De regisseur was vorige week in het kader van het Gentse ‘Eye On Palestine’-festival in ons land om er een lezing te geven over zijn bijzondere project. Door Israëlische getuigenissen te verzamelen over het Israëlisch-Palestijnse verleden en die in een beeldarchief tegenover de reeds veelvuldig aanwezige Palestijnse getuigenissen te plaatsen, wil hij komen tot een gezamenlijke geschiedschrijving.

“Omdat het conflict net draait om twee verschillende visies op het verleden, hebben we zo’n gedeelde geschiedenis nodig.”

Vanwaar het idee voor dit project?

Eyal Sivan: “Het idee hiervoor ontstond door interviews die ik heb gedaan voor één van mijn documentaires. In ‘Route 181’ had ik Israëliërs laten getuigen over hun geweldplegingen tegen Palestijnen.  Toen Palestijnse kijkers die beelden zagen, bleek dat ze de feiten toentertijd op een gelijkaardige manier hadden ervaren. Dat toonde mij het potentieel van dit project.”

“Het doel van het ‘Common Archive’-project is tweevoudig. Enerzijds geloof ik dat een van de manieren om uit het conflict te raken het schrijven van een gemeenschappelijke geschiedenis is. Omdat het conflict net draait om twee verschillende visies op het verleden en omdat Joden en Arabieren altijd zullen samenleven in Palestina, hebben we zo’n gedeelde geschiedenis nodig.”

“Omdat het conflict net draait om twee verschillende visies op het verleden en omdat Joden en Arabieren altijd zullen samenleven in Palestina, hebben we zo’n gedeelde geschiedenis nodig”

“Anderzijds vind ik het interessant om door Israëli te interviewen het concept van een ‘getuigenis’ op zijn kop te zetten. Wie is een getuige? Neem het Belgisch kolonialisme bijvoorbeeld. Hoeveel Belgische films zijn er gemaakt over kolonisten in Congo? De meeste Belgische filmmakers die een documentaire willen maken over Congo gaan daar ter plekke met Afrikanen spreken. Het omgekeerde doen, de kolonist in beeld brengen, is heel interessant. Niet omdat ik met hem sympathiseer. Maar omdat ik door de andere kant van het verhaal te bekijken iets bijleer over de aard van het misdrijf.”

De Israëlisch-Palestijnse kwestie is dus nog steeds een koloniaal conflict.

“We praten hier wel degelijk over een koloniaal conflict, ja. Over een nog steeds voortdurende kolonisatie.  De kolonisatie van Palestina startte in het begin van de twintigste eeuw, en is een nog steeds voortdurend proces. De onderdrukking van de Palestijnen door de Israëli’s valt volledig te verklaren vanuit een koloniaal gedachtepatroon. De permanente nood om het land en haar cultuur te koloniseren.”

“De onderdrukking van de Palestijnen door de Israëli’s valt volledig te verklaren vanuit een koloniaal gedachtepatroon”

“Mijn project maakt deel uit van de dekolonisatie. Het is de bedoeling een gemeenschappelijke visie op het verleden te ontwikkelen tussen beide partijen. Niet om een soort van ‘pluralistische’ databank aan te leggen waarin ze elk hun verhaal kunnen doen. Wel omdat er een moment is waarop twee herinneringen een gemeenschappelijke derde kunnen creëren. Om de historische waarheid te vinden, moet je de twee herinneringen naast elkaar leggen. De twee spreken elkaar niet tegen, voor mij zijn ze net complementair.”

“Zo’n gemeenschappelijk verleden kan zeer waardevol zijn voor onze toekomst. Dit is niet gewoon een herinnering van het verleden, maar een herinnering vóór de toekomst.”

Het nieuwe Joodse verleden

Uit je lezing kon ik opmaken dat Israël naast de oorspronkelijke Palestijnse geschiedenis een eigen, nieuwe geschiedenis heeft moet creëren om zichzelf te legitimeren.

“Precies. Dit maakt allemaal deel uit van het koloniale denken. Het gaat niet enkel om een kolonisatie van het land Palestina en zijn inwoners, maar ook om een Zionistische kolonisatie van de eigen Joodse herinneringen en de Joodse geschiedenis, opdat ze die konden herschrijven. Door het herschrijven van de Joodse geschiedenis kon men een nationalistische Joodse identiteit creëren, die er tevoren niet was.”

