Kunnen we klimaatverandering bedwingen door consumptiegedrag te wijzigen?
Interview, Nieuws, Milieu, België, Klimaat, Oikos, Ecologie -

Kunnen we klimaatverandering bedwingen door consumptiegedrag te wijzigen?

Anneleen Kenis is master in de psychologie en de duurzame ontwikkeling en menselijke ecologie. Ze schreef voor OIKOS een essay waarin ze de strategie van de milieubeweging - tot verandering komen door het consumptiegedrag te wijzigen - serieus op de korrel neemt. We hadden een kort gesprek waarin ze haar essay toelicht.

woensdag 7 april 2010 17:38
Spread the love

Vandaag zien we dat heel wat milieubewegingen actie voeren opdat burgers hun gedrag zouden wijzigen. Jij stelt zeer veel vragen bij die aanpak.

Anneleen Kennis: Er zijn inderdaad steeds meer organisaties die mikken op individuele consumptie- of, ruimer gezien, gedragsveranderingen. Zo willen ze verandering teweegbrengen in de richting van een duurzame samenleving. 
Ik wil benadrukken dat ik niet tegen dergelijk acties ben. Zo ben ik zelf al 10 jaar vegetariër, rijd niet met de wagen, vlieg niet met het vliegtuig. Ik wil dus zeker niet dat men mijn bedenkingen begrijpt als een groen licht om maar gewoon verder te gaan met de overconsumptie.
De vraag is echter of we op die manier de ecologische problemen waarmee we geconfronteerd worden, kunnen oplossen. De vraag is zelfs of dat soort campagnes mensen tot actie aanzetten of juist niet.

Persoonlijk voel ik me ook zeer ongemakkelijk bij culpabiliserende campagnes, of dat nu gaat over racisme of over milieu, mij lijkt dat precies omgekeerd te werken?

Anneleen Kennis: Het probleem met dergelijk campagnes is dat ze geen overtuigingskracht hebben. Want ze nemen de argumenten die mensen hebben om bepaalde dingen al dan niet te doen, vaak niet serieus.
Als je mensen wil overtuigen dat een stem voor het Vlaams Belang een foute keuze is, dan moet je wel beginnen om de argumenten die mensen hebben om voor die partij te stemmen proberen te begrijpen. Als je zo vertrekt kan je een politiek debat aangaan, inzicht verwerven en verandering bekomen.
Maar als je dingen per definitie afwijst of het register van het morele opentrekt, dan is er geen discussie of debat en is er gewoon geen politiek meer mogelijk.

In Vlaanderen zou het draagvlak voor maatregelen om de klimaatverandering een halt toe te roepen er op achteruitgaan?

Anneleen Kennis: Dat is inderdaad wat in mijn onderzoek naar boven komt. Vreemd genoeg speelt de focus op individuele gedragsverandering daar eerder een negatieve rol.
Als het waar is dat er een grote klimaatramp zit aan te komen dan verwacht je van de overheid dat ze serieuze maatregelen neemt en zich niet beperkt tot wat sensibilisering. Doordat me zich concentreert op sensibilisering, lijkt het voor mensen nog maar eens een instrument om hen te overtuigen de buikriem aan te halen en te gaan besparen. 
Kijk naar de anti-rook campagnes, ook daar is er maar echt verandering gekomen, ook in het bewustzijn van mensen, nadat het verboden werd om te roken in openbare gebouwen. Door die maatregel gaf men aan het serieus was, en dat had veel meer effect dan jarenlange sensibilisering en culpabilisering.

De ervaring van mensen is ook dat dergelijke maatregelen neerkomen op verdoken belastingverhogingen. Neem nu afval sorteren, overal waar men gescheiden afval is gaan ophalen ging dat samen met duurdere vuilzakken en dus een verdoken belastingverhoging. Je kan het mensen dan toch niet kwalijk nemen dat ze dat doorzien.

Anneleen Kennis: Ja natuurlijk, en dat is volledig terecht. Kijk naar alle maatregelen die voorgesteld worden rond ecotaks, dat is heel dubbelzinnig.  Die maatregelen hebben de bedoeling om mensen aan te zetten om ecologischer te gaan consumeren, maar ze hebben ook expliciet de bedoeling om de schatkist te spijzen.  Daar zit een contradictie in. Ofwel trekken mensen zich niets aan van die ecotaksen, en haalt de overheid op die manier de nodige belastingsgelden binnen, maar is er niets aan het milieuprobleem verholpen. Ofwel gaan mensen inderdaad ecologischer consumeren, wat goed is voor het milieu, maar maakt dat de overheid niet de nodige middelen binnen krijgt. Het doel van zulke taksen is dus intrinsiek dubieus.

Ik begrijp uit je essay dat je vindt dat de milieubeweging te weinig de samenleving durft te bevragen. Men heeft de zoektocht naar een alternatieve samenleving gestaakt en denkt al te veel binnen het kader van de huidige samenleving waardoor men met campagnes voor gedragsverandering op de proppen komt?

