De sterkste sociale bewegingen hebben economische poot
Essay, Nieuws, Wereld, Economie, Samenleving, België, Sociale bewegingen, Economische democratie, Coöperaties, Tmd -

De sterkste sociale bewegingen hebben economische poot

Waarom zijn wij welvarend? Dat is een levensbelangrijke vraag. Want leven in een welvaartsstaat komt niet vanzelf. Veruit de meeste van de 6,7 miljard mensen op aarde moeten het zonder doen, en bij ons is het nog maar vanzelfsprekend sinds enkele generaties. Vooraleer het antwoord te formuleren, neem ik u graag mee voor een korte wereldreis langs de crises die ons treffen.

woensdag 24 maart 2010 17:11
Spread the love

Het is crisis, in het meervoud

Er raast een financiële crisis en als gevolg daarvan een economische crisis door de wereld. Werk en inkomen van tientallen miljoenen mensen worden vernietigd. Deze financiële crisis maakt pijnlijk duidelijk hoe weinig greep we hebben op de economie, hoe weinig democratisch het er echt aan toe gaat in onze samenleving.
Herinner u ook de voedselcrisis, die is niet verdwenen. Op een verwaarloosd platteland en in vollopende slums betalen vele honderden miljoenen mensen daarvoor de prijs met hongerige magen en ondervoeding. We tellen nu, voor het eerst in de menselijke geschiedenis, meer dan één miljard mensen die honger hebben.
De ecologische crisis kerft elke dag dieper in ons grootste kapitaal, de aarde. Voortdurend komen wetenschappers met nieuwe studies over onze aanslag op de biodiversiteit of over rapper vorderende opwarming. Van klimaatverandering tot overbevissing doorboren we de ecologische pijngrenzen van onze aarde zodat we morgen minder welvaart kunnen voortbrengen.
Veeg zeker niet de sociale crisis onder de mat, een crisis van groeiende ongelijkheid en van onleefbare inkomens, een wereld waarin de toegenomen welvaart van de jongste decennia in vele landen bij heel weinig mensen terechtkwam, niet toevallig al de rijksten. Zo overschrijden we snel de grenzen van wat samenlevingen kunnen verdragen.
Er is de crisis van de democratie, de onmacht om antwoorden te verschaffen op al deze crises en om (opnieuw) vat te krijgen op ons bestaan…
En er is de crisis van de economische democratie. Werkende mensen hebben steeds minder greep op hun economische bestaan, terwijl er eigenlijk van politieke democratie geen sprake kan zijn zonder die economische democratie. Vraag het maar aan wie van honger sterft.

Het succes van de welvaartstaat…

Dik honderd jaar geleden, in de tweede helft van de 19de eeuw, raasden industriële revolutie en de eerste globalisering door de wereld. Het waren geen goede tijden voor werkende mensen, niet voor arbeiders, evenmin voor de toen nog talrijke boeren.
Het antwoord op de eerste globalisering kwam eind 19de eeuw, en meer nog in de 20ste eeuw, van sterke sociale bewegingen van boeren en van werknemers.
Zo formuleert de werknemersbeweging haar bekende utopieën, alternatieven en oplossingen zoals algemeen stemrecht, achturendag, stakingsrecht, betaalde vakantie,… en nog veel meer, om vervolgens heel actief te zijn op drie terreinen.

… is het succes van een 3-ledige werknemersbeweging

Allereerst zal de werknemersbeweging die utopieën nastreven en gaandeweg proberen te veroveren als een sterke vakbondsbeweging die de arbeid syndicaal verdedigt. Het is dus gelukt om die utopieën tot realiteit te maken, de achturendag, de vrijheid van vereniging, het recht om collectief te onderhandelen, de sociale zekerheid. Dat bewijst, tot vandaag, dat dromen mag en moet. Want ze kunnen waar worden.
Heel speciaal wil ik iets aanstrepen. Wanneer wij economie definiëren zoals het hoort, namelijk zowel het creëren als het herverdelen van welvaart – die twee zijn onlosmakelijk verbonden – dan zijn de vakbonden in dat laatste onovertroffen succesvol.

