Nieuws, Wereld, Economie, Milieu, België, Sociaalecologische economie, Antwerpen, Tim Jackson -

Welvaart zonder groei, kan dat?

In onze huidige economie is er groei nodig om de welvaartstaat mogelijk te maken. Maar op een fysisch beperkte aarde kan de economie onmogelijk blijven groeien. Dus is er dringend nood aan een ander economisch model. Tim Jackson pleit daarom voor Welvaart zonder groei, zoals de titel luidt van zijn zopas in het Nederlands verschenen boek. Woensdag was hij in Antwerpen.

donderdag 23 september 2010 13:15
Spread the love

Dirk Holemans van Oikos, denktank voor sociaalecologische verandering, bijt de spits af: “Er treft ons een drievoudige crisis, economisch, sociaal en ecologisch. Dat is een dood spoor. We hebben de opdracht om groene ideeën te globaliseren. Vandaar dat we dit boek in het Nederlands wilden vertalen en dat we de auteur hier uitnodigen.”

Tijd voor Tim Jackson. Na enkele dankzinnen in het Nederlands trakteert hij de paar honderd aanwezigen op een snelle trip doorheen zijn boek, te beginnen met het reuzengrote dilemma waar onze mondiale beschaving nu voor staat.

Het dilemma van de groei

“Verder groeien gaat de draagkracht van de aarde te boven en is dus onhoudbaar.“ Inderdaad, voor klimaatverandering bv. en veel meer nog voor biodiversiteit staan de meters van onze planeet op rood alarm.
“Een krimpeconomie – de-growth in het Engels, décroissance in het Frans – is echter niet stabiel, kijk maar naar de recente crisis en recessie die tientallen miljoenen mensen hun job en inkomen heeft gekost.”

“Enkele regeringen trachten dit dilemma te ontwijken door te kiezen voor ontkoppeling. Idee daarachter is dat we kunnen blijven groeien indien we energie en materialen veel efficiënter gebruiken dan vandaag. Feiten kunnen echter hard zijn. De voorbije vier decennia is onze economie drie keer energie-efficiënter geworden. Maar de totale groei was zo groot dat de CO2-uitstoot maar bleef toenemen.”

Het vervolg van Jacksons verhaal brengt de efficiëntie-enthousiastelingen met de voeten op de grond: “Als de mondiale economie zo hard groeit dat in 2050 negen miljard mensen een inkomen hebben gelijk aan het huidige gemiddelde inkomen in de Europese Unie, moet de energie-efficiëntie maar liefst honderddertig maal groter worden.”
Hoe waardevol grotere efficiëntie ook is, een dergelijke prestatie is nooit gezien en uiterst onwaarschijnlijk… Wie verder luistert, hoort een nog onthutsender vervolg: “In 2100 zou de CO2-uitstoot van wat onze economie voortbrengt, minder dan nul moeten zijn, negatief dus. Vandaar die cruciale vraag: wat voor een economie is dat dan? Zeker niet de huidige, zoveel is zeker.”

Wat is de aard van het beestje?

“Wat drijft ons huidige economische systeem? Wat is de motor van die groei? We zitten gevangen in een destructieve cirkel waarbij bedrijven steeds maar nieuwe producten ontwikkelen en slijten om de honger van consumenten te stillen. Maar die is  onstilbaar want de aard van de mens is nu éénmaal zich te willen onderscheiden, en hij doet dat met materiële consumptie. En de bedrijven spelen daar op in, want voor hen telt maar één zaak, winst maken, het zogenaamde waarde creëren voor hun aandeelhouders.”

“Om mee te kunnen, zijn mensen bereid heel ver te gaan. Vlak voor de crisis steken de Britten zich in de schuld voor meer dan hun gezamenlijke jaarlijks inkomen. Er  wordt door de Britse gezinnen zelfs niet meer gespaard, integendeel. Dan komt de crisis. En zie, nu de economie nood heeft aan vraag, neemt plots het sparen toe. Het menselijk gedrag en de noden van het economische systeem werken elkaar tegen.”

Tim Jackson wil echter vooral niet de indruk wekken dat we de menselijke natuur dan maar moeten veranderen: “Vandaag krijgen in de economie het zelfzuchtige en de vernieuwingsdrang van de mens alle aandacht. Maar mensen zijn niet zo, zeker niet exclusief. Mensen geven ook om de ander, en ze waarderen ook een bepaalde vastheid of traditie. Het gaat er dus niet om de mens te veranderen, maar juist om volledig mens te kunnen zijn.”

