De Stemtest 2019 wordt georganiseerd door De Standaard en de openbare omroep VRT samen met politicologen Stefaan Walgrave van de Universiteit Antwerpen (UA), Benoît Rihoux van de Université Catholique de Louvain (UCL) en Michiel Nuytemans van de organisatie Tree Company (TC).

(Volgens zijn website is TC “gespecialiseerd in de begeleiding van online participatietrajecten en het opzetten van online tools voor maatschappelijke projecten. Met onze unieke combinatie van expertise in participatie en politieke wetenschappen enerzijds en website/applicatieontwikkeling anderzijds bieden wij oplossingen voor het online informeren of betrekken van burgers.”)

Houvast, hulpmiddel, links of rechts?

De organisatoren geloven er rotsvast in. Ruben Mooyman (De Standaard) in zijn editoriaal: “Het antwoord op de vraag waar partijen precies voor staan, is complexer geworden. Een instrument als de stemtest biedt houvast.” Echter: “De Stemtest is niet meer dan een hulpmiddel. Maar wel een dat kiezers weerbaarder, mondiger en kritischer maakt bij hun keuze in het stemhokje.

De begeleidende commentaar bij de VRT is wat voorzichtiger. Stefaan Walgrave (UA): “Dit is een stemprofiel, geen stemadvies”. Stefan Grommen (VRT) erkent dat de test gebaseerd is op factoren die niet noodzakelijk stembepalend zijn: “Op welke partij zou u stemmen als u even alle andere factoren wegduwt? Op basis van de antwoorden kunt u leren bij welke partij u puur inhoudelijk het dichtst aanleunt.”

Die “andere factoren” zijn “de gewoonte om op een bepaalde partij te stemmen of sociale druk van familieleden of vrienden. Maar ook de persoonlijkheid van bepaalde politici speelt mee. En dan is er natuurlijk de ideologie: het geheel van ideeën, meningen en standpunten van een bepaalde partij.” En tenslotte: “Onze Stemtest toont vooral een tendens aan: ben je eerder links of rechts? Meestal is de afstand tussen de eerste drie partijen in het stemprofiel dan ook vrij klein”.

Waarom geen eens/oneens vraag bijvoegen als “Ik laat mijn stemkeuze bepalen door familie of vrienden” en “Ik stem uit gewoonte altijd op dezelfde partij”. Dat zijn geen inhoudelijke politieke standpunten, maar het zijn wel relevante vragen om de testresultaten enigszins te relativeren. Waarom ook niet een laatste vraag, nà het resultaat: “Komt deze uitslag overeen met wat u op voorhand verwacht had?”

Het zal de lezer van deze website niet verbazen dat ik bij elke test een resultaat behaalde met telkens dezelfde drie partijen in wisselende volgorde vooraan, met bovendien zeer gelijklopende cijfers én met een groot onderscheid tegen alle andere. De vraag is maar of ik, kiezer, daar wat aan heb? Heb ik niet vooral deelgenomen om te testen of mijn reeds bij voorbaat vastliggende inschatting blijkt uit te komen (of gewoon, omdat testen op internet leuk zijn?)

Welk onderzoek?

Sommige vragen waren best eenvoudig in hun duidelijkheid. Soms moet je wel opletten omdat wat jij wil in de negatieve vorm werd geformuleerd. Altijd riskante vraagstelling, want het is een bekend fenomeen dat deelnemers aan testen de neiging hebben ‘eens’ als antwoord sneller in te vullen, ook al was voor hen ‘oneens’ het juiste. Andere vragen vallen eigenlijk niet met een ‘eens’ of ‘oneens’ te beantwoorden. Die mag je overslaan, maar het aantal keren dat je dat mag doen is beperkt.

De makers van de test gaan er van uit dat kiezers weinig of geen rekening houden met het gevoerde regeringsbeleid. Vreemd. Walgrave: “Onderzoek toont aan dat de kiezers hun stemgedrag eerder baseren op de gemaakte beloftes dan op de gedane realisaties”. Daar zou toch best wat meer uitleg bij mogen, zoals wélk onderzoek? Gaat het over andere gelijkaardige ‘testen’ of echt wetenschappelijk onderzoek? Waarom dan niet de vraag: “Moeten politieke partijen die hebben deelgenomen aan een regering worden afgerekend op hun uitgevoerde beloftes in plaats van op hun verkiezingsprogramma?”. Eens/oneens. Juist, ook dit is geen vraag naar een politiek standpunt van een partij. Lijkt me toch belangrijk om weten.

Voordeel voor de oppositie?

De makers stellen lessen te trekken uit de ervaringen van vorige stemtesten. Die delen ze echter niet met de kandidaat-kiezers. Zo zou het toch wel best interessant zijn om de kiesbeloftes van de partijen die in regeringsmeerderheden zijn gestapt te vergelijken met hun effectieve beleidsbeslissingen. De Stemtest van 2014 werd bovendien ook niet vergeleken met de echte kiesresultaten.

