De campagne Sign for my Future, ondersteund door heel wat bedrijven, media en middenveldorganisaties, wil de samenleving mobiliseren om een mandaat te geven aan de volgende regering: het maken van een klimaatwet waarmee België in 2050 CO2-neutraal moet worden.

Tot hiertoe klinkt het als muziek in de oren. Het klimaat warmt niet alleen op, het thema is hot onder jongeren, in de media en in de straat. En toch stellen we ons ernstige vragen. De posities die Sign for my Future vooropstelt over wat er in zo’n klimaatwet moet zitten zijn vaag.

Omwille van onze expertise, gaat onze aandacht bovenal naar hun eis voor “Een ambitieus investeringsplan dat een positieve stimulans creëert voor onze bedrijven en de bredere samenleving om te bouwen aan een CO2-neutrale samenleving.”2 Meer concreet zal “Het investeringsplan […] noden opsporen, verantwoordelijkheden verduidelijken en zowel de publieke als private investeringen mobiliseren en bevorderen. Daarbij komen ook nieuwe financiële en regulatoire instrumenten aan bod die als hefboom dienen voor de verhoging van de private en (semi)publieke investeringen.”3

Met FairFin zijn we al bijna tien jaar actief rond de rol van investeringen in klimaatopwarming. Een investeringsplan zien we dan ook als erg belangrijk, maar het is cruciaal dat de investeringen op zo’n manier gebeuren dat ze een sociaal rechtvaardige transitie mogelijk maken, op maat van iedereen in de samenleving.

Daarom stellen wij ons de vraag: welke positieve stimulans en welke hefbomen moet een investeringsplan voor bedrijven creëren?

Privé-investeerders geven aan dat duurzame en groene projecten vaak te complex zijn en teveel nood hebben aan lange termijninvesteringen.4 Als antwoord hierop zien heel wat initiatieven het licht waarbij overheden garanties geven en/of het grootste deel van het risico van de investeringen dragen opdat het rendement voor privé-investeerders gevrijwaard wordt. Het investeringspact van de vorige regering Michel I5, het Junckerplan6 en de Maximising Finance for Development-agenda van de Wereldbank om de SDG’s te financieren7, zijn hier enkele voorbeelden van op nationaal, Europees en mondiaal niveau.

Bij FairFin zijn we het ermee eens dat overheidsinvesteringen een cruciale rol spelen om infrastructuur – en andere belangrijke investeringen voor de transitie – mogelijk te maken. Waar we het niet mee eens zijn, is dat overheden hun middelen voornamelijk moeten inzetten om het risico weg te nemen voor privé-investeerders en hun winsten veilig te stellen, zoals het geval is bij de initiatieven die hierboven vernoemd worden. Als de overheid, wijzelf dus, investeert, dan mogen die investeringen op maat van iedereen in de samenleving gebeuren. Dat zeggen we helemaal niet omdat we tegen die bedrijven zijn. Wel omdat korte termijn winstbejag een belangrijk onderdeel van het klimaatprobleem is en dus geen prioriteit zou mogen zijn in het vinden van een oplossing. Bedrijven die oprecht mee willen werken aan een rechtvaardige transitie dragen ook zelf risico’s: is dat niet de essentie van ondernemen?

Het gebruiken van publieke middelen om privé-winsten veilig te stellen heeft verschillende verstrekkende gevolgen. Aan welk soort mogelijke lange termijnfacturen stelt de overheid zich bloot als ze de winsten van investeerders garandeert? Is dit wel een kostenefficiënte manier om met overheidsgeld om te gaan? Voorts zien we ook dat deze aanpak ervoor zorgt dat overheden (en publieke banken) op een heel andere manier naar infrastructuurprojecten gaan kijken. Wetende dat ze de investeringen uit de privé zullen moeten waarborgen, selecteren ze projecten niet meer voornamelijk op basis van de diensten die ze aan iedereen in de samenleving zullen leveren, maar of men verwacht dat een project voldoende inkomsten zal genereren.8 Willen we dat financiële markten een dergelijke mate van controle hebben over de infrastructuur die een centrale rol zal spelen in de transitie?