Anneleen Kennis: Door zich te concentreren op individuele consumptie geef je eigenlijk impliciet mee dat de grondoorzaak van de klimaatverandering de optelsom is van individuele consumptiekeuzes. Maar de klimaatverandering is het gevolg van het maatschappelijk, en dan vooral het economisch systeem waarin we leven. Als je het debat daarvan weghoudt, ben je eigenlijk bezig met het prutsen in de marge. Je bevraagt de logica die verantwoordelijk is voor de klimaatproblematiek niet. Als je focust op consumptiegedrag, dan blijf je bijvoorbeeld binnen een marktlogica denken.  Maar als je de intrinsieke groeidrang van het kapitalistische systeem niet bevraagt, ga je steeds op de grenzen van het ecosysteem blijven botsen. De ene keer is het klimaatverandering, landbouw  of biodiversiteit en dan weer de grondstoffenproblematiek.
Maar de groei-economie en het ecologische draagvlak van de aarde zijn zo incompatibel dat als je dat eerste niet grondig bevraagt, je nooit tot duurzame oplossingen kan komen.

Voor veel mensen is dat wel ondenkbaar en zelfs onmogelijk. TINA (There Is No Alternative) is toch zeer diep doorgedrongen in ons collectieve denken. Dan is het toch logisch dat mensen terugplooien op het wijzigen van individueel consumptiegedrag?

Anneleen Kennis: Ja maar de vraag is of dat iets uithaalt natuurlijk. Wellicht zal het wel een beetje verschil opleveren en zal het misschien het bereiken van de 2°C opwarming iets uitstellen. Maar ten gronde lost het niets op.

Jij vindt dat we nu moeten focussen op bewustmaking.

Anneleen Kennis: Om te beginnen moeten mensen weten hoe het zover kon komen. Wat is de grondoorzaak van de klimaatramp die er zit aan te komen en hoe kon het zover komen? Dan heb je natuurlijk ook discussie en inzicht over de mogelijk alternatieven nodig. Pas dan kan je het hebben over de strategie om van de huidige situatie naar dat alternatief te groeien.
De meeste campagnes blijven hangen bij het eerste of springen gelijk van het eerste niveau naar het aanreiken van een strategie, dat is bijvoorbeeld wat de film van Al Gore doet.
Je hebt een hele film over de aard en de effecten van de klimaatproblematiek zonder echter de grondoorzaak te analyseren en dan eindigt hij met een waslijst van acties die je in je eigen leven kan gaan doen om de klimaatverandering tegen te gaan.
Er is zo’n kloof tussen het geschetste probleem en de spaarlamp die we dan moeten indraaien, dat je echt niet zo snugger moet zijn om te beseffen dar er ergens iets niet klopt.
Als je wil sensibiliseren en mobiliseren moeten mensen echt ook ruimte krijgen om inzichten te verwerven rond de oorzaak van het probleem en de mogelijke oplossingen daarvoor.
Bovendien willen mensen zeker en vast hun gedrag wel wijzigen, maar dat moet dan wel passen in een groter project. Dat gaat niet werken wanneer blijkt dat zij alle opofferingen moeten doen, en voor de rest de maatschappij gewoon verder blijft draaien zoals ze altijd deed.

Er zijn toch ook modellen van gedragsverandering die meer structurele veranderingen beogen? Zij stellen dat het niet enkel gaat om sensibilisering en bewustmaking maar dat je ook maatregelen moet nemen om mensen toe te laten die bewuste keuzes te maken?

Anneleen Kennis: Dat hoort inderdaad bij de betere modellen. Het probleem is dat het allemaal vertrekt vanuit wat de overheid allemaal idealiter zou moeten doen. Maar hoe men de overheid gaat aanzetten om dat allemaal te realiseren, weet men niet zo goed. Je kan wel zeggen dat overheden zus of zo moet handelen, maar je hebt verontwaardigde burgers nodig om de overheid aan te zetten tot dergelijke acties.
Dit laat nog maar eens zien dat zolang je mensen als consumenten blijft benaderen je niet uit die spiraal gaat geraken.
Het is maar als je de mensen terug actief kan krijgen als burger dat ze  in beweging zullen komen om de overheid onder druk te zetten en maatregelen te nemen.

Als ik je goed begrijp zeg je: deze samenleving benadert de burgers als consumenten en als we echt zaken willen veranderen, moeten we burgers terug als volwaardige deelnemers aan de samenleving benaderen.

Anneleen Kennis: Zo zou je het kunnen samenvatten. We moeten uit die consumentenlogica breken waar de modellen van  gedragsverandering nu eigenlijk in blijven steken.

Interview Han Soete

Lees het Essay dat Anneleen Kennis publiceerde in Oikos: klik hier

take down
the paywall
steun ons nu!