Al even essentieel is de bredere ontplooiing in maatschappelijke bewegingen en daaruit voortkomende politieke stromingen en partijen. Want het zijn deze partijen die – onder impuls en niet aflatende druk van de bewegingen – de ambities van de werknemersbeweging hebben omgezet in recht en zo wettelijk hebben verankerd in de welvaartstaat. Neem het mutualisme, eerst in de bewegingen zelf uitgedacht en uitgewerkt en dan via de politieke bewegingen en partijen geïnstitutionaliseerd. En zo komt het dat wij vandaag allemaal lid van een mutualiteit moeten zijn, en genieten van een gezondheidszorg waar het winstprincipe ofwel is uitgebannen, ofwel veel meer onder controle is dan in de Verenigde Staten, zelfs na hun hervorming.

Ongemeen belangrijk – en vandaag te veel uit het oog verloren – is het uittekenen en opbouwen van eigen economische en maatschappelijke alternatieven. Dat is de kracht van de coöperaties. Met hun coöperatieve meelfabrieken, bakkerijen, winkels en zelfs hele winkelketens, banken, drukkerijen, verzekeringen, apotheken, uitgeverijen, vakantiehuizen, reisbureaus enzovoort geven de werknemersbewegingen vorm aan de economie die ze op die manier ook zelf in handen nemen.

Deze heel succesvolle sociale bewegingen zijn dus tegelijk actief op drie terreinen, als vakbond, als maatschappelijke en politieke beweging, én als economische kracht. Net daardoor waren zij heel succesvol. Vergeleken met de jongere milieubeweging, Noord-Zuidbeweging of andere zogenaamde nieuwe sociale bewegingen blijkt juist dat sociale bewegingen met een eigen economisch project veel succesrijker zijn in het forceren van maatschappelijke veranderingen.

Crisis dwingt tot verdedigen… en aanvallen

Ten aanzien van de meervoudige crisis die we nu beleven, de crisis van de tweede globalisering, is er dus heel veel te verdedigen. Dat moet, want het is belangrijk. Prima Belgische oplossingen zoals de index of het mutualisme dat nog altijd in grote mate de privatisering van gezondheidszorg weghoudt, moet je verdienen, elke dag opnieuw.

Maar wanneer je alleen maar verdedigt, hoe goed ook, zullen de goals die soms toch vallen aan jouw kant vallen. Zelf zal je niet scoren. Er is dus nood om opnieuw in het offensief te gaan…  en die nood blijkt des te sterker voor wie inzoomt op de economische én de ecologische crisis die ons vandaag treffen. Sommigen spreken zelfs van een dilemma. Want als we welvaart produceren voor iedereen, blazen we de planeet op. En als we de draagkracht van de aarde respecteren, is er niet genoeg welvaart voor iedereen. Inderdaad, een perfect dilemma dat regelrecht naar immobilisme leidt.

We moeten een sociaalecologische economie bouwen

Toch is er een uitweg. De komende decennia moeten we bouwen aan een economie die de ecologische grenzen van de aarde respecteert. Welnu, die ombouw naar ecologische duurzaamheid is één grote schreeuw om werk. Er zijn vele handen nodig om de hele wereld rond ons al vernietigde natuurlijke kapitaal te herstellen en om onze energie hernieuwbaar te maken. Leefbare steden uitbouwen en renoveren, energiezuinige woningbouw, heel onze transporteconomie herdenken en hertimmeren, meer welvaart produceren met minder energie, de economie dematerialiseren, voor al die ambities moeten er dringend meer hersens en handen aan het werk.

Probleem. De wereld is daar te weinig mee bezig. Al zijn sommige landen niet zo slecht bezig. Duitsland bv. telt het meest windmolens in de wereld én het meest zonnepanelen, en dat schept vele tienduizenden arbeidsplaatsen. En elk jaar verbouwt het 300.000 woningen naar lage energiewoningen, daar wint echt iedereen bij. Van alle relanceplannen in de industriële landen is – het zal misschien verbazen – dat van China het meest groen.

Vergelijk dat met ons land. We lijken ons wel te specialiseren in het missen van kansen. De moderne windmolens zijn bij ons op punt gesteld maar de politiek geloofde er niet in en heeft, anders dan in Denemarken en Duitsland, niet voor een thuismarkt gezorgd. Dus zijn onze bedrijven ofwel verdwenen ofwel klein gebleven.
Ook de zonnetechnologie wisten we niet om te zetten in een rendabele industrie.
Hetzelfde met onze kennis van elektrische auto’s. Ze leidt er jammer niet toe dat België in de spits loopt van de overstap naar elektrische voertuigen. Onze overheden verzuimen stelselmatig onze economie de goede richting in te sturen. Oh ja, de Vlaamse ministerpresident heeft n.a.v. Opel de elektrische auto al eens vermeld. En een Vlaams minister heeft zich al laten filmen bij de introductie van één – jawel, één – elektrische laadpaal. Als het gaat om een echte ombouw van onze vervoerseconomie, is dit totaal irrelevant. Frankrijk heeft beslist om het elektriciteitsnet geschikt te maken voor een miljoen oplaadpunten in 2015 en vier miljoen in 2025. Nederland mikt op één miljoen elektrische wagens tegen 2020, Duitsland eveneens.

