Maatschappelijke context:

1.  Aan de rechterzijde van haar eigen CDU profileert zich stilaan een anti-immigrantenpartij in het zog van Thilo Sarrazin, oud-bestuurslid van de Duitse Centrale Bank. Geert Wilders werd niet voor niets al eens uitgenodigd voor een conference …

2. Nog aan haar rechterflank, maar dan binnen de CDU-CSU zelf, sprak de voorzitter van de Beierse CSU, Horst Seehofer, al heel sterke anti-immigranten en anti-islam taal. Sommigen zoeken dus binnen haar eigen partij om van het thema een inzet te maken voor machtsverwerving.

3. Zoals overal in Europa zoeken veel mensen in volle globalisering naar sterke identiteit, zowel etnisch als religieus. Een partij als de CDU, die een typische centrumpartij is, kan daar onmogelijk aan ontsnappen.
 
4. Duitsland zelf voert al enige tijd een beleid dat een evenwicht zoekt in de migratiebeheersing tussen demografische behoeften, arbeidsmarktbehoeften en een tegemoetkomen aan internationale verplichtingen op humanitair vlak. Binnen de CDU wil een aantal mensen duidelijker het Canadese model (met puntensysteem) promoten.

5. Bij het aantrekken van de Duitse economie, kan het niet anders of Duitsland wint aan aantrekkelijkheid voor migranten van allerlei slag, ook mensen die niet aan bovenstaand profiel (zie 4) beantwoorden.

Welke is in zulke politiek complexe situatie het profiel dat Merkel voor zichzelf opzoekt, en uiteraard via een ‘grensverleggend’ of minstens ‘opvallend’ en ‘doorslaggevend’ discours wil overbrengen? Ze wil duidelijk het centrum (en dus de macht) blijven behouden binnen haar eigen centrumpartij en dekt zich zowel in tegen mogelijke kritieken, zowel van de kant van de Seehofer-gezinden als van het patronaat en de aanhangers van een ‘Canadees migratiemodel’.

Tegelijk weet ze als politica dat dit maatschappelijk gezien niet puur academisch naar het grote publiek moet worden vertaald, maar via een tweetal geslaagde oneliners. Deze oneliners worden: ten eerste we hebben hoog geschoolde migranten nodig voor onze arbeidsmarktbehoeften en pensioenen (dus: migratie, ja); ten tweede de integratie moet beter gebeuren dan vroeger (dus: vroeger was het slecht, en nu zal het beter gebeuren).

Tegelijk moet ze hiermee in het centrum blijven van haar eigen partij en zo mogelijk ook nog voldoende het gras kunnen wegmaaien voor de voeten van mensen buiten haar eigen partij die op deze thema’s via extreme standpunten willen scoren.

Men leze er best op na wat ze zelf letterlijk zegt:

“Onze economie kan niet zonder migranten. Elk jaar gaan er 200.000 mensen meer met pensioen dan dat er jongeren op de arbeidsmarkt komen.”

“We moeten hoger opgeleide migranten naar hier halen, maar niet vooraleer we er alles aan gedaan hebben om onze eigen mensen op te leiden. Duitsland moet gastvrij blijven en iedereen kansen geven.”

Eerste deel van de boodschap: Duitsland kan onmogelijk verder zonder een input van hoger opgeleide migranten. Bemerk: enkele jaren geleden zocht Duitsland al 10.000 ICT-ers in India, die ze niet allemaal hebben kunnen vinden … zodat ook elders moest worden gezocht. (De reactie van de oppositie toen luidde: “Kein Indier, sondern Kinder”.)

“We leven nu naast elkaar en zijn er blij om.”
“Deze benadering is mislukt, helemaal mislukt.”

Tweede deel van de boodschap: de migranten die komen, moeten zich heel actief willen integreren in de Duitse samenleving.

In welke mate het Duitse multiculturele model van vroeger mislukt is, kan ik niet beoordelen … Wat wèl waar is, is dat Duitsland in de handboeken en wetenschappelijke literatuur model stond voor een ‘uitsluitingsmodel’ in het integratiebeleid. En daarbij werd toen een onderscheid gemaakt tussen het Duitse model en bijvoorbeeld het Zweedse of het Franse …

Dat Merkel dit nu een ‘multicultureel model’ noemt, is een unicum in de literatuur over Duitsland … Zij zal wel de eerste zijn die Duitsland een multicultureel ‘verleden’ toeschrijft. Bij mijn weten bestaat er overigens in de praktijk niet zoiets als een prototype van ‘multicultureel model’.

Dit was en is een ideeëngoed dat vooral door sommige academici gecultiveerd werd/wordt als een soort ideaalmodel, maar dat in feite nergens als zodanig voorkwam. Meestal is de opvatting over multiculturaliteit in feite een verlengstuk van de organisatie van het eigen interne pluralisme dat van voor de migratie dateert.

Wat moeten we van Merkels uitspraken vooral onthouden?

1. Dat het multiculturalisme een inzet zal worden bij de volgende verkiezingen in Duitsland en dat sommige politici al bezig zijn om daarbinnen voor zichzelf een positie te kiezen die hen toelaat verkiezingen te winnen of althans daarop niet al te veel afgestraft te worden.

2. Dat het fenomeen dat zich overal in Europa voordoet, namelijk de zoektocht naar sterke homogene identiteiten, zich niet alleen in Nederland, in Vlaanderen, in Noord-Italië en Oostenrijk, maar nu ook in Duitsland volop aandient. En als het dààr losbarst (en verkeerd loopt), weet men niet waar het eindigt …

Ter afsluitende info: Duitsland telt 1.800.000 Turken, 500.000 Italianen, 400.000 Polen en nog méér mensen die Duitser zijn, maar dergelijke ‘roots’ hebben … en de economie zwengelt er opnieuw aan.

Hoe de Vlaamse media erin geslaagd zijn om dit Duitse debat samen te vatten tot een debat dat vooral over het geslaagd zijn van de multiculturele samenleving in Duitsland gaat, is me een raadsel. Het volstaat enkele ernstige Duitse kranten hierover te lezen om de oorspronkelijke citaten en een bredere omkadering van het debat te begrijpen.

Johan Leman

Johan Leman is medewerker bij integratiecentrum Foyer in Molenbeek.