Manuel Cepeda Vargas werd vermoord op 9 augustus 1994 toen hij op weg was naar het parlement. Zijn auto werd ingehaald door een ander voertuig van waaruit de daders op hem vuurden. Bij de moord waren minstens twee sergeanten van het leger betrokken.
Manuel Cepeda Vargas had achttien jaar het communistische weekblad Voz geleid en was in 1991 verkozen als senator voor de Unión Patriótica (UP). De partij werd letterlijk uitgeroeid. Honderden militanten en politici, onder wie twee presidentskandidaten, werden vermoord door paramilitairen, drugstrafikanten en militairen.
Het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten noemde de moord op Manuel Cepeda Vargas nu een onderdeel van die uitroeiing. “Deze executie moet gekoppeld worden aan andere zaken met een gelijkaardige situatie, zoals de moorden, intimidatie en bedreiging van andere leiders, vertegenwoordigers en zelfs presidentskandidaten van de UP”, stelt de uitspraak.
De advocaten van de Colombiaanse staat hadden aangevoerd dat de moord op Cepeda geen misdaad tegen de menselijkheid was. Ze vinden dat de uitroeiing plaatsvond in een context van algemeen geweld dat op rekening van de drugshandel en niet van de staat geschreven moest worden.
FARC
De UP was ontstaan na het vredesakkoord tussen de regering van Belisario Betancur (1982-1986) en de linkse FARC-rebellen. Volgens dat akkoord van 1984 zouden de guerrillero’s zich geleidelijk aan integreren in de UP en zo politieke en institutionele hervormingen proberen af te dwingen. De Communistische Partij sloot zich aan bij de UP.
Prominente figuren van de militaire en burgerlijke overheid noemden de UP de “politieke arm” van de FARC. Het Hof stelt dat men geen banden met de FARC mocht aanvoeren als rechtvaardiging voor de misdaden tegen de UP.
Zowel het Grondwettelijk Hof van Colombia, de nationale ombudsman als de VN stellen dat het geweld tegen de UP systematisch was. Volgens Eduardo Cifuentes, ombudsman van 1984 tot 1994, vertegenwoordigden de UP-slachtoffers in die periode 40 procent van het totale aantal moorden in Colombia, in 1986 en 1987 zelfs 60 procent. Pas in 2009 startte de Colombiaanse justitie een onderzoek naar de uitroeiing van de UP. Een onderzoek naar het hele netwerk kwam er nog niet.
De bomen en het bos
Jomary Ortegón, advocaat van de UP-slachtoffers, noemt de uitspraak “een bijdrage op lange termijn tot het Inter-Amerikaanse justitiële systeem, met richtlijnen die men moet volgen in misdaadzaken rond systematische vervolging.”
Als je alleen de bomen en niet het bos ziet, is dat een vorm van straffeloosheid, zegt Ortegón. In de Colombiaanse justitie “is een van de grootste zwakheden dat misdaden op een geïsoleerde manier worden onderzocht”, zegt hij. “Als een organisatie systematisch vervolgd wordt, dan opent het parket twintig zaken, een voor elke bedreiging die de organisatie heeft ontvangen.”
Zo werd de straffeloosheid bij de moord op Cepeda “gestimuleerd en getolereerd door het geheel van onderzoeken die geen samenhang vertoonden en onvoldoende waren om de feiten uit te klaren”, aldus het Hof. Het verwees daarmee naar het disciplinaire proces, de twee administratieve processen en het strafrechterlijke onderzoek die gestart werden na Cepeda’s dood.
Het stemt Ortegón ook tevreden dat het Inter-Amerikaans Hof niet alleen belang hecht aan de materiële daders. “In deze zaak moeten alle niveaus van verantwoordelijkheid onderzocht worden: de planning, de uitvoering, maar ook wie voordeel haalde uit de misdaad.” De aanval op de UP is niet alleen toe te schrijven aan “private agenten” maar aan een georganiseerde structuur van verschillende machtsniveaus, met paramilitaire en overheidselementen “en zelfs regionale politici die er voordeel bij hadden”, zegt Ortegón.
Constanza Vieira | IPS
