“Belgian Youth for Climate heeft mij gevraagd om samen met voormalig vicevoorzitter van IPCC Jean-Pascal van Ypersele het initiatief te nemen voor de oprichting van een panel van experten uit diverse disciplines. De vraag is om het beleid te versterken met onderbouwde adviezen. Adviezen voor een transitie naar een duurzame leefomgeving.” 

Dit nieuws brengt Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck samen met Youth for Climate naar buiten tijdens een persconferentie, direct nadat opnieuw tienduizenden scholieren door Brussel hebben betoogd vóór het klimaat. “Voor een sociaal en rechtvaardig klimaatbeleid” om precies te zijn, zoals Anuna De Wever nog eens benadrukt aan het eind van de persconferentie.

Het is de vierde keer intussen dat de scholieren uit het hele land naar de hoofdstad zijn gekomen om de overheid tot verantwoording te roepen. Met zo’n 15.000 waren ze deze keer, en in Luik zijn op hetzelfde moment ook zo’n 15.000 scholieren de straat op gegaan. Ook in andere steden zijn scholieren gaan betogen. 

Het actuele burgerprotest en het protest van de scholieren rond het klimaat sluit volledig aan bij het programma en de agenda van de Vlaamse Bouwmeester, verklaart Van Broeck. “Vanuit mijn opdracht ben ik ook adviseur voor de hele Vlaamse regering in de verschillende beleidslijnen en ben ik onafhankelijk bruggenbouwer die ook het maatschappelijk debat moet voeden en daarom heb ik de vraag van Belgian Youth for Climate positief beantwoord.” 

Niet alleen over klimaat en opwarming 

“Het is belangrijk om te luisteren en te horen dat de scholieren niet alleen spreken over klimaat en opwarming. Ze hebben het ook over de natuur en de aarde als totaalsysteem. Ze willen van de vorige generaties geen aarde erven die er slechter aan toe is dan die wij van onze ouders gekregen hebben. Het is in dat perspectief dat we mekaar gevonden hebben”, legt Van Broeck uit. 

“Klimaat is een begrip dat staat voor een veel breder probleem”, gaat Van Broeck verder. “Een probleem dat naast opwarming ook te maken heeft met overbevolking, ruimtelijke ordening en overmatig ruimtegebruik. Met de onderliggende vraag: hoe kunnen we een markt en een economie heruitvinden die financieel gezond blijft, maar die tegelijk niet alleen minder broeikasgassen uitstoot en minder afval maakt, maar ook minder grondstoffen nodig heeft en vooral minder ruimte nodig heeft?”

Van Broeck: “Als de natuur, de zelfregulerende huid van de aarde, bijna geen plaats meer krijgt, dan is dat een minstens even belangrijk agendapunt als energie, CO2 en opwarming. Klimaatneutraal worden en de natuur terug meer plaats geven is eigenlijk één en dezelfde opgave.”

Conceptie van een expertenpanel 

De bedoeling is om vandaag de conceptie van het panel aan te kondigen. “Niet de geboorte”, benadrukt Van Broeck. “We hebben nog geen concrete namenlijsten van deelnemende experten, we hebben nog geen modus operandi. Onze beslissing om dit samen te gaan doen is nog heel vers.”

Er zal ook een samenwerking plaatsvinden met de verschillende beleidslijnen en administraties. “Maar de bedoeling blijft om met een groep onafhankelijke en competente specialisten – waarvan de samenstelling niet vast ligt, maar wordt aangepast in functie van het thema van de vergadering – te komen tot een gedragen consensus rond drie zaken”, vertelt Van Broeck.

“Ten eerste, willen we komen tot een heldere probleemstelling qua klimaat, ruimte en duurzaamheid. Wat is er aan de hand? Anders blijven we denken dat het slechts met de aanpak van uitstoot en elektrische auto’s opgelost kan worden. Ten tweede, moeten we komen tot een consensus rond de diverse oorzaken van de klimaatverandering. Waarom is dat er aan de hand? Uit welke gedragen, processen en maatschappelijke acties zijn die gevolgen ontstaan?”

“En de belangrijkste vraag, ten derde, hoe komen we tot een perspectief op oplossingen die haalbaar zijn, politiek en financieel uitvoerbaar of idealiter zelfs rendabel zijn, en die maatschappelijk breed gedragen kunnen worden?” 

