Beide sprekers hadden hun standpunten al duidelijk gemaakt in opiniestukken in De Standaard. Er was echter grote vraag naar een confrontatie van aangezicht tot aangezicht tussen Sonja Eggerickx, voorzitter van de Unie der Vrijzinnige Verenigingen en inspectrice voor het vak niet-confessionele zedenleer, en de jonge professor moraalwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en de Universiteit Gent, Patrick Loobuyck.

Het debat werd geleid door Eddy Bonte, docent, schrijver en publicist van de orthodox vrijzinnige stempel. Het publiek bestond vooral uit bezorgde leraren zedenleer, vrijzinnigen, leraren van andere levensbeschouwingen en vrijzinnige studenten.

Standpunt van Patrick Loobuyk

“Ik wil graag de discussie over de levensbeschouwelijke vakken aanzwengelen, want hoe het nu georganiseerd wordt, is passé. We bereiken de oorspronkelijke doelstellingen niet meer, omdat we de vakken organiseren vanuit het schoolpact dat 50 jaar oud is. Het schoolpact komt uit een verzuild Vlaanderen en is vandaag de dag niet meer zinvol.”

“Het schoolpact komt bijvoorbeeld uit een tijd zonder moslims. Er is nu een veel grotere variëteit aan religies en bovendien zet de secularisering zich steeds verder door. Er is een nieuwe context ontstaan, waar we voor de organisatie van de levensbeschouwelijke vakken rekening mee moeten houden.”

“Ten tweede heb ik ook een concreet voorstel. Ik pleit voor de invoering van een algemeen vormend plichtvak, voor iedereen in alle netten, van 6 tot 18 jaar over levensbeschouwing en filosofie. Ik zal dit vak voorlopig ‘LEF’ noemen. Dat vak moet objectief, kritisch en pluralistisch van invulling zijn.”

“Dit is mogelijk: de Europese Commissie stelt dat je onderwijsvakken verplicht kan maken op voorwaarde dat ze objectief, kritisch en pluralistisch zijn. Dit vak moet vervolgens op een onafhankelijke manier georganiseerd worden en gedoceerd door mensen die iets van levensbeschouwing weten en erover gestudeerd hebben.”

“Er moet een volledig corpus van leerplannen en eindtermen ontwikkeld worden. Dit moet worden aangestuurd vanuit de overheid: niet vanuit de onderwijsnetten, levensbeschouwelijke zuilen of kerken.”

“Dit vak moet ook in het vrij onderwijs gegeven worden. 83 procent van de leerlingen volgt nu rooms-katholieke godsdienst, terwijl Vlaanderen volledig geseculariseerd is en de levensbeschouwelijke gevoeligheid verdwenen is. Docenten rooms-katholieke godsdienst voelen het aan als een probleem, dat ze zo’n geseculariseerd publiek hebben. Maar uiteindelijk blijft het christendom de ultieme toetssteen.”

“Dit geeft een dubbelzinnige situatie, waarin leerkrachten nauwelijks nog over God durven te spreken. Aartsbisschop Léonard heeft gelijk: rooms-katholieke godsdienst is een allegaartje geworden.”

“De huidige structuur waarin de levensbeschouwingen zitten in het officieel onderwijs is bijzonder duur en onpraktisch. Leraren protestantse godsdienst staan niet zelden in vijf of meer scholen. Er ontstaat een steeds verdergaande levensbeschouwelijke segregatie.”

“Waarom kunnen die leerlingen niet samen zitten? We hebben de mond vol over interculturele dialoog etc., maar als levensbeschouwing in de praktijk komt zetten we de leerlingen blijkbaar apart?”

“Dan is daar nog de problematiek van het islamonderwijs. Als je islam wil geven moet je moslim zijn, maar er is geen masteropleiding voor. Er zijn twee opleidingen regentaat islam, maar de uitstroom is te klein om de vraag naar islamonderwijs te dekken. Leerlingen die islam kiezen, krijgen vaak slecht les, omdat de leerkrachten theologisch onvoldoende geschoold zijn. Er bestaan schrijnende gevallen van leraren die de Nederlandse taal niet spreken.”