“Het creëren van Joods nationalisme was noodzakelijk om een Joodse staat te creëren. Ze begon dus natuurlijk al voor het ontstaan van de staat Israël. Om de Joden te kunnen transformeren tot een enkele nationale gemeenschap was het nodig om ze een gemeenschappelijke geschiedenis te geven, een gemeenschappelijk verleden.”

Was er daarvoor dan geen gemeenschappelijk Joods verleden?

“De oude Joodse identiteit was er een van een staatloze groep bannelingen, verspreid over de wereld, wachtende op de Messias. Het was geen nationale groep mensen, geen territoriale gemeenschap. Zionisme zal zich daar tegenover zetten en dat doorbreken.”

“De oorspronkelijke Joodse geschiedenis en het gemeenschappelijk verleden waren ook verankerd in religie. Daarna pas kwam de nationalisering, hand in hand met de secularisatie. Het idee dat de Zionisten het Joodse verleden uitwisten opdat ze er een nationaal verleden voor in de plaats konden zetten.”

“Zelfs het eenvoudige verhaal van ‘we waren in het beloofde land, werden verbannen en kwamen terug na tweeduizend jaar’ is op zich al een ideologisch verhaal. Het idee dat er een verband bestaat tussen de Bijbelse gebeurtenissen rond de Joden in het oude Egypte, de Holocaust, de oorlogen en Israël ,…  is een kolonisatie van de geest.”

“Het idee dat de Zionisten het Joodse verleden uitwisten opdat ze er een nationaal verleden voor in de plaats konden zetten”

Uit je documentaire ‘Jaffa’ bleek wel dat er vóór de opkomst van het Joods nationalisme in Palestina een gezonde basis van samenwerking bestond tussen Joden en Arabieren.

“Absoluut. We spreken dan over het einde van de jaren 1920 tot de Tweede Wereldoorlog. Voor twintig á vijfentwintig jaar bestond er een gezamenlijke industrie, een gedeelde maatschappij die was gebouwd op gedeelde economische interesses. Dit is erg interessant, want het waren de Joden aan de rechtervleugel, de kapitalisten, die veel meer voor eenheid waren dan de socialisten.”

“Omdat de Joodse socialisten, de Zionisten, ijverden voor Joods werk. Ze argumenteerden dat ze de Arabieren niet wilden uitbuiten, maar in feite wilden ze het land gewoon niet met hen delen. Terwijl aan de kapitalistische zijde het belang hoofdzakelijk lag op geld verdienen.”

“Omdat de Joodse socialisten, de Zionisten, ijverden voor Joods werk. Ze argumenteerden dat ze de Arabieren niet wilden uitbuiten, maar in feite wilden ze het land gewoon niet met hen delen”

“Er was een duidelijke verdeeldheid tussen de Joden. Zelfs vandaag is dit de grote paradox van de Israëlische linkerzijde. Ze zijn voor een opsplitsing van het land, terwijl de rechterzijde gewonnen is voor een eenheidsstaat. Niet dat de rechterzijde daarom ook gelijke rechten wil voor Joden en Arabieren, maar het idee van de splitsing van een Palestijnse en een Israëlische staat is een links idee.”

Een gezonde samenwerking tussen Joden en Arabieren in Palestina heeft dus al eens bestaan. Hoe raken we hier naar terug?

“Via de herinnering aan dat moment. De herinnering aan de mogelijkheid van die samenwerking. Omdat de herinnering aan dat gedeelde moment momenteel niet meer bestaat. Niet aan Palestijnse zijde en niet aan Israëlische zijde. Die herinnering is het beste bewijs dat samenleven wel degelijk een mogelijkheid is.”

Oplossingen voor het heden

Je bent zelf duidelijk niet te vinden voor een oplossing van twee aparte staten.

“Ik denk dat zoiets geen echte oplossing is, maar een discours. Als iedereen het er over eens is, waarom gebeurt het dan niet? De realiteit is dat er momenteel maar één staat is, één macht: Israël. En Israël blijft aan het roer zolang het kan blijven onderhandelen over de ‘twee staten’-oplossing.”

“Dat is geen echte politieke oplossing, het is enkel een manier om de macht te behouden. De échte vraag zou moeten zijn: hoe we de huidige niet-democratische staat kunnen transformeren in een democratische staat.”

De huidige situatie in Israël lijkt er alleen maar slechter op te worden.

“Elke situatie die stagneert is erger dan een situatie in beweging, in welke richting die beweging ook gaat. De situatie zit momenteel muurvast. Er is een dominant discours over een ‘twee staten’-oplossing.”

