Daardoor plooien mensen op zichzelf terug en zijn ze vatbaar voor boodschappers die de schuld steken op het onbekende en de vreemden: de EU, de Grieken, globalisering, migranten, enzovoort.

Wiens schuld is dat? Van de angstige Europeaan, die de voordelen van Europese integratie en globalisering maar niet wil begrijpen? Is het de schuld van de media die verlekkerd zijn op de korte, brute en gemakkelijke boodschap?

Of heeft Geert Mak het bij het rechte eind (De Morgen, 7 mei 2011), dat onze Europese politici verpletterend medeverantwoordelijk zijn voor het oprukkend euroscepticisme en nationalisme, niet alleen door slecht te communiceren, maar ook door hun slappe handelen?

Wil niet horen, wil niet voelen?

Is het abnormaal dat een deel van de bevolking zich tegen het Europese project en globalisering kant? De Europese integratie heeft vele belangrijke verdiensten zoals een uitzonderlijk lange periode zonder oorlog in (West-)Europa en enkele decennia van ongekende welvaart.

Maar sinds het einde van de Koude Oorlog (1989) is instabiliteit en angst voor materiële achteruitgang terug van weggeweest. De maatregelen die de euro stabiel moesten maken, drongen staten besparingen op in de jaren negentig. Dat blijkt nu toch onvoldoende om die euro recht te houden. De oplossing van de Europese leiders: nog veel grotere besparingen.

De uitbreiding van de EU zorgde voor concurrentie uit de nieuwe lidstaten. Er werd lustig geprivatiseerd en gedereguleerd om de Europese interne markt voort te voltooien. Ondertussen ging ook globalisering vooruit met steeds meer concurrentie vanuit opkomende economieën en vooral vanuit China.

Arbeiders zagen hun fabrieken dus almaar meer naar het oosten trekken, eerst van Europa en dan van de wereld. Niet getreurd, menen sommige economen, meer vrijhandel zorgt voor meer welvaart voor alle landen.

Dat dit ten nadele van de laagste inkomenscategorieën gaat in onze economieën moet dan door binnenlands beleid gecompenseerd worden. Echter, is het ook niet Europa dat dwingt om onze uitgaven te beperken? En is het niet (het mom van) de competitieve druk die globalisering veroorzaakt waardoor de belastingen moeten worden verlaagd en dus de beschikbare budgetten voor herverdeling krimpen?

Is het dan abnormaal dat sommige groepen, die twee keer verliezen van Europese en mondiale economische integratie door loon- of jobverlies en vervolgens doordat er minder geld is om hen te compenseren, zich tegen Europa en globalisering keren?

Willen ze, blind en verdoofd van angst, de voordelen niet begrijpen en voelen? Of begrijpen en voelen ze deze maar al te goed? Al wie wil vermijden dat bevolkingen zich afkeren van globalisering moet ervoor zorgen dat de vruchten ervan inderdaad eerlijk worden verdeeld, het volstaat niet te argumenteren dat zo’n eerlijke verdeling theoretisch mogelijk is.

“Is het dan abnormaal dat sommige groepen, die twee keer verliezen door loon- of jobverlies en vervolgens doordat er minder geld is om hen te compenseren, zich tegen Europa en globalisering keren?”

En mag het verwonderen dat burgers de Europese constructie niet begrijpen, laat staan er warm van worden? Hoeveel mensen weten precies wie in Europa bevoegd is voor wat? Ook in de reactie op de crisis ging enorm veel energie naar discussies over wie verantwoordelijk moest zijn voor wat, en anderen op de vingers mag kijken en tikken.

Vaak leek bijvoorbeeld Europees Commissievoorzitter José Manuel Barroso meer bezorgd over het respecteren van de regels van de interne markt en het in stand houden van de communautaire methode dan over de echte gevolgen van de crisis, die door de burgers worden gevoeld.

Gezocht: ideologie (m/v)

Europa heeft nood aan een project, hoor je vaak, en terecht. Maar wie zou vandaag met dat project moeten komen? Bovenstaande kritiek op Barroso is geen aanval op de persoon, want het is net de belangrijkste taak van de Europese Commissie om het respecteren van de interne marktregels en van de verdragen te controleren.

De Europese Commissie heeft nauwelijks bevoegdheid, noch budget, om te investeren in de toekomst of te zorgen voor echte solidariteit. Dat blijft de taak van de nationale staten, maar die worden door Europa en de globalisering dan weer beperkt in hun budgettaire mogelijkheden.

En hun voorkeuren zijn vaak te verschillend om te beslissen dan maar op Europees niveau te investeren en te herverdelen. En dus zijn het niet de burgers, maar onze politici die het eigenlijk niet meer weten.

“En dus zijn het niet de burgers, maar onze politici die het eigenlijk niet meer weten”

Als alle centrumpartijen er niet in slagen om in deze complexe context een maatschappelijk project voor te stellen omdat ze niet weten hoe (met welke budgettaire ruimte en onder welke spelregels) ze eraan zouden beginnen, is het niet verwonderlijk dat zij die zich niets aantrekken van haalbaarheid en accuraatheid van voorstellen, maar deze wel vastberaden brengen, succes oogsten.

Daar moeten de centrumpartijen lessen uit trekken. Het is echt meer dan tijd om het ideologische blik weer open te trekken. Het bedenken van een aantrekkelijk verhaal moet absolute prioriteit krijgen.

Vervolgens nadenken op welk niveau dat moet gebeuren, en welke belemmeringen op vrije markten daarvoor nodig zijn, mag geen taboe zijn, dat is net wat we ooit politiek noemden. Vaak zal het antwoord op de eerste vraag trouwens Europa zijn. En in deze volgorde zullen burgers dat misschien nog begrijpen ook.

Poliargus

Poliargus is een onafhankelijk forum binnen de democratisch socialistische en ecologische beweging. Het forum komt op voor vrijheid, democratie en solidariteit.