Essay, Samenleving, België -

Sigrid Spruyt: ‘Wij hebben extreemrechts groot gemaakt’ (en waarom die bekentenis te makkelijk van tafel wordt geveegd)

In 2010 nam voormalig nieuwsanker Sigrid Spruyt definitief afscheid van de VRT. Negen jaar later duikt ze plots weer op om een figuurlijke molotov-cocktail door de ramen van de nieuwsredactie te gooien. Ze doet dat in de vorm van een boek dat dagboekfragmenten bevat uit haar laatste jaren als presentatrice van het journaal.

maandag 11 maart 2019 15:51
Spread the love

De reeks afscheidsinterviews uit 2007 toen ze stopte als nieuwsanker en overstapte naar Radio 2 was gebaseerd op een halve waarheid. Ja, Spruyt had last van een schminkallergie, maar dat was niet de voornaamste reden van haar plotse afscheid. “Mijn allergie was er immers niet alleen een voor de schmink, maar ook een voor het medium en bij uitbreiding voor de media”, schrijft Spruyt in het woord vooraf van het dagboek.

Daardoor bleef Spruyt een decennium lang met een ei zitten. Wie eenmaal tot het meubilair behoorde van elk Vlaams gezin met een tv, wordt nooit meer gewoon een anoniem individu. Eind 2017 kwam ze nog in een roddelbladstorm terecht over haar relatie en ze krijgt nog altijd de vraag of ze ‘het’ niet mist. De frustratie groeide ook omdat het volgens haar tien jaar later alleen maar erger gesteld is met de staat van de nieuwsmedia: de dominantie van de formats, het scoren en de macht van de commercie.

En dus diepte Spruyt haar oude dagboek op en gaf het aan een uitgever. Naar eigen zeggen om zo “een blik achter de schermen te bieden”. Uit enkele interviews naar aanleiding van de verschijning van het boek en ook uit het Woord vooraf blijkt dat Spruyt best wel relevante dingen te zeggen heeft over het beroep dat ze enkele decennia uitoefende.

Format

Alleen komen die niet volledig tot hun recht in het boek zelf. Dat heeft – ahum – met de format te maken. De dagboekfragmenten zijn impressionistische stukjes vol heel persoonlijke gedachten en af en toe gênante oprispingen.

Net die aanpak zorgt er voor dat het boek makkelijk van tafel geveegd kan worden. Het wordt door haar oud-collega’s afgedaan als een ‘persoonlijke afrekening’. Of het wordt het slachtoffer van de dynamiek die Spruyt net aanklaagt. Media gaan niet in op de kritiek, maar geven hun journalisten de opdracht om op zoek te gaan naar de identiteit van ‘Bronstige Bonobo’, de sportjournalist met ‘zijn geile praatjes en zijn stem hees van verlangen’.

Het is niet dat die blik achter de schermen niet interessant is. Met de kleurrijke karakterschetsen en dolle situaties kan je makkelijk een topserie vullen gespreid over vele seizoenen. Je kan dit ook niet lichtzinnig aan de kant schuiven als geroddel. Spruyt was niet zomaar een werknemer op de vloer van een willekeurig bedrijf. Ze was het gezicht van een nieuwsdienst die voor een groot stuk de blik van de Vlamingen op de wereld bepaalt.

Het geklungel, de interne vetes, de machtsspelletjes der ego’s, de totale afwezigheid van intern debat en kritische zin staan in schril contrast met het imago van ernst, professionaliteit en morele superioriteit (denk aan de manier waarop Ivan De Vadder enkele weken geleden in De Afspraak een jonge klimaatactivist berispte) die de VRT-nieuwsdienst probeert uit te stralen.

Entertainment

Spruyt is op haar best als ze beschrijft hoe haar eigen weetgierigheid botst met de huidige wetmatigheden van het journaal. “Voor ik verga tot stof en as, wil ik weten hoe de wereld was. […] Daarom zit ik ook in dat beroep, maar ‘t valt vaak lelijk tegen. Om te beginnen is het daar eigenlijk niet ‘de’ wereld, maar de wereld waar Het Journaal het over heeft. […] En die bevat dan meest ‘vulsel’, niet de ‘grote momenten’ van de geschiedenis, de historische, nee, de waan(zin) van de dag.” Waarna ze de onderwerpen van die dag opsomt: de Kimjongilia’s … (begonia’s genoemd naar de dictator van Noord-Korea), de begrafenis van de spekpater, Werendfried van Straten, olie die het Zwin binnendrong, verschijningen van de Maagd Maria in Australië en een tijgerpython die jongen kreeg. Zij had al die onderwerpen keurig en zonder morren mogen in- en uitleiden.

Ze probeert ook te duiden waaraan dat ligt. “Mijn start bij de openbare omroep in Vlaanderen viel samen met die van de commerciële omroep VTM. In twintig jaar tijd heb ik de nieuwsdienst zien evolueren van een redelijk onafhankelijk eiland naar een programma onder netmanagers, een show die elke dag gevuld moest worden, met moord en doodslag, of desnoods met het weer, want waar praten de mensen over? Juist. De evolutie van inhoudelijke keuzes naar kijkcijferdwang. […] Informeren is entertainen geworden.”

