Waar bij de opstand in Libië enkel de Waalse wapenuitvoer in het vizier kwam, moet nu ook Vlaanderen met de billen bloot. In Bahrein werden de voorbije dagen ongewapende demonstraties met grof geweld van de straat geveegd door het leger, ondersteund met massieve militaire inzet van Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Daarbij vielen ettelijke doden en belandde een groot deel van de oppositie opnieuw in de gevangenis.

Derde of vierde wapenexporteur naar de Golfstaten

België heeft de voorbije jaren massaal militair materieel uitgevoerd naar Bahrein en de andere betrokken Golfstaten. Volgens de EU-rapporten was België binnen de EU de voorbije jaren de 3de of 4de grootste leverancier van militair materieel aan de Golfstaten.

In 2008 was het zelfs de belangrijkste Europese leverancier aan Bahrein. België scoort dus beter dan haar soortelijk gewicht doet vermoeden in het leveren van militair materiaal aan dictators in het Midden-Oosten. Daarbij gaat het niet enkel over de Waalse defensie-industrie.

Ook de Vlaamse defensie-industrie had aan de Golfstaten de voorbije jaren een goede klant. Zo duiken in de Vlaamse rapportage regelmatig vergunningen voor onderdelen van pantservoertuigen aan Bahrein, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten op.

In 2010 werd voor meer dan 14 miljoen euro aan vergunningen afgeleverd, de laatste nog in december 2010 voor Bahrein. Het betrokken bedrijf was Varec uit Mechelen, een bedrijf dat rupsbanden produceert. In dit geval gaat het om onderdelen van M113- pantservoertuigen, die geleverd worden aan het Turkse FNSS. Dit Turkse bedrijf heeft M113-moderniseringscontracten met verschillende Golfstaten. Deze M113-pantserwagens waren prominent zichtbaar bij de onderdrukking van de protesten in Bahrein. Is het nu de beurt aan Kris Peeters (CD&V) om een ‘Demotteke’ te doen?

Mercantiele bijziendheid

Vorige maand was de Vlaamse minister-president Peeters zich alleszins nog van geen kwaad bewust. Hij stelde dat vanuit Vlaanderen sinds 2007 geen wapens uitgevoerd zijn naar het Midden-Oosten. Een verbazingwekkende uitspraak, die meer zegt over de mercantiele bijziendheid van de minister-president dan over de wapenuitvoer.

“Kris Peeters stelde dat vanuit Vlaanderen sinds 2007 geen wapens uitgevoerd zijn naar het Midden-Oosten. Een verbazingwekkende uitspraak, die meer zegt over de mercantiele bijziendheid van de minister-president dan over de wapenuitvoer”

Ook de federale regering heeft boter op het hoofd. In 2008 verkocht België overtollig legermaterieel aan Bahrein, met name 50 YPR 765-pantservoertuigen, een variant op de M113. Het ‘Demotteke’ is hier voor rekening van minister van Buitenlandse Zaken Steven Vanackere (CD&V).

De minister drukte zijn ongerustheid uit en “vraagt de ordetroepen zich te onthouden van overmatig geweld tegen manifestanten”. Een maand geleden was die federale regering zich ook nog van geen kwaad bewust, toen minister van Defensie Pieter De Crem in de Verenigde Arabische Emiraten de rest van zijn stock stond te slijten. Op de IDEX-wapenbeurs stonden ook het eerder genoemde Varec (net als het Turkse FNSS) en Barco.

“De minister drukte zijn ongerustheid uit en ‘vraagt de ordetroepen zich te onthouden van overmatig geweld tegen manifestanten'”

Zou hypocrisie dan toch een christendemocratische deugd zijn?  We zetten de mechanismes van de hypocrisie even op een rijtje.

Het eerste probleem ligt bij de toepassing van de mensenrechtencriteria in de wapenexportwetgeving. Aan mensenrechten wordt veel lippendienst bewezen, maar in de praktijk wordt er weinig rekening mee gehouden.