Volgens Nuytemans zou het niet eerlijk zijn om de partijen van een regeringsmeerderheid met hun kiesbeloften te confronteren. In Nederland wordt dat wel gedaan, maar volgens Nuytemans “bevoordeelt (een dergelijke test) de oppositie die niet de last van het compromis moet dragen”.

Dit is geen politiek neutraal commentaar, het is zelfs zonder meer een politieke stellingname. Men kan immers net zo goed stellen dat een stemtest die niet terugblikt naar de voorbije regeerperiode “de regerende partijen bevoordeelt, die niet de last van vijf jaar zijlijn zonder concrete verwezenlijkingen moeten dragen.” Ze houdt al evenmin rekening met de veel grotere aandacht die regerende partijen in de media krijgen. Waarbij we komen bij de vraag in hoeverre de media zelf kiezers beïnvloeden? “Laat u uw keuze bepalen door wat u in De Standaard leest of op de VRT ziet?” Eens/oneens?

Interessant voor de organisatoren zelf

De organisatoren stellen dat uw individuele gegevens absoluut geheim blijven voor henzelf. Dat zal zeker kloppen. Deze internetenquête is echter zeer interessant voor De Standaard en de VRT om op basis van de anonieme geglobaliseerde resultaten het profiel van hun lezers/kijkers te verfijnen. Zo weten ze wat die lezers en kijkers denken, willen, verlangen (of eerder, denken ze dat te weten).

De Stemtest zelf, hoe ze is ontstaan, hoe de partijen er op reageren, is bovendien stof voor kopij, gespin, artikels, analyses, interviews, nabeschouwingen, zoals dezelfde dag reeds van de lancering in het artikel van De Standaard: “Over een groot aantal stellingen uit de Stemtest zijn alle Vlaamse partijen het – soms opvallend genoeg – eens”.

Eén vraag in de test voor de Brusselse verkiezingen is bijzonder problematisch, omdat ze ronduit vooringenomen, selectief, beledigend en stigmatiserend is. Ze gaat volledig in tegen de eigen bewering van de makers van de test:  “Stellingen mogen bijvoorbeeld geen argumenten bevatten, want dan doe je aan framing.” “Mensen met een laag inkomen moeten nog langer met hun vervuilende wagen in Brussel kunnen rijden”. ‘moeten’, ‘vervuilend’. Waarom niet: “Mensen met een laag inkomen mogen nog langer met hun oudere wagen in Brussel rijden, omdat ze veel minder rijden en zo minder vervuilen”. Eens/oneens?

Een gepensioneerd paar dat met hun oude diesel van vijftien jaar vijfduizend kilometer per jaar rijdt, vervuilt veel minder dan een yuppie met een spiksplinternieuwe terreinwagen met de nieuwste groene filters die er jaarlijks vijftigduizend kilometer doordraait ‘want ik rij groen’. Bovendien, elke auto heeft reeds meer dan 40 procent van zijn vervuiling geproduceerd door zijn fabricage en alles wat daar bij komt kijken, nog voor hij één kilometer heeft gereden. Wie om de vijf jaar een gloednieuwe bolide koopt en kilometers draait, vervuilt met andere woorden veel meer dan dat éne gezin dat met zijn laag inkomen niet genoeg geld heeft om veel met de wagen te rijden en die alleen voor het hoogstnoodzakelijke gebruikt (zie Lage Emissie Zone zonder globaal beleid is maat voor niets). 

In 2010 stelde een sociologe aan de KUL in haar doctoraat dat de media de resultaten van de door henzelf georganiseerde enquêtes als ‘feiten’ voorstellen. Ze pleitte er onder meer voor dat nieuwsmedia de waarde van peilingresultaten correct zouden weergeven. “Als media zelf zeggen dat peilingen eerder entertainment zijn, moeten ze die misschien meteen op de horoscooppagina plaatsen.”

Het is negen jaar later niet anders (zie Resultaten opiniepeiling te vaak als feiten verkocht). De lezer van dit artikel is wijs genoeg om zelf te beslissen of hij/zij aan deze Stemtest meedoet. Ik ben in ieder geval niet overtuigd.

Graag wel deze suggestie: in plaats van de Stemtest te doen kan je even genieten van dit segment uit een van de beste BBC-series ooit, uit de jaren 1980. Daarin legt een hoge ambtenaar uit hoe je een opiniepeiling organiseert om een vorige opiniepeiling volledig tegen te spreken en zo het resultaat te verkrijgen dat je altijd al wenste. Hilarisch (en zeer pertinent). Het is in het Engels zonder ondertitels, wie de vertaling er graag bij heeft, kan het ook hier bekijken: Waarom ernstige peilingen zeer uitzonderlijk zijn.