Leonardo Boff (°1938) is een van de grondleggers van de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerika. Dat werd hem echter niet in dank afgenomen door Jozeph Ratzinger, toenmalig hoofd van de Congregatie voor Geloofsleer en huidige paus. Ratzinger legde Boff voor een jaar het zwijgen op in 1985 en opnieuw in 1992.

Voor Boff volstond dit om zijn priesterschap neer te leggen en de Orde van de Franciscanen, waartoe hij behoorde, te verlaten. Sindsdien doceert hij ethiek aan de universiteit van Rio de Janeiro. Van bevrijdingstheoloog werd hij steeds meer een theoloog van de ecologie. Hij schreef een hele reeks boeken over de relatie tussen ecologie, ethiek en religie.  

De andere weg is het netwerk van sociale bewegingen die wereldwijd vorm krijgen en met deze vragen bezig zijn: die opkomen voor het recht op water, voor gezond voedsel en gezonde lucht, voor de bossen. We zouden moeten kunnen garanderen dat elk levend wezen minstens twee keer per dag kan eten.

Het uitroeien van de honger is een ethisch principe maar de politieke wil ontbreekt om dat probleem op te lossen. Het is dringend nodig op te komen  voor de basisvoorwaarden voor ons bestaan. Dat is enkel mogelijk via een mondiale beweging die druk uitoefent op de regeringen en parlementen opdat ze wakker zouden worden. Ik denk wel dat dit stilaan aan het gebeuren is.

Sommige landen of groepen in de samenleving schijnen onwrikbaar. Desmond Tutu waarschuwde enkele jaren geleden voor ‘klimaatapartheid’.

Leonardo Boff: “Het gevaar bestaat inderdaad dat een klein deel rijken op deze planeet alle hulpbronnen voor zichzelf veilig wil stellen, terwijl de armen overgeleverd worden aan de gevolgen van zo’n roekeloze consumptie: een geërodeerde bodem, waterschaarste, vervuiling van de lucht en de rivieren.”

“Het gevaar bestaat dat men een Berlijnse Muur creëert, dat er een tweedeling ontstaat van de mensheid. Een kleine groep die 130 jaar wordt dankzij de biotechnologie en nieuwe medicijnen, en miljarden anderen die niet eens over het levensnoodzakelijke beschikken.”

“Een opdracht van de religies – ook van het christendom- is er vandaag in gelegen om de mensheid samen te houden, om de solidariteit te versterken, vertrekkende vanuit de meest noodlijdenden. Het is enerzijds een ethische opdracht je in te zetten voor de soort waar je toe behoort. Maar het is ook een politieke opdracht om weerwerk te bieden tegen de tendens van segregatie. Europa sluit vandaag zijn grenzen voor de migranten.”

“Maar het is ook een politieke opdracht om weerwerk te bieden tegen de tendens van segregatie. Europa sluit vandaag zijn grenzen voor de migranten”

“Het is belangrijk dat beleid te bekritiseren want gastvrijheid is een ethische waarde. Het is een recht en een opdracht voor allen, zoals Kant het formuleerde. Miljoenen mensen zijn vandaag op de vlucht voor de impact van de klimaatopwarming, voor droogtes of overstromingen. We hebben daar een heel belangrijke strijd te leveren, vanuit een diepmenselijke waarde.”

U evolueerde van een theoloog van de bevrijding naar een theoloog van de ecologie. Is er een verband tussen de twee?

“De bevrijdingstheologie ontstond vanuit het luisteren naar de roep van de onderdrukten: de inheemsen, de boeren, de Afro-Amerikanen, de vrouwen. Sinds de jaren tachtig stellen we vast dat niet alleen de armen roepen. Ook de dieren, het water, de bossen en de aarde roepen.”

“In die optie voor de armen en voor al wie uitgesloten wordt, moeten we ook luisteren naar die grote uitgeslotene en dat is de aarde. De bevrijdingstheologie heeft altijd integraal willen zijn. Ze zou niet integraal zijn, indien ze de aarde en de natuur niet zou insluiten.”

“We moeten ons antropocentrisme overstijgen en het evengoed opnemen voor andere levensvormen, voor de aarde en de ecosystemen. Als we daarin slagen, kan dat een belangrijke kracht worden.”