De wetgeving voorziet dat een uitvoervergunning geweigerd wordt wanneer de uitvoer bijdraagt tot een klaarblijkelijke schending van de mensenrechten of als een duidelijk risico bestaat dat de beoogde uitvoer gebruikt wordt voor binnenlandse onderdrukking. Dat het specifieke materiaal zal worden gebruikt voor een mensenrechtenschending moet dus ongeveer een vaststaand feit zijn.

Deze hoge drempel vooraleer een uitvoervergunning geweigerd wordt, biedt dus veel ruimte om de handen in onschuld te wassen. In het geval van de Golfstaten is de kritiek jarenlang weggelachen. En kritiek op de uitvoer naar deze regio staat te lezen in zowat elke parlementaire discussies over de wapenhandelrapporten van de Vlaamse regering.

Vertrekken van het voorzorgsprincipe

Beter ware het om van een voorzorgsprincipe te vertrekken en de mensenrechtensituatie in een land als criterium te gebruiken, zonder dat moet bewezen worden dat de specifieke uitvoer tot schendingen bijdraagt.

In de huidige discussie diept Kris Peeters weer de oude retorische truc op: wat is een wapen? Hij verschuilt zich achter een hele enge definitie van een wapen. Deze Pontius Pilatus-truc kan hij toepassen omdat de Vlaamse defensie-industrie vooral hoogtechnologische onderdelen voor wapensystemen maakt, die daarna in het buitenland geassembleerd worden en aan de eindgebruiker geleverd.

Vlaanderen maakt inderdaad geen mitrailleurs, gevechtsvliegtuigen of pantserwagens. Maar zonder rupsbanden of kogellagers voor die pantserwagens, zonder controleschermen in gevechtsvliegtuigen of -schepen, of zonder richtssystemen, zal al dat wapentuig niet ver geraken of niet veel raken. En dat wordt wel allemaal in Vlaanderen gemaakt.

Ten slotte blijkt in de wapenhandelrapporten dat buitenlandse defensie-industrie als eindgebruiker vermeld staat voor het grootste deel van de uitvoer. Die industrie slijt haar producten aan de echte militaire eindgebruikers, maar dit wil de Vlaamse regering liever niet geweten hebben. Wat niet weet, niet deert.

Geïnstitutionaliseerde hypocrisie

Van het grootste deel van de export weten we dus niet waar die terecht komt. De nieuwe Europese richtlijn op defensiegerelateerd materieel geeft de mogelijkheid om deze hypocrisie te institutionaliseren. Deze richtlijn laat de Europese defensie-industrie toe onderling samen te werken zonder vergunningen te moeten vragen voor exporten binnen de EU.

De lidstaten kunnen wel eisen dat hun toestemming gevraagd wordt wanneer dit materieel de EU verlaat, na eerst binnen de EU geëxporteerd te zijn. Kunnen, maar niet moeten.

Wie enkel denkt aan de economische opbrengst en niet wil weten wat de gevolgen zijn, kan zich ook verschuilen achter de andere lidstaten die maar moeten controleren. Resultaat zal zijn dat de defensie-industrie binnen de EU eerst zal uitvoeren naar het land met de zwakste controle, waarna vervolgens het materiaal de EU zal verlaten. Vlaanderen kan die richtlijn omzetten op zodanige wijze dat het wel de controle behoudt.

“Wie enkel denkt aan de economische opbrengst en niet wil weten wat de gevolgen zijn, kan zich ook verschuilen achter de andere lidstaten die maar moeten controleren”

De komende maanden wordt vanwege deze nieuwe Europese richtlijn de wapenhandelwetgeving herzien. Een kans om voor een functionerende en strikte controle op de export van defensiegerelateerd materiaal te zorgen, of om de hypocrisie verder te instutitionaliseren.

Dan zal blijken welke keuze Vlaanderen maakt en of het in de toekomst afstapt van het principe dat geld belangrijker is dan mensenrechten.

Vredesactie vzw

Vredesactie is een radicaal-pacifistische vredesbeweging die onder meer campagne voert tegen de wapenhandel en de oorlogseconomie onder de naam ‘War starts here’.