Is dit wat Sign for my Future bedoelt met positieve stimulans voor bedrijven? Dat komen we niet te weten. Bij FairFin zijn we ervan overtuigd dat het mogelijk is om een sociaal rechtvaardige transitie te financieren, met aandacht voor werkgelegenheid, publieke infrastructuur die voor iedereen toegankelijk is en voldoende steun voor arme landen; het is daarbij van belang dat overheden het laken naar zich toe trekken en de verschillende mechanismen die ze hebben om te investeren gebruiken om in de eerste plaats maatschappelijk rendement te realiseren. “Daarom
werken we samen met Arbeid & Milieu momenteel aan een onderzoek rond een
dergelijke financiering dat een overzicht zal geven naar geslaagd
onderzoek (in binnen – en buitenland wordt hier heel wat denkwerk rond
verricht) en succesvolle voorbeelden op internationaal vlak.”

Wat we wel weten is dat initiatieven zoals het investeringspact, het Junckerplan en Maximising Finance for Development bestaan en dat financiële markten veel invloed kunnen uitoefenen. Het zou niet de eerste keer zijn dat de bedrijfssector en financiële markten sociale bewustwording en politieke wil gebruiken en hun invloed aanwenden om verliezen te collectiviseren en winsten te privatiseren.

Wat we ook weten is dat banken als KBC en BNP Paribas Sign for my Future ondertekenen. Uit het rapport Fossielvrije Banken in de Strijd tegen de Koolstofzeepbel dat Klimaatcoalitie in 2017 publiceerde op basis van ons onderzoek, bleek dat beide banken nog altijd miljarden investeren in steenkool, olie en gas. Het is om die reden dat we met Greenpeace, d’urgent en Hart Boven Hard de campagne Move Your Money voeren, die deze banken oproept om op hun volgende AV een resolutie te stemmen om investeringen in fossiele brandstoffen af te bouwen.

We trekken niet in twijfel dat mensen en organisaties die aan deze campagne meedoen dit met de beste intenties doen. Maar de vaag geformuleerde eis rond investeringen in deze context doet ons besluiten dat we Sign for my Future niet kunnen onderschrijven. Vanuit onze expertise, willen we bijdragen aan een open debat. De modaliteiten van de financiering zijn te belangrijk voor een sociaal rechtvaardige transitie op mensenmaat, om ze in het ongewisse te laten.

Notes:

1 Klimaatopwarming op een serieuze manier aanpakken vergt een transformatie van de manier waarop we energie produceren en gebruiken, hoe we producten en diensten maken en gebruiken, hoe en waar we wonen en ons verplaatsen. Het laatste rapport van de klimaatwetenschappers van de VN stelt dat het mogelijk is om klimaatopwarming tot een beheersbaar niveau te beperken (1,5 graden opwarming) en de wereld gelijker te maken dan ze vandaag is.

2 Uit voorstellingsdocument: “Sign For my Future”

3 Uit: “Klimaatmandaat: de 3 eisen + toelichting”

4 Ben Hadj, S., De Mulder, J., Zachary, M.D.: Duurzame en groene financiering: een verkenning van nieuwe markten (Nationale Bank, economisch tijdschrift, september 2017)

5 Dries Goedertier: Het investeringspact kan anders (Sampol 2018-9)

6 Daniel Mertens en Mathias Thiemann: Market-based but state-led: The role of public development banks in shaping market-based finance in the European Union. (Competition & Change 2018)

7 Open brief ondertekend door 120 academici, onder leiding van Daniela Gabor: The World Bank’s new Maximizing Finance for Development agenda brings shadow banking into international development (Critical Macro Finance)

8 Daniel Mertens en Mathias Thiemann: Market-based but state-led: The role of public development banks in shaping market-based finance in the European Union. (Competition & Change 2018)

?Dit artikel is een overname van FairFin vzw.