Die drang naar entertainment vormde de perfecte potgrond voor de nieuwe generatie extreemrechtse politici. “Wij, de werkplaatsen, wij hebben hen goddomme gemaakt. […] Keer op keer een forum gegeven. Machiavelli (Siegfried Bracke, nvdr.) op kop. Altijd maar weer. Met zijn persoonlijke agenda van afrekening, zijn eigen meegesleepte verleden en zijn fascinatie. Dieu. God. De man die op de nieuwsdienst aan alle touwtjes trekt. Nee, ik ben niet fier”, schreef ze in 2013 na een nieuwe sprong vooruit van het Vlaams Belang.

Het is natuurlijk geen Vlaams fenomeen. Leslie Moonves, CEO van de Amerikaanse zender CBS zal nog lang aan deze uitspraken over Trump herinnerd worden:

“It may not be good for America, but it’s damn good for CBS. Man, who would have expected the ride we’re all having right now? … The money’s rolling in and this is fun. I’ve never seen anything like this, and this is going to be a very good year for us. Sorry. It’s a terrible thing to say. But, bring it on, Donald. Keep going.”

Journalisten als Kathleen Cools maken zichzelf waarschijnlijk wijs dat ze met hun kritische vragen figuren als Van Langenhove nu wel echt ontmaskerd hebben, maar eigenlijk waren ze gewoon een figurant in hun show. En het is die show die kijkcijfers oplevert. Natuurlijk moet een nieuwsdienst aandacht besteden aan fenomenen als klimaatontkenners en ronselende racisten maar dat is nog iets anders dan hen een glansrol bezorgen in een spektakelformat.

Alles kan slechter

Spruyt drukt zich voorzichtig uit als ze zegt dat “de toestand in medialand er intussen in menig opzicht niet op is verbeterd, integendeel”. De discussieprogramma’s van de VRT-nieuwsdienst zijn personality shows geworden met steeds dezelfde vlot pratende meningenverkopers. Ze worden niet gevraagd omdat ze iets interessants te vertellen hebben, maar omdat ze perfect passen in de format. De onderwerpen zijn de geframede incidentjes van de dag.

Te midden van de middelmatigheid en banaliteit verliest de nieuwsdienst ook nog eens af en toe de trappers. Zoals die keren dat er zelfs geen poging ondernomen wordt om een piepklein vraagteken te zetten bij de oorlogspropaganda van Israël. Of die keer dat in De Zevende Dag een Belgische ex-bokser werd opgevoerd om de volledige duiding bij de Braziliaanse verkiezingen op zich te nemen. Hij heeft namelijk een Braziliaanse vrouw.

Ja, de VRT-nieuwsdienst heeft nu een nieuwsombudsman. Alleen verwart Tim Pauwels zijn rol met die van een overijverige woordvoerder. Israëlische propaganda live in de ether? “Het is ook voor mij duidelijk dat in deze interventie ook een kritische noot had gepast ten aanzien van Israël. Met name de harde aanpak aan de grenzen krijgt ook binnen Israël wel kritiek. Hierover was aanvankelijk een aparte vraag aan Ankie Rechess voorzien die door tijdsgebrek helaas is weggevallen.”

Een ex-bokser die extreemrechtse praatjes de zondagse huiskamer instuurt? “Blijkbaar was het aanvankelijk ook niet de bedoeling dat Annelies Beck het interview zelf zou afnemen. Zelf was ze er geen vragende partij voor. Blijkbaar viel tijdens de live ook de tijdtelling weg. Dat is aan de buitenwereld moeilijk uit te leggen, maar een televisiejournalist maakt tijdens een live voortdurend een begroting van de beschikbare tijd. Daarom krijgt hij of zij ook voortdurend tijdmeldingen in het oor. Als die melding wegvalt, weet je niet wat de beschikbare tijd is en ben je minder geneigd om in discussie te gaan met de gast. Tot op het einde misschien blijkt dat je toch nog tijd over had. Dat maakt het allemaal geen beter interview, maar het legt wel iets uit.”

Systeemfout

Technische mankementen waren er in de tijd van Spruyt ook. Ze werd er horendol van, zo blijkt uit haar dagboekfragmenten. Maar dat technische geknoei is slechts een versterker van de grondige systeemfout van de nieuwsdienst. Dat een vooraanstaand oud-gezicht van de VRT uit de biecht klapt is een goede zaak. Het doorprikt de ballon van arrogante eensgezindheid. Spruyt probeerde het probleem intern aan te kaarten. Nadat de nieuwsdienst in de nasleep van de moord op de 16-jarige scholier Joe Van Holsbeeck in 2006 de ene moslim na de andere een micro onder de neus had geduwd (één ooggetuige had het over daders van het ‘Noord-Afrikaanse type’, later bleek het om Polen te gaan), schreef Spruyt een brief naar haar collega’s.

De adviesraad van de VRT stelde een middagje brainstormen voor. “Om het initiatief naar zich toe te trekken en een ritueeltje te houden”, schrijft Spruyt. Het middagje leverde niets op. Excuses voor die week van foute berichtgeving kwamen er nooit. Volgens Spruyt kreeg ze wel wat bemoedigende reacties van collega’s, maar alleen aan haar gericht, ‘bang om hun mening te geven’.

Wie weet, krijgen we in de toekomst dus nog meer van dat soort boeken. En misschien neemt iemand dan wel eens de moeite om een grondige kritische analyse te schrijven over de nieuwsdienst. Al heeft Tim Pauwels vast al ergens een argumentje klaarliggen om ook die verveeld weg te wuiven.

 

Sigrid Spruyt, ‘Dagboek van een anker’ verscheen bij uitgeverij Van Halewyck.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!