Voorlopig is het kraantjeswater hier nog goed drinkbaar. Op veel andere plaatsen in Brazilië moet je niet riskeren om water van de kraan te drinken. Toch zeker niet als buitenlander.

Tijdens mijn tournee herhaal ik in de geanimeerde dialogen telkens en telkens weer: “Jullie, Brazilianen, hebben alles wat grondstoffen betreft: water en energie. Maar waarom voeren jullie zo goedkoop water, grond en zon uit?”

Het is dan meestal even kijken voor ze me begrijpen: “Ja, grond-water-zon onder de vorm van bijvoorbeeld soja. Wíj hebben grondloze varkens. Het veevoer, de grond, het water, de zon komt van overzee. Van bij jùllie.”

Privatisering van het zichtbare drinkwater

Tot nu toe plakte ik daar geen cijfers op, maar het ANA (het Braziliaanse federale Wateragentschap) publiceerde onlangs onthutsende cijfers. “De helft van de Braziliaanse gemeenten kampt tegen 2015 met droogte.” Er zijn 9 miljard euro aan investeringen nodig om de 5.565 gemeenten in het land de komende jaren van voldoende water te voorzien, zeggen de experts van het ANA.

Driekwart daarvan is nodig in het noordoosten en zuidoosten van het land, droge streken waar veel mensen wonen en waar ook landbouw en industrie sterk geconcentreerd zijn. In het uitgestrekte Amazonebekken, waar de rivieren bijna 10 procent van de totale zoetwatervoorraad van de wereld bevatten, leven weinig mensen.

Ondertussen wordt het drinkwater tegen een snel tempo geprivatiseerd en dat aan beide kanten van de Atlantische Oceaan. Coca Cola en Nestlé zijn er de kampioenen van. In Europa is Chaudfontaine één van Coca Cola’s watermerken die veel geld opbrengt.

In Brazilië viert Nestlé zijn 90-jarige aanwezigheid met veelkleurige etiketten op het water van bijvoorbeeld Fonte Santa Catarina (1). Flesjes met de kreet: “Nestlé. 90 anos de grandes emoções. 90 anos de Brasil” (90 jaar van grote emoties. 90 jaar van Brazilië). ‘Van’ Brazilië? Was het maar waar. Nestlé is de grootste voedingsgigant ter wereld en heeft tot nader orde zijn zetel nog altijd in Zwitserland.

Grote emoties? Ja, van verontwaardiging, wegens het monopolie van keizer Nestlé in zijn Braziliaanse kolonie. Maar, welke Braziliaan ligt hier wakker van? Welke Europeaan maakt zich zorgen om het feit dat een collectief goed als drinkwater in handen komt van Coca Cola en co?

Virtueel water

In de meeste landbouwstreken zet de grootschalige irrigatie voor de exportlandbouw van de fazendeiros (grootgrondbezitters) de watervoorraden onder druk. Als één van de grootste exporteurs van landbouwproducten ter wereld voert Brazilië veel ‘virtueel water’ uit.

Volgens een Braziliaanse studie uit 2008 eiste de uitvoer van soja in 2005 meer dan 50 miljard kubieke meter water, terwijl de export van rundvlees goed was voor 34 miljard kubieke meter. Het is evident dat de cijfers jaarlijks achterhaald zijn, daar de export van vlees blijft exponentieel groeien.

Benieuwd of de Vlaamse overheid deze gegevens integreert in haar propaganda voor de Vlaamse duurzame landbouw, gekoppeld aan het ordewoord ‘competitiviteit’. Ik vrees van niet.

Een gezamenlijke studie van Ecolife en WWF openbaart de verborgen kant van ons waterverbruik: “De gemiddelde Belg verbruikt in totaal 7.400 liter ofwel 90 badkuipen water per dag. Driekwart van die voetafdruk is ‘extern’, m.a.w. gekoppeld aan de import van producten uit het buitenland. Hierbij gaat het vooral om landbouwproducten zoals katoen, koffie, soja en graan. De productie van aardappelen in eigen land brengt dan weer een lage watervoetafdruk mee.” (2)

Gelukkig zijn Belgen grote aardappeleters. Nu nog de vleesconsumptie verminderen en het plaatje wordt al wat mooier om naar te kijken.