“Waarom stel ik zo’n vak voor als vrijzinnige? In het vak zit filosofie, levensbeschouwing, ethiek en burgerschapsvorming. Het vak wordt twee uur in de week gegeven aan iedereen van 6 tot 18 jaar. Ik meen dat zo’n vak onderdeel is van de algemene Bildung, de algemene persoonsontwikkeling. Ik meen, juist als vrijzinnige, dat iedereen recht heeft op begeleiding in zijn of haar levensbeschouwelijke zoektocht.”

Standpunt van Sonja Eggerickx

“Waarom is het systeem zoals we dat hebben volgens mij een goed systeem? We hebben een verzuilde samenleving. De meerderheid van de leerlingen zit in het katholiek onderwijs. We zijn tot het besef gekomen dat dat mag en daar gaat de vrijheid van pedagogisch project mee samen.”

“Het pedagogisch project in het katholiek onderwijs wordt geïnspireerd door de christelijke leer. Dit geldt voor alle vakken. Als je één levensbeschouwelijk vak wil geven, wil ik daar wel over discussiëren als het vrij onderwijs wordt afgeschaft. Zolang het vrij onderwijs een eigen pedagogisch project heeft, mag het ook een project schrijven voor de uren levensbeschouwelijke vakken.”

“Het systeem zoals wij dat kennen, heeft enkele belangrijke voordelen. Zo wordt ethiek gegeven vanuit een bepaalde levensbeschouwing. Als je een bepaalde levensbeschouwing kiest, dan weet je wat je te horen krijgt. De leraar staat voor die levensbeschouwing. Je moet weten vanuit welk levensbeschouwelijk kader je vertrekt als je erover wil discussiëren.”

“Kindjes in de lagere school kunnen leren dat ze in één klas zitten, maar dat ze toch niet allemaal gelijk zijn. Daarmee vormt de schoolsituatie een afspiegeling van de maatschappij, waarin ook niet iedereen gelijk is. Mensen werken samen een project levensbeschouwing uit. Zo leren ze iets te vertellen over hun eigen levensbeschouwing. We moeten niet pleiten voor grijze mensen.”

“De opdeling van leerlingen is inderdaad een probleem voor lesroosters. Maar niet enkel vanwege katholieke godsdienst en niet-confessionele zedenleer, maar omdat je voor élk vak een andere docent hebt. Dit is een duur systeem, maar onderwijs is nu eenmaal een dure aangelegenheid.”

“Een collega in Engeland prees ons systeem: ‘In België zijn jullie tenminste actieve pluralisten.’ Ik geloof niet in objectiviteit. De rechten van mens zijn voor mij een belangrijk ijkpunt, maar ik ga toch nooit zeggen ‘jij denkt verkeerd, en ik denk juist’.”

“Verschillende levensbeschouwelijke vakken leiden tot een informeel klimaat waarin mensen echt kunnen zeggen wat ze denken. Een eenheidsvak zou ik zien zitten in een ideale wereld, maar daarin leven we niet.”

“In de tussentijd kunnen de voorstanders daarvoor alvast leerplannen ontwikkelen, methodieken uitwerken en leraren opleiden. Niet-confessionele zedenleer heeft ook problemen gehad met het opleiden van leraren, net zoals het vak islam. Zoiets gaat met vallen en opstaan.”

Debat onder leiding van Eddy Bonte

Bonte: Is het verzuild systeem wel zo onaangepast aan onze tijd?

Loobuyck: “Ja, het systeem is niet aangepast aan de huidige tijd. De verzuiling neemt niet af, omdat we in een verzuild systeem zitten. De verzuiling wordt zo geïnstalleerd. Er zijn vrijzinnigen die het spel van de verzuiling meespelen en die dat niet willen meespelen. Religie is heel aanwezig in het maatschappelijke debat. Daar wordt uit geconcludeerd dat God terug is. Dit klopt niet. Het katholieke Vlaanderen is definitief voorbij.”

