(Foto Muhka) Charif Benhelima, Semite sixty-seven
Nieuws, Cultuur, België, Antwerpen, Beeldvorming, Kunst, Antwerpen, Oriëntalisme, Jef Lambrecht, MUHKA, M HKA -

Gemurmel in het MUHKA, een expo

ANTWERPEN - “Collectie XXVII – Ten Oosten van 4°24'” (de lengtegraad waarop de stad ligt) in het Museum voor Hedendaagse Kunst (MUHKA) wordt gepromoot als “een brandend actuele tentoonstelling”. Ex-VRT journalist Jef Lambrecht deed jarenlang verslag vanuit het Midden-Oosten. Hij nodigde veertien bevriende Belgische kunstenaars uit om de confrontatie aan te gaan met de Oriënt.

dinsdag 8 maart 2011 20:15
Spread the love

Het M HKA confronteert dit beeldend werk met artiesten uit het oosten in de ruimste zin.

Zinnenprikkelend paradijs

Het M HKA (voorheen MUHKA) en Jef Lambrecht hanteren zonder enige terughoudendheid de term ‘Oriëntalisme’. Tijdens zijn openingscauserie bij de expo gebruikte Lambrecht die aangebrande term zonder gêne. Hij wees er wel op hoe het Westen massaal kunstschatten en archeologisch erfgoed roofde en hoe het deze diefstal voort zet.

Robert Fisk zegt in ‘De Grote Beschavingsoorlog’ (2005) dat historici zullen vaststellen dat de “grootscheepse vernietiging van het erfgoed van de mensheid tot de meest blijvende tragedies behoort van de Anglo-Amerikaanse ‘bevrijding’ van Irak”.

Archeologische sites werden gebombardeerd, musea werden In Bagdad door toedoen van de coalitie geplunderd, bibliotheken en archieven met duizenden jaren oude documenten in brand gestoken.

Het M HKA: “Tegen de achtergrond van de huidige omwentelingen in het Midden-Oosten biedt de dubbelpresentatie Ten oosten van 4°24′ een intrigerende kijk op een regio die veraf lijkt en tegelijkertijd zo veel bepalend is voor onze samenleving”.

En hoe de vroegere en huidige ‘kruisvaarders’ die veraf zijnde samenleving verwoesten. Dat vraagt om een schreeuw van woede. Het blijft in het Museum op het Antwerpse Zuid bij wat gemurmel vanwege de uitgenodigde bevriende kunstenaars.

Europese projectie

Dat ‘mysterieuze’ Oosten toch, met zijn wulpse buikdanseressen in een zinnenprikkelend romantisch paradijs. Napoleon, die eind 18de eeuw een invasie in Egypte uitvoerde, kon het niet beter zeggen.

In zijn invloedrijke boek ‘Oriëntalisten’ (Nederlandse titel van het oorspronkelijke Orientalism uit 1978), dat een nieuwe impuls gaf aan Europese studies over de beeldvorming van gekoloniseerde volkeren, beschrijft Edward W. Saïd de Oriënt als een projectie van Europese denkers die de regio omschrijven als een omgekeerd spiegelbeeld, de negatie van Europa.

Een half beschaafd zootje dus. En ‘zwart Afrika’? De ‘negers’ zouden nooit enige beschaving bereiken, was de teneur. Er ontstond eind 18de eeuw een langdurige artistieke richting rond, met haremvrouwen in sprookjesachtige decors.

Mislukking

Zo de organisatoren, zo de Belgische kunstenaars die veel leuks laten zien, maar die de confrontatie met de Oriënt niet zo best begrepen. Wat dit betreft, is deze tentoonstelling een mislukking. In een perstekst van het M HKA: “Het fascineert Lambrecht dat het thema in het werk van de meeste van de uitgenodigde kunstenaars nietttemin nauwelijks aangeraakt wordt. Wat niet betekent dat het hen niet bezighoudt”. Lambrecht houdt hier een een flinke slag om de arm. Verstandig …

Hij kijkt gefascineerd in de hoofden van zijn veertien uitgenodigde kunstenaars. Wat er uitkomt, staat over het algemeen mijlen ver van het thema dat deze expo pretendeert te brengen en dat geeft Jef Lambrecht ook toe.

Wanneer iets duidelijk gemaakt wordt op Collectie XXVII – Ten Oosten van 4°24′, dan is het dat op onze lengtegraad bij vele autochtone kunstenaars artistieke navelstaarderij de norm is. Ook wanneer in de Arabische landen de aarde rood kleurt. Het is hun bloed in een regio die veraf lijkt, niet de onze …

Pijn en isolement

De getoonde Angel Vergara (1958) werd door de Franstalige Gemeenschap uitgekozen om naar de Biënnale van Venetië te gaan. Hij is een Brusselaar met Spaanse roots. Radicaal betrokken bij de realiteit, de straat.

Amal Kenaway (1974) was ook al in Venetië, in 2007. De Egyptische feministe werkt rond pijn en isolement, ze raakt het thema van de tentoonstelling in de kern. Leg daar naast de frêle, kleinschalige op foto’s geënte kleurige assemblages van de Antwerpse kunstenares Anne-Mie Van Kerkhoven en je merkt het verschil tussen vrijblijvende luxe en de harde werkelijkheid. Twee vrouwen, twee levens.

