Na de voorstelling van de participatiesurvey woelt het participatiedebat weer door de cultuursector. Dat is op zich een overwinning want in de praktijk krijg je vooral stille waters. Cultuurhuizen gaan er al eens tot aan hun enkels in staan, maar hoeden zich voor de diepe gronden. Wie de democratisering van cultuur beoogt, springt in het water en stelt zichzelf de vraag: ‘aan welke cultuur moeten meer mensen participeren?’

De Participatiesurvey toonde op basis van een enquête bij 3.144 Vlamingen tussen 14 en 85 jaar dat de instroom van nieuwe cultuurparticipanten op vijf jaar tijd amper toenam. De groep van 30 procent Vlamingen die helemaal niet participeert, werd niet kleiner.

Dit gezegd, is de inzet van het debat opnieuw herleid tot de logica van ‘kijkcijfers’. Het is een logica die de media niet vreemd is, maar nu wordt het ook de logica van onze cultuurhuizen. Wie de opiniestukken in de media volgde, weet waarover het gaat: cijfers en centen.

Het zou hypocriet zijn te zeggen dat deze van geen tel zijn, maar toch, het is op z’n zachtst gezegd een verarming van het vraagstuk. Het debat moet niet gaan over meer of minder publiek maar vooral over de kwaliteit van de ervaring van dat publiek.

Iedereen, ongeacht socio-economische achtergrond of opleidingsniveau kan worden ontroerd, bewogen of onthutst door cultuur. Maar niet iedereen vindt cultuur die dat kan in onze cultuurhuizen.

Evenmin moet het debat gaan over meer of minder centen maar ook over de beleidskeuzes die met de beschikbare middelen worden gemaakt. Cultuurhuizen die willen blijven groeien, zullen het moeten zoeken in de marges, waar cultuur anders gemaakt en gesmaakt wordt.

Meer cultuur, ja! Maar welke? Dat is de democratische vraag.

De participatiesurvey toonde duidelijk ‘motivatie’ aan als de bepalende factor die cultuurparticipatie verklaart. Hoe komt het dat 30 procent van de bevolking niet participeert? Ze zijn niet gemotiveerd. Of anders gezegd: omdat ze zich niet aangesproken voelen door het aanbod.

Meer mensen goesting doen krijgen in cultuur is dan het devies. De toveroplossingen die terecht worden aangereikt zijn communicatie en cultuureducatie. Maar er is een kloof tussen het cultuuraanbod en bepaalde publieksgroepen die we nooit zullen dichten met alleen een gedegen publiekswerking en onderwijs.

Laten we dus die 30 procent, de niet-participanten, au serieux nemen. Anders gezegd, we moeten verder durven gaan en het bestaande aanbod in vraag stellen. Dat aanbod en de gedragscodes die erbij horen zijn niet op ieders maat gesneden. Het zijn codes en voorkeuren van een middenklasse. Waarom zou een grote groep participeren aan een symboolwereld die niet van hen is? Het bevragen van – vooral de eigen, dominante – culturele voorkeuren en codes is bij uitstek een taak van onze cultuurhuizen. Ze doen het te weinig.

Wanneer we (niet-)participatie als democratisch signaal ernstig nemen, dan gaat het over hoe cultuurhuizen omgaan met de sociale en culturele verscheidenheid in onze samenleving. Cultuurhuizen zijn openbare plekken, waar elke burger thuis kan komen, ongeacht zijn of haar culturele competenties, voorkeuren of achtergrond. Heel vaak kan die ‘andere’ er slechts even zijn projectje parkeren.

Cultuurhuizen kunnen het participatievraagstuk dus enkel aanpakken als ze ook iets willen leren van die niet-bereikte ‘doelgroepen’. Dit heet niet publieksverbreding maar verdieping van participatie. Het gaat over de interactie die je opbouwt met een nieuw publiek. Hoe open je als cultuurhuis de dialoog met sociale en culturele minderheden, met dat ‘andere’ publiek? Wie loopt er rond in je stad, maar niet in mijn huis? Welk nieuw talent passeert er nu al jaren onder je radar? En als jullie met elkaar praten, hoe zal dat je aanbod veranderen?

De participatiesurvey toont een groei in de amateurkunsten. Tegelijk is cultuur een ongelofelijk aantrekkelijke inrijpoort naar het jeugdwerk. Bij dat nieuwe of ‘ander’ publiek is er dus duidelijk goesting te herkennen. De goesting bij de cultuurhuizen om dat te erkennen, moet nog groeien.

En het groeit. Als het gaat over verdieping van participatie gebeurt er heel wat in de marge. Veel daarvan wordt nog niet langs de meetlat van de participatiesurvey gelegd. Het is te nieuw, te underground en vooral te weinig gevestigd.

Wie eind vorig jaar op ENTER was, het eerste sociaal-artistieke festival, weet dat het mogelijk is om kunst en cultuur te maken samen met en voor zogenaamde ‘kansengroepen’. Wie de moed heeft om te investeren in Mokhallad Rasem en zijn ‘Irakese Geesten’ weet dat het rendeert. Wie langsloopt op Mestizo Arts Festival of NuffSaid weet dat nieuw talent en dito format een jong en nieuw publiek trekt.

De vraag blijft waarom het zo weinig gebeurt. De beleidskaders zijn rigide. Veel cultuurhuizen worden daardoor hokjes die in het licht van besparingen terugplooien op kerntaken en zekerheden. De ‘kijkcijfers’ veilig stellen. Terwijl outreach, samenwerking en experiment de middelen en het draagvlak juist zouden moeten vergroten.

De cultuursector heeft nood aan een beleid dat vertrouwt in autonoom engagement, dat huizen hun eigen koers laat bepalen en hen daarop afrekent. Wie met nieuwe werkvormen, partners, genres of talent een nieuw publiek durft aanspreken wordt beloond, wie behoudt… en stagneert, zal uiteindelijk verliezen. Dan krijg je een innovatief beleid zonder extra kosten, door vooral de marge te laten doorgroeien.
 

Auteur An De bisschop  is directeur van D?mos vzw. D?mos is als Vlaams kenniscentrum actief in het participatiedecreet. De organisatie zet in op de participatie van kansengroepen aan cultuur, jeugdwerk en sport.