Bedevaart voor grond en water

De vervuiling van rivieren en het gebrek aan infrastructuur om water bij arme bevolkingslagen te brengen, zijn andere uitdagingen waar Brazilië een oplossing voor moet vinden. De kanalisering en verlegging van de Rio São Francisco in het noordoosten is één van die grote, maar erg gecontesteerde projecten. De toenmalige Braziliaanse keizer Dom Pedro droomde er in de 19de eeuw al van.

Eén van de kritieken is dat het leeuwendeel van het water weer niet de gewone mensen ten goede zal komen, maar de exportlandbouw van de fazendeiros. Denk maar aan het oprukken van de sojavlaktes en de eucalyptuswoestijnen in de deelstaat Bahia. In deze streken worden door de katholieke kerk dan ook niet alleen ‘Romarias da Terra’, maar ‘Romarias da Terra e Água’ (‘Bedevaarten voor grond en water’) georganiseerd. 84 procent van de Braziliaanse bevolking woont in steden, maar het grote waterverbruik situeert zich op het platteland. Voor de export over het zoute water van de wereldzeeën.

De multinationals proberen hun pulpbelangen groen te wassen door het FSC-label. De nieuwe film ‘Duurzaam op papier’ (3) helpt tijdens deze tournee om dit hete debat van buitenaf wat te voeden. Talrijke  problemen hebben internationale oorzaken. Het is dan ook goed om de therapieën tot verandering internationaal te communiceren.

Código Florestal

Ondertussen woedt hier al jaren dat andere debat, namelijk over de verandering/afzwakking van de ‘código florestal’ (federale boswetgeving). Het is een dictaat van de machtige ‘bancada ruralista’ (grote groep van parlementsleden die de belangen van de agrobussines verdedigt) in het federale parlement, al komt het concrete voorstel van de communist Aldo Rebelo.

Zij willen de normen versoepelen die het momenteel verbieden om landbouw te bedrijven tot tegen de oevers van rivieren. Zij willen bovendien de mogelijkheid vergroten om op legale wijze in het Amazonegebied te ontbossen. Zo kan de exportreus nog wat monsterachtiger worden.

De grootgrondbezitters halen dubieuze argumenten aan, zoals de praktijk van ‘twee maten en twee gewichten’: in de steden mogen de bewoners tot aan de rivieren wonen, op het platteland moeten de boorden van de rivieren beschermd worden tegen de gifpraktijken van de oprukkende agro-ambities.

Op de campus in Laranjeiras do Sul hangt een affiche ter verdediging van de huidige código florestal. Wie zal het halen? Klein duimpje of de reus?

Luc Vankrunkelsven

Laranjeiras do Sul, 30 maart 2011

(1)  Meer info: www.nestle.com.br/purezavital

(2)  www.ecolife.be; www.watervoetafdruk.be en www.wwf.be/_media/WWF3905_Water_NL_single_546736.pdf 

Vreemd wel dat hetzelfde WWF (Wereldnatuurfonds) de initiatiefnemer is van het zwaar gecontesteerde RTRS, Round Table on Responsable Soy. De soja-import, één van de bronnen van onze hoge watervoetafdruk. Zie leuk animatiefilmpje: http://bit.ly/gifsoja-animatie ; http://bit.ly/sojamata-animacion (Spaanse versie)

(3)  ‘Duurzaam op papier’ (Sustentável no papel), een film van Leo Broers en An-Katrien Lecluyse, 2010

Brazilië-Europa in fragmenten?

Tijdens een Braziliaans forumtheater verscheen voorjaar 2010 het nieuwe boek van Wervel: ‘Brazilië-Europa in fragmenten?’ Luc Vankrunkelsven schreef in 2008 en 2009 de stukken tijdens de twee tournees door Brazilië, om zijn twee vorige sojaboeken te lanceren: ‘Kruisende schepen in de nacht. Soja over de oceaan.’ En ‘Dageraad over de akkers. Soja anders.’

De eerste vijf lezers van DeWereldMorgen.be die reageren, krijgen het boek van Luc Vankrunkelsven (winkelwaarde 12 euro) gratis thuisgestuurd door Wervel vzw. Mails uitsluitend richten aan: info@wervel.be met vermelding ‘gratis boek Brazilië-Europa – lezer DeWereldMorgen.be’