Het probleem zit ook bij onze ondernemers. Als VBO-voorzitter heeft Thomas Leysen in zijn allereerste toespraak zijn collega-ondernemers uitgenodigd om ook dringend mee aan een duurzame economie te bouwen. Hij heeft al te weinig navolgers, en wordt door een aantal eigenlijk net niet uitgelachen. Dat is driemaal jammer.
Voor die ondernemers, want ze zullen uiteindelijk groen lachen als blijkt dat ze de boot van de economische toekomst hebben gemist.
Voor de werknemers, want de bedrijven waarin ze werken bereiden zich zeer slecht voort op het soort economie dat we morgen nodig hebben.
Voor ons allemaal, want de economische sokkel die het mogelijk moet maken om ook morgen een goede samenleving op te bouwen, is veel minder stevig dan zou moeten.

Immobilisme van politiek en werkgevers is roep om sterke 3-ledige werknemersbeweging

Ten aanzien van het immobilisme van de politiek en van de ondernemers die allebei falen om de economische sectoren van de toekomst te omarmen, is het dus voor de werknemers des te belangrijker om een sterke en dus drieledige beweging te zijn.
Want sterke vakbonden zijn er zeker nog in dit land.
Maar het wegen op de politiek wil de werknemersbeweging niet zo goed meer lukken. Dat is ook moeilijker geworden wanneer de meeste massamedia belangrijke maatschappelijke thema’s niet echt meer oppikken.
En vooral, het is hoogtijd om opnieuw een sterke economische poot uit te bouwen, om eigen economische antwoorden te formuleren t.a.v. de sociale, de ecologische, de economische én de democratische crisis.

Waarom niet opnieuw een eigen coöperatieve bank uit de grond stampen? Zodat we tenminste verhinderen dat met ons geld een financieel kapitalisme wordt aangedreven dat jobs en inkomens vernietigt, en het milieu schaadt. En, veel beter nog, dat onze coöperatieve bank ons geld aanwendt om er een duurzame economie mee aan te zwengelen. Het voorbije jaar hebben een tiental Belgen hard gewerkt om de haalbaarheid daarvan te onderzoeken. Het is misschien tijd om dat idee nu ten uitvoer te brengen.

Waarom geen lokaal verankerde energiecoöperaties oprichten? Want er is geen enkele reden om onze energietoekomst nog verder toe te vertrouwen aan Electrabel, een bedrijf dat ons allemaal samen elk jaar een paar miljard euro armer maakt. Waarom dat niet samen doen met de boerenbeweging van dit land? Want vooral op het platteland ligt een groot energiepotentieel dat nu niet wordt gebruikt. En de boerenbeweging heeft tot vandaag veel meer vastgehouden aan haar economische coöperaties – de veilingen bv. of de melkcoöperatie Milcobel van zowat 3000 melkveehouders die tot de grootste roomijsfabrikanten van Europa behoort – om wat greep te houden op de economie en te vermijden dat hun inkomen helemaal in elkaar stuikt.

Waarom niet onderzoeken hoe bedrijven die failliet gaan of slachtoffer zijn van wanbeheer in handen kunnen komen van hun werknemers? Herinner u de Belgische luchtvaartbedrijven Sabena en Sobelair tien jaar geleden. Ze zijn versjacherd aan een onderneming en een charlatan die zelfs geen nieuw kapitaal inbrachten maar ze verder leeghaalden zodat ze toch kapot gingen.
Dan was het toch veruit te verkiezen dat de werknemers hun bedrijf zouden gekregen hebben, ze zouden het altijd beter hebben gedaan.