Lambrecht meent correct dat kunstenaars recht hebben op vrijheid en  afstandelijkheid. Het atelier als ivoren toren is een gezonde behoefte. Niemand zit te wachten op het socialistisch realisme zaliger. Enig inzicht in de werkelijke samenleving staat evenwel nooit mis. Zeker wanneer de opdrachtgever, want die was er, de expo plaatst “tegen de achtergrond van de huidige omwentelingen”.

En allochtone kunstenaars?

Kunst in opdracht verdween midden de 19de eeuw met het verschijnen van de autonome kunstenaar. Al zijn er velen die vandaag graag meespelen in de kapitalistische vrije markt die hun waarde en de inhoud van hun werk bepaalt. In opdracht van het grote geld. In het M HKA werd het meeste werk van bij ons op vraag van Jef Lambrecht gemaakt. Alle goede kunst is politiek geëngageerd. Ze is veel gelaagd en je mag van de beschouwer enige inspanning verwachten.

Het M HKA meent dat deze regio vandaag op prangende wijze de realiteit waarin we leven bepaalt. Zeg dat wel. De werken van de meeste Belgische kunstenaars stralen niets prangends uit. Waarom werden geen onbekende Belgische kunstenaars van allochtone afkomst uitgenodigd? Zij die de Belgische straten vullen met woedende betogingen tegen de ‘kruisvaarders’? Vluchtelingen, artiesten-zonder-papieren? Daar zijn de bobo’s uit het incestueuze kunstwereldje nog lang niet aan toe.

De gearriveerde incrowd van bij ons is present. Jef Lambrecht zei dat kunst niet over kunst moet gaan, maar over de wereld. De meeste van de veertien uitgenodigde Belgen raken echter niet verlost van l’Art pour l’Art. Deze uit het Oosten brengen bloed en tranen. Dit is geen confrontatie tussen twee culturen, maar tussen de échte wereld en mooie Spielerei.

Kunstenaars als internationalisten

De kunstenaar zou een profeet zijn. Evenmin als de CIA de revoluties in de Arabische landen voorspelde, leeft er in deze tentoonstelling veel profetisch. De modieuze onverschilligheid van de Belgen is een schrijnende belediging voor de mensen in het Midden-Oosten en voor de kunstenaars uit dat gebied, waarvan het M HKA uit eigen collectie werk toont. Solidariteit?

Het beste is dan ook hun werk los van dit pretentieuze project te bekijken. Je ontdekt dan mooie dingen, ook van die van ons. Het is de moeite waard dit te beleven in een museum dat met te weinig middelen een gewaardeerde reputatie opbouwde en een zinnig aankoopbeleid voert, waar uit het nu Oosterse kunst kan putten.

Van kunstenaars die wereldburgers zijn, geen vertegenwoordigers van een ‘Oriëntalisme’ dat in westerse breinen doorleeft. Ze gebruiken technieken – zoals in enkele indrukwekkende videoinstallaties – die creatieve mensen in de globale wereld overal aanwenden.

Kunstenaars waren steeds internationalisten. Nu meer dan ooit.

M HKA: “De hegemonie van de westerse kunst is verdwenen. Het M HKA bouwt gestaag aan een collectie met een mondiaal karakter”.

Toch profetisch?

De dubbelpresentatie Collectie XXVII is een onbevredigend vluggertje dat de verwachtingen niet waarmaakt. Op de rand van misbruik van de Oriënt, de bevolking van de Arabische landen die vecht en sterft voor datgene wat kunstenaars eisen: vrijheid en zelfstandigheid.

De werken van de kunstenaars uit het het oosten in de ruimste zin zijn krachtig, geëngageerd, politiek en daardoor ook artistiek hoogstaand. Door er zo nodig een selectie uit de Belgische scène aan te breien, dreigen dat werk en de strijd voor hun democratische rechten verdrukt te worden.

De kracht van de geëngageerde kunst van de buitenlandse gasten is echter zo sterk dat ze triomfeert over het in déze context meestal niet ter zake doende werk van de veertien Belgen.

Wellicht is dàt de profetische boodschap van een tentoonstelling die bedenkingen oproept. In die zin is het een interessante expo en verdient ze een bezoek. Ook een relatieve mislukking heeft haar waarde.

De diversiteit van Collectie XXVII is kenmerkend voor de kunst in de wereld waarin we leven. De westerse hegemonie brokkelt af. De economische, politieke en culturele machtscentra verschuiven richting China, India, Zuid-Amerika, de Arabische landen.

Europa en de VS branden zich in een wanhoopspoging op, slepen in hun val miljoenen levens mee en verwoesten culturen. Deze zullen als het fabeldier Phoenix (Fenix) uit hun eigen as herrijzen. Kunstenaars hebben hier een dominante rol in te spelen.

“Collectie XXVII – Ten Oosten van 4°24’”. Museum Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA). Nog tot 21 augustus open. Maandag gesloten. Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen. www.muhka.be

take down
the paywall
steun ons nu!