“De bevrijdingstheologie heeft altijd integraal willen zijn. Ze zou niet integraal zijn, indien ze de aarde en de natuur niet zou insluiten”

Hoe ziet u de betekenis van het christendom in de ecologische crisis?

“Het christendom is een dubbelzinnige kracht. Het maakt immers ook deel uit van de crisis, in de mate dat het mee een houding gestimuleerd heeft van dominantie over de aarde. Vandaag hebben we de opdracht om in dialoog te treden met alle grote spirituele stromingen van de wereld.”

“Het christendom heeft niet het monopolie van de ethiek en de waarheid. Het moet zich aansluiten bij de stromingen die een innerlijk vuur meedragen, een spiritualiteit, een transcendentie van de mens. En een besef creëren van de verantwoordelijkheid van de mens voor de toekomst van de planeet. Misschien moet het christendom zich aansluiten bij die grote traditie uit het Oosten, die veel aandacht heeft voor compassie, voor medeleven met alles wat lijdt.”

Religie als een weg om tot een andere relatie met de natuur te komen?

“Ik denk inderdaad dat religies, meer dan een ethische functie, een pedagogische functie hebben. Ze moeten de mensen heropvoeden, om die houding te vinden die we nodig hebben in de nieuwe fase die nu aanbreekt voor de mensheid, de fase van het planetaire bewustzijn, waarin we komen tot een nieuwe relatie ten aanzien van de aarde en het leven zelf.”

“Onze opdracht bestaat erin een grote interculturele dialoog te bouwen. Het christendom kan zich bij die nieuwe fase aansluiten met de waarden die het te bieden heeft: liefde, zorg dragen, solidariteit met wie uitgesloten wordt.”

Paulo Freire was de grondlegger van de pedagogie van de onderdrukten. Hebben we vandaag geen nood aan een pedagogie voor de aarde?

“Paulo Freire  behoorde tot de groep die werkte aan het Charter van de Aarde (Earth Charter). Dat document vertrekt vanuit de crisis van de mensheid en de planeet, van het leven zelf, om een aantal ethische principes en waarden aan te reiken die het samenleven van de mensheid opnieuw kunnen inspireren.”

“Toen Paulo Freire stierf (1997) vroeg men mij hem te vervangen in die groep.  De basisgedachte van Paulo Freire is dat de oplossingen niet van bovenuit komen, van de machtsgroepen maar van onderuit. Van al degenen die aan de basis concrete initiatieven in de praktijk brengen en daar ook over nadenken. Zij zijn de dragers van hoop.”

“Het laatste grote werk van Paulo Freire is ‘De Pedagogie van de Hoop‘. Als men niet gelooft in de kracht van het zaadje, zal men geen toekomst kunnen maken.”

“Paulo Freire moet ons vandaag in die twee dingen helpen. Ten eerste in de mystiek dat het onzichtbare een inherent onderdeel is van het zichtbare. En dat we moeten werken aan een pedagogie om dit op te bouwen, te beginnen van bij de ‘minsten’, vanuit hun kracht en vertrouwen.”

Wat gaat er u door het hoofd wanneer u naar het optreden van paus Benedictus XVI kijkt?

“De huidige paus heeft duidelijk gekozen voor het christendom van Europa, vanuit een visie uit het verleden. Dit is een kerk van de rijken, een kerk die zich vastklampt aan hiërarchie en macht en focust op een middeleeuws concept van kerk zijn.”

“Ik denk dat het christendom in Europa voorbij is. Tweeënvijftig procent van de christenen bevinden zich buiten Europa. Het christendom moet de dialoog aangaan met de moderniteit, maar dat zie ik in Europa niet gebeuren.”

“Ik denk dat het christendom in Europa voorbij is”

DeWereldMorgen.be en Mo* slaan tijdens de klimaattop in Cancún de handen in elkaar. Zo kunnen we twee journalisten sturen zodat u niets hoeft te missen van deze herkansing voor de mislukte top van Kopenhagen. DeWereldMorgen.be-reporter Leo Broers is al aangekomen in Mexico. Mo*-journaliste Alma De Walsche is er bij vanaf 5 december. Tot 10 december, het einde van de top, brengen zij interviews, snelle berichten en analyses.