Duurzame welvaart

Wat is dan echte welvaart voor Tim Jackson? Het antwoord zal niet verbazen, het draait om een duurzame economie. Want welvaart is de kunst of het vermogen om als mensen – alle mensen! – goed te kunnen leven binnen de ecologische grenzen van onze planeet.

Dan rest er nog één vraag, misschien wel de allerbelangrijkste.

Hoe geraken we daar? De rol van ecologische investeringen

Eerst en vooral zijn er ecologische investeringen nodig om over te schakelen op een economie die draait op veel minder of zelfs geen fossiele brandstoffen. Dat is de fameuze Green New Deal waar ook vakbonden sterk voor te vinden zijn. Alleen jammer dat vele regeringen daar wel de mond van vol hebben (of hadden), maar dat er in ontzettend weinig landen ook daden van komen.
Is dat dan geen groei? Ja natuurlijk, maar deze selectieve groei is net nodig om eindelijk aan die andere ecologische economie te geraken.

Nieuwe ondernemers gezocht

Ten tweede moeten er ecologische en sociale bedrijven opbloeien die in de plaats komen van de alleen maar op winst gerichte bedrijven die vandaag de hele economie domineren. Die nieuwe bedrijven leveren in de eerste plaats diensten en ondersteunen lokale gemeenschappen.

Ja maar, merkt econoom Koen Schoors op, ik deel uw grondanalyse, maar ik betwijfel of zulke lokale economie wel mogelijk of zelfs wenselijk is in tijden van globalisering. We riskeren zo ook de voordelen daarvan te missen.
Jackson maakt duidelijk dat het niet gaat om een volledige de-globalisering, en al helemaal niet om de economie van de ‘jaren stillekens’, laat staan die uit de tijd van de ‘holbewoners’. Essentieel is dat lokale economie opgewaardeerd raakt, en veel meer centraal komt te staan, en dat we zeker komaf maken met alle globale economische activiteiten die zo vernietigend zijn voor milieu en voor mensen.

Jim Williame van Ecopower heeft een verrassende vraag voor het publiek: “Wie van u voelt zich of is ondernemer?” Weinig vingers gaan de hoogte in. Waarna hij tot een nieuwe vraag én een vervelende conclusie komt: “Van wie gaat dan die nieuwe economie komen als bijna niemand van jullie met zulke bedrijvigheid wil beginnen? Want jullie die het zouden kunnen, gaan het niet doen. En zij die het wel doen, zijn er van de oude economie die alles om zeep helpt.”

Hallo economen, graag een nieuw en stabiel sociaalecologisch economisch model

Zelfs als we zo gelukkig zijn die nieuwe ondernemers toch te vinden, dan nog is de opdracht niet volbracht. Ten derde moeten we immers een ecologische macro-economie uitbouwen die waarlijk werkt, die niet instabiel is maar net heel veerkrachtig, en die de ecologische grenzen van onze planeet nauwgezet respecteert.
Natuurlijk zullen mensen in zulke economie nog uitgeven en sparen, zullen ondernemingen goederen en diensten blijven voortbrengen, zullen regeringen belastinginkomsten investeren in het algemeen belang, enzovoort. Maar er komen zeker nieuwe spelregels in verband met het toegestane beslag op energie en materialen, met de waardering van ons natuurlijk kapitaal, en met de definiëring van wat winst is. We gaan heel anders moeten denken over arbeidsproductiviteit en de noodzaak van hoge werkgelegenheid.

Tim Jackson geeft heel wat aanzetten tot zulk nieuw sociaalecologisch economisch model. Maar we zijn er nog niet. In het werkelijk op poten krijgen ligt de grote uitdaging voor al wie zich vandaag nog econoom durft noemen.

Sta me een bedenking toe, niet van Tim Jackson. De meeste denktanks waarvan de ‘productie’ al te vaak en zelfs steeds meer de krantenpagina’s vult, bestaan dan wel uit zogenaamde economen. Vergeet echter dat zij met voorstellen komen voor de werkzame en duurzame economie die we nodig hebben in de 21ste eeuw. Van zulke sociaalecologische economie hebben verreweg de meeste economen nog niet de eerste letter gegeten, namelijk inzien dat oneindige groei onmogelijk is in een fysisch beperkt systeem. Waarom dan hechten onze samenlevingen en onze politici zoveel belang aan de schrijfsels van deze ‘goeroes zonder kleren’?

Dirk Barrez

Tim Jackson, Welvaart zonder groei. Economie voor een eindige planeet, Jan Van Arkel, 2010, 280 p., 14,95 euro

Ook te bestellen via onze webshop – klik hier

Bekijk het manifest voor een rechtvaardige economie

Onderteken het manifest voor een rechtvaardige economie – klik hier (zie daar ook de lijst van ondertekenaars)

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!