Bonte: Is er eigenlijk wel draagvlak voor uw idee?

Loobuyck: “Als je alleen de zuilen aan het woord laat, krijg je een vertekend beeld van het reële draagvlak voor het idee. Ik denk dat er een draagvlak is bij ouders. Dat zou eens onderzocht moeten worden. Ouders kiezen niet meer voor de levensbeschouwelijke vakken vanwege die levensbeschouwelijke redenen.”

“De keuze voor het vrij onderwijs heeft zelfs helemaal niets meer met levensbeschouwing te maken. Ook denk ik dat we, indien we de directeurs van het GO! anoniem zouden bevragen, we ook daar een draagvlak zouden zien.”

Bonte: Waarom moet dat debat beginnen bij het eenheidsvak? We zouden toch moeten beginnen iets te veranderen aan het vrij onderwijs?

Loobuyck: “De discussie begint niet bij het vak. Het begint bij onderzoek naar de kerk-staat-verhoudingen. Onderwijs is zeer belangrijk. Mensen moeten op autonome wijze met levensbeschouwing omgaan. We kunnen het niet tolereren dat geloofsafvalligheid een probleem is (zoals bijv. in de islam). Nu gaat het over het vak, maar het kan ook over andere dingen gaan.”

Bonte: Moet de scheidingslijn tussen levensbeschouwingen altijd religie zijn? Kan het ook om ideologieën gaan, zoals het marxisme of de counterculture uit de jaren zestig?

Eggerickx: “Religie staat niet in tegenstelling tot, maar naast de vrijzinnige levensbeschouwing. We spreken niet over godsdienst en zedenleer, maar over levensbeschouwingen, rooms-katholieke godsdienst. Ook de godsdiensten geven een levenskader, een ethiek, mee. Goed, het systeem zoals we dat hebben, is historisch gegroeid. Over die ontwikkeling kunnen we discussiëren. Maar het systeem zoals we dat vandaag hebben, werkt.”

Bonte: De deelname aan het vak niet-confessionele zedenleer blijft gelijk. Werkt zedenleer wel?

Eggerickx: “In het leerplan is ruimte voor het leren kennen van andere levensbeschouwingen, maar natuurlijk ook over andere dingen. Als je vroeger iets durfde te vertellen over een godsdienst, kreeg je klachten van de leerlingen en de ouders. Maar de essentie van het vak blijft dat het wetenschappelijk denken en de wetenschappelijke methode nooit opzij wordt gezet.”

Bonte: Maar de levensbeschouwelijke geletterdheid blijft wel zeer laag, is dat geen probleem?

Eggerickx: “Natuurlijk is dat een probleem, maar die geletterdheid kan niet verworven worden via theoretische lessen. Dit moet gebeuren op een aangename manier.”

Loobuyck: “Maar ik heb nog geen inhoudelijke antwoorden van de vrijzinnigheid tegen een eenheidsvak gehoord.”

Eggerickx: “Ik denk dat mijn argumenten wel inhoudelijk zijn: leerlingen moeten eens leren over hun eigen levensbeschouwing (of zouden moeten); ze worden geconfronteerd met het feit dat ze naast elkaar én samen leven.”

“Als je de leerplannen bekijkt, dan staan daar serieuze dingen in. Akkoord, niet iedere leraar geeft dat goed, maar dat geldt voor elk vak. Vrijzinnigheid heeft nog een lange weg te gaan.”

Loobuyck: “Vrijzinnigheid kan van alles betekenen. Maar ik ben van mening dat elke leraar levensbeschouwing recht zou moeten hebben om van gedachte kunnen veranderen.”

“Het vak dat ik voorstel houdt een bescherming in op de godsdienstvrijheid van de leraar. In het huidige systeem zijn leraren niet vrij om levensbeschouwelijk te denken wat zij willen.”

Een volledige transcriptie van het debat, inclusief de vragen uit het publiek, is te vinden op deze blog.