Vindingrijke vakbondsacties

Als er nood is aan actie, en wel heel snel, dan moet dat op alle terreinen, en vindingrijk.
Syndicaal bijvoorbeeld. Bij AB Inbev, Maes, Carrefour zijn nieuwe succesvolle actiemiddelen gebruikt. AB Inbev meende zelfs te moeten reageren met een lock-out, niet meer gebeurd in dit land sinds 1977.
Mag ik u een suggestie doen voor nog een ander actiemiddel? In het boek Van eiland tot wereld laat ik conflicten bij enkele bedrijven beslechten door een lockout van directie en management, jawel, werknemers die hun bazen de toegang tot het bedrijf verbieden en daadwerkelijk onmogelijk maken. Waarom? Ze doen dat – aldus de werknemers in het boek – omdat hun ondernemingen even goed en zelfs beter draaien zonder overbetaalde bazen die enkel aan zichzelf denken, geen enkele toekomstvisie ontwikkelen en de medewerkers enkel beletten om goed werk te leveren. Over hun nieuwe actiewapen zijn ze enthousiast: “Veel beter dan staken, je kunt eindelijk opnieuw echt werken zonder die lastigaards, je wordt gewoon verder betaald en je stuit niemand tegen de borst, niet de klanten, niet de leveranciers, en eigenlijk ook niet de aandeelhouders.” Voorlopig enkel in een boek, morgen misschien een geschikt actiemiddel wanneer nog maar eens een management zijn incompetentie bewijst.

Politiek, samenleving en media

Wegen op de politiek en op het publieke debat is niet makkelijk in deze gemediatiseerde tijden. De rechtstreekse wegen naar de politieke verantwoordelijken raken al te veel verstopt. En vele media lijken het belang van democratische en door hun ledental sterk gelegitimeerde bewegingsorganisaties – veruit de grootste daarvan zijn vakbonden – niet goed te kunnen inschatten.

U moet zich in elk geval blijven laten horen, op het publieke terrein, bij politici, ja zelfs binnen partijen. Dat de sociale bewegingen niet langer beschikken over eigen dagelijkse media is hier een handicap. Maar jullie hebben nog altijd eigen media, houden zo. En er zijn nieuwe mogelijkheden online, omarm ze. Er is bijvoorbeeld de website voor syndicalisten. En, net gestart, DeWereldMorgen.be. Dat is een nieuwe nieuwssite die uitdrukkelijk de thema’s van de sociale bewegingen ernstig wil nemen. En die daarvoor ook de steun krijgt van onder andere LBC-NVK, ook van andere centrales, en van de drie nationale vakbonden. U kan tijdens de middag kennis maken met DeWereldMorgen.be in de hal. Er is natuurlijk promotiemateriaal als stickers en potloden. Maar, veel belangrijker, u kan er een blog beginnen met uw vakbonds- of bewegingsnieuws. U kan er zich aanmelden als medewerker. Want net als de vakbond maar zo sterk is als haar leden, kan dit medium maar zo sterk zijn als zijn lezers en burgerjournalisten. Niemand kent het belangrijke nieuws uit de bedrijven beter dan jullie.

Creëren van welvaart, ook een opdracht voor bewegingen

Met die media leunen we opnieuw aan bij het economische, of beter, de nood om als beweging zelf economisch actief te zijn. Het valt niet genoeg te benadrukken hoe belangrijk de uitbouw van een economische poot met allerlei coöperatieve bedrijven zal zijn, banken tot energieproducenten tot wat dan ook. Opnieuw meer meester zijn over het geld, opnieuw meer meester zijn over de economie, dat is cruciaal om een goede samenleving te kunnen bouwen. En dus is het belangrijk wat iedereen persoonlijk doet met zijn of haar gespaarde geld. En hier is nog belangrijker de vraag hoe LBC-NVK, hoe het ACV, ACW en andere sociale bewegingen hun financiële middelen inzetten. Want ook vandaag bieden die een unieke kans om de economie te bouwen die we echt nodig hebben.

Ik weet wel, er wordt beweerd dat sociale bewegingen slechte ondernemers zouden zijn. Het is waar dat ondernemen – of welvaart en welzijn creëren, de term die ik verkies – niet makkelijk is. Maar het is geen excuus om niets te doen. Want zeg nu zelf, kan er iemand slechter ondernemen dan onze grootbankiers? Hoog tijd is het om zelf in het offensief te gaan, zeker ook op economisch vlak.

Ik wens jullie dus alle succes toe bij de uitbouw van die drieledige beweging, als vakbond, als maatschappelijke en politieke beweging, en als coöperatieve economische beweging.

Dirk Barrez

Deze voordracht is, op uitnodiging van LBC-NVK, gehouden tijdens het congres van LBC-NVK in Mol op 24 maart 2010

De voordracht is gebaseerd op ideeën uit het boek: Dirk Barrez, Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving, 258 p., 19 euro – klik voor info en bestellen

take down
the paywall
steun ons nu!