De Duitse werkloosheid daalde van 10,5 procent naar 6,8 procent. De economie groeit en een groot deel van die groei is groen. Maar er zijn ook andere cijfers. Tussen 2005 en 2009 kwamen er ondanks die groei 2,6 miljoen armen bij. De lage lonensector telt ondertussen al 6,5 miljoen werknemers. Zij werken hard voor nettolonen tussen 4 en 6 euro per uur.

John Vandaele sprak in Duitsland met werkgevers, vakbonden en economen en ging zo op zoek naar de wortels van het Duitse model.

John Vandaele: “In Duitsland zijn collectieve arbeidsovereenkomsten altijd al zwakker geweest. In België krijgen die kracht van wet en moeten alle bedrijven die naleven. In Duitsland is men nooit verder geraakt dan drie kwart van de bedrijven. Na de hereniging is dat nog verergerd. Toen klonk het dat Oost-Duitsland minder productief was en dat de cao’s daar toch niet kunnen gelden. Daardoor worden cao’s nog maar door de helft van de bedrijven nageleefd. In een land zonder minimumloon kunnen de helft van de bedrijven dus zelf de lonen bepalen zonder ondergrens.”

“Tot de Hartzhervormingen van de roodgroene regering in 2003-2005 functioneerde de werkloosheidsuitkering als feitelijk minimumloon. Als ik minder verdien dan mijn uitkering, begin ik er niet aan, zeiden werklozen. Na Hartz is dat niet meer mogelijk. Wie een laagbetaalde baan weigert, wordt meteen gesanctioneerd. Dat heeft gezorgd voor de explosie van de lage loonsector.”

Er is dus een kloof tussen bedrijven met hoge lonen en bedrijven met lage lonen?

“Ook binnen de bedrijven is er een kloof ontstaan. De uitzendsector is sterk gegroeid en er is een enorm verschil tussen het loon van een vaste arbeider en een uitzendkracht. Wie de linkerdeur monteert, krijgt 15 euro. De uitzendkracht die de rechterdeur plaatst, verdient 8,5 euro. Ook in bedrijven die wel nog een cao onderschrijven, is er zo een groep werknemers met lage lonen ontstaan.”

Duitsland is toch altijd al een exportland geweest?

“Duitsland heeft al sinds 1952 een exportoverschot. Dat was de manier om het land herop te bouwen na de tweede wereldoorlog. Vroeger bij de cao-onderhandelingen zaten er bij wijze van spreken drie partijen aan tafel:  de werkgever, de werknemers en de DDR, zei een vakbondsman. Het verdwijnen van de DDR heeft de machtsverhoudingen beïnvloed. Er kwam in de jaren ’90 een neoliberaal offensief. De druk was zo groot dat ook de roodgroene regering daarin is meegegaan.”

De armoede is gegroeid, maar zit nu op hetzelfde niveau als België. Misschien moet we toch niet zo hard van de toren blazen.

“Het verschil is inderdaad niet zo gigantisch. Maar opvallend in Duitsland is die evolutie. Een land dat een sterke economische groei kent en dat in diezelfde periode toch de armoede ziet groeien van 12 naar 15 procent. Dat zegt wel iets over het model. De ongelijkheid is in Duitsland sterk toegenomen. In België bleef die stabiel.”

Zijn die lage lonenjobs dan geen springplank naar een succesvolle carrière?

“Ik heb niet het gevoel dat die hoop op een succesvolle loopbaan er bij iedereen is. Werknemers van een bedrijf dat de bagage behandelt in de luchthaven van Berlijn hebben niet het gevoel dat ze kunnen doorgroeien. Ze bestaan natuurlijk wel. Ik heb een zelfstandig journalist/vertaler ontmoet die wel te vinden is voor het nieuwe systeem. Vroeger had hij de keuze: ofwel volledig werkloos en een uitkering, ofwel werken en eventueel een loon krijgen dat veel te laag is. Nu krijgt hij een bijkomende uitkering in de maanden dat hij niet genoeg verdient.”

“Aan dat systeem van lage lonen aanvullen met een uitkering werd vorig jaar 700 miljoen euro besteed. Wie zijn personeel voldoende betaalt, moet zo concurreren met werkgevers die te weinig betalen maar onrechtstreeks gesubsidieerd worden door de overheid doordat die bijbetaalt tot een bepaald minimum.”

Als het van de Europese Commissie afhangt, moet iedereen Duitser worden. Elk land moet de lonen  matigen om de export aan te zwengelen. U vindt dat niet zo’n goed idee?

“Het Duitse Institut für Wirtschaftsforschung schreef onlangs dat de economische groei gepaard ging met een sterke toename van de ongelijkheid. De vruchten van de groei kwamen terecht bij de hoogste inkomens. Eerder dan te consumeren, heeft die groep dat geld opgepot. De export werd daardoor nog belangrijker. Per definitie is het onmogelijk dat alle landen tegelijk een exportland worden. Als alle landen het Duitse model volgen – de interne vraag laten opdrogen door de rijkdom te concentreren bij een kleine groep van kapitaalbezitters – worden we allemaal afhankelijk van de koopkracht in andere landen. Dan blijft er voor Europa maar één mogelijkheid meer: als Europees blok massaal exporteren naar andere continenten. Dat lijkt mij niet haalbaar.”

De Belgische vakbonden verwachten veel van hun Duitse collega’s. Is hun hoop terecht dat de Duitse vakbonden het tij kunnen keren?

“De vakbonden lijken nu toch als één blok achter twee eisen te staan: een algemeen minimumloon en gelijk loon voor gelijk werk. De publieke opinie lijkt daar ook voor te vinden. In de officiële standpunten van de sociaaldemocraten en de groenen zit er ook beweging. Bij de vakbonden is er wel nog vrij veel scepsis over het standpunt van de SPD. ‘Zeker als je kijkt naar hun beleid in de deelstaten’, zo hoorde ik bij de vakbonden.”

“Ook in Duitsland zie je wel de opkomst van het nationalisme. Door het trauma van de tweede wereldoorlog neemt dat niet de vorm aan van politieke partijen. Maar je merkt het wel in de kranten bijvoorbeeld. Bild schreef tijdens de Griekse crisis dat de Grieken lui zijn en de Duitsers harde werkers. Typisch voor nationalisme is dat je zo maar een deel van de realiteit ziet. Je vergeet er dan bij te zeggen dat Duitse banken zeer onvoorzichtig geweest zijn. Zij hebben krediet verschaft waarmee de zeepbellen in Ierland en Spanje zijn opgeblazen en waardoor Griekenland op krediet kon kopen. Een beetje zoals de verhouding tussen China en VS. Amerika heeft een groot tekort en dat wordt gefinancierd door Chinees geld. Zo is het moeilijk om tot evenwichtige oplossingen te komen. De onevenwichten binnen Europa rechtzetten zal tijd kosten. Het zou al helpen als Duitsland de lonen laat stijgen en als er onderzocht wordt in welke sectoren de PIGS-landen (Portugal, Ierland, Griekenland en Spanje, nvdr) zich kunnen ontwikkelen.”

Het Duitsland-dossier van John Vandaele kan u hier nalezen.