“Er is een Palestijnse bourgeoisie die zich steeds meer bij de toestand neerlegt en interesse heeft in soevereiniteit. Er is steeds meer geïnstitutionaliseerd racisme binnen Israël en het Israëlische parlement …”

“Er is een Palestijnse bourgeoisie die zich steeds meer bij de toestand neerlegt en interesse heeft in soevereiniteit”

“In die zin kan je inderdaad stellen dat de situatie verslechtert. Anderzijds zorgt die stagnatie er op het zelfde moment ook voor dat de oude paradigma’s, zoals twee staten en een splitsing van het land, onrealistisch beginnen te lijken.”

Denk je dat de Arabische revoluties invloed kunnen hebben op de situatie?

“Ze kunnen een invloed hebben op twee manieren. Enerzijds kunnen de revoluties er voor zorgen dat de Palestijnse kwestie naar de achtergrond verdwijnt, omdat het niet langer de belangrijkste problematiek zou zijn in het Midden-Oosten.”

“Anderzijds is het afwachten hoe een staat als Egypte, indien ze democratisch wordt, zich zal opstellen ten opzichte van Israël. Tot nu toe hebben de Egyptenaren altijd samengewerkt met de Israëli’s tegen de Palestijnen. Democratie in het Midden-Oosten heeft ook het potentieel om de machtsverhoudingen tussen Amerika en Israël volledig te doen verschuiven.”

Eerder deze maand werd opgeroepen tot een culturele boycot van Israël. Denk je dat zo’n boycot een goed idee kan zijn?

“Absoluut. Een culturele, maar vooral economische boycot is een goede manier om druk uit te oefenen op de Israëlische samenleving. Opdat die zo zou begrijpen dat ze afstand moet nemen van haar regering.”

“Tegelijkertijd biedt een boycot ook een antwoord op de vraag hoe westerlingen druk kunnen uitoefenen op hun eigen regeringen. Want vandaag de dag is er een kloof in Europa tussen de regeringen en het volk. Het volk is over het algemeen pro-Palestina of anti-Israël. De regeringen zijn pro-Israël, daar is geen twijfel over.”

“Eén van de manieren waarop westerse burgers dit kunnen doorbreken, is door de Israëli’s te doen betalen voor de bezetting. Willen ze de bezetting voortzetten? Geen probleem, maar dan moeten ze er voor betalen. We kunnen onmogelijk voortgaan met de huidige situatie, waar Israël doet wat het wil, nieuwe kolonistendorpen opricht en Palestijnen bombardeert zonder enige consequenties.”

“En dat is precies het idee van een boycot. Dat is een instrument om de Israëli’s te doen betalen voor hun daden. Het geeft hen aan dat ze zich niet in een normale maatschappij bevinden. Israël is bovendien ook de enige staat ter wereld die ontstaan is via een beslissing van het internationale rechtssysteem.”

“En dat is precies het idee van een boycot. Dat is een instrument om de Israëli’s te doen betalen voor hun daden. Het geeft hen aan dat ze zich niet in een normale maatschappij bevinden”

“Dat maakt dat de relatie tussen Israël en het internationale recht anders is dan om het even waar anders. Als Israël het internationaal rechtssysteem niet eerbiedigt, stelt het zijn eigen legitimiteit in vraag.”

Jouw pro-Palestijnse houding heeft je al veel kritiek opgeleverd uit Zionistische hoek. Hoe ga je daarmee om?

“Ik denk niet dat je mij kan omschrijven als pro-Palestijns. Ik ben niet pro-Palestijns, maar pro-Palestina. Net zoals ik voor Israëli ben, maar anti-Israël. Er wordt veel gesproken over ‘Israël’, maar niemand heeft het over de Israëli’s.”

“Maar als zij zoiets zeggen, dan neem ik dat als een compliment. Vanuit mijn standpunt ben ik een Jood en zijn zij Zionisten. Dat is niet hetzelfde. Ik heb een Joods geweten en zij een nationalistisch geweten.”

“Vanuit mijn standpunt ben ik een Jood en zijn zij Zionisten. Dat is niet hetzelfde. Ik heb een Joods geweten en zij een nationalistisch geweten”

“De paradox, om het in de woorden van journalist Gideon Levy te zeggen, is dat de dissidenten in dit conflict de echte patriotten zijn. Op een manier klopt dat, omdat enkel de dissidenten in dit conflict volgens mij echt geven om de toekomst. De anderen zitten vast in het heden of het verleden.”