Tonen dat als we zo voortdoen, leven slechter zal zijn

De expertengroep gaat het beleid versterken, en helpen door goed onderbouwde adviezen te geven, door draagvlak te creëren bij zoveel mogelijk actoren en stakeholders, en dus niet alleen bij de politiek, maar ook bij de bedrijfswereld en bij de brede bevolking. “Het is de bedoeling van ons om iedereen aan te horen en vervolgens samen met de experten tot oplossingen te komen die goedgevonden worden door de bezorgde burger en door het beleid”, zegt Van Broeck.

“We hebben deze week koning Filip gehad die de scholierenactie steunt. De premier heeft gezegd: ‘Als er specialisten zijn die ons kunnen vertellen wat we beter kunnen doen, dan wil ik daar naar luisteren.’ Langs alle kanten, vanuit de scholieren, het beleid en de overheid horen we: ‘Als er kennis is, dan is deze welkom. Als het haalbare oplossingen zijn tenminste. Niet oplossingen die onbetaalbaar zijn of die onze economie vermoorden of teveel armoede zouden creëren.’ Het is dus belangrijk dat we komen met haalbare oplossingen om hieruit te geraken die we kunnen vertalen in termen van winst in plaats van verlies”, benadrukt Van Broeck. “Dat we de maatschappij kunnen tonen dat het niet slechter zal gaan. Integendeel, dat als we voortdoen zoals vandaag, dat het duurder zal zijn, slechter zal zijn, meer files, meer fijn stof, meer belastingen, allerlei problemen die alleen maar erger gaan worden.”

“Als je omgekeerd slim bent, alles op een slimme manier heruitvindt, eindig je in een betere maatschappij. Met meer natuur, minder files, minder fijn stof, wonende dichter bij je werk, sneller, goedkoper en beter openbaar vervoer”, somt Van Broeck op. “Al die dingen hebben met het klimaat te maken.”

Het expertenpanel zal niet alleen gaan over energie, water, zeewering, ophoging van dijken, of sterker, met elektrische wagens. Het zal ook gaan over wonen, ruimtelijke ordening, landbouw, economie, waterhuishouding, grondwatertafel, kernenergie, gasgestookte centrales, windmolens en warmtenetten. “Welke transities en welke nieuwe verdienmodellen moeten we in onze markt zetten om te zorgen dat we met minder ruimte nog altijd een haalbaar maatschappelijk model kunnen ontwikkelen?”, legt Van Broeck uit.

Het regent namen

Er was al een lijst van zo’n 50 tot 60 namen die mogelijk zouden kunnen deelnemen aan het panel, maar sinds dat het persbericht over de oprichting van de denktank donderdagochtend naar buiten kwam, regent het namen van mogelijke experten die willen deelnemen. 

Van Broeck: “Het zal nu wel even tijd vergen om die te structureren en om die vergadermethodiek vast te leggen. En om de telefoonlijnen met de verschillende beslissingsnemers, beleidslijnen, captains of industry en met het maatschappelijk veld open te houden. Om te zorgen dat de uitkomst opgepikt wordt en de mensen eerder een zicht geeft op verandering, dan dat het de mensen bang maakt.” 

Het panel gaat dus ook mensen nodig hebben die gespecialiseerd zijn in communicatie rond transitie, rond moeilijke boodschappen en gedragsverandering die een goed klimaat helpt realiseren. “We zullen mensen nodig hebben die nadenken over een inclusieve samenleving. Zodat het niet de meest kwetsbaren zijn die het meest gaan betalen om een sociaal en rechtvaardig klimaatbeleid mogelijk te maken”, zegt Van Broeck.

Beter laat dan nooit

“Complex wordt het zeker”, gaat Van Broeck verder, “maar ik geloof nog altijd dat het een haalbare kaart is. We zijn een beetje te laat, op sommige vlakken misschien redelijk laat, maar beter laat dan nooit.” 

“We moeten met het expertenpanel doorgaan zolang als nodig is, maar aangezien we niet veel tijd hebben en gezien de nieuwe regering binnen een jaar in werking treedt, denk ik dat we ons niet meer dan een jaar mogen geven om tot conclusies te komen die bruikbaar zijn om het regeerakkoord mee te voeden.” 

Van Broeck: “Maar je mag niet vergeten dat de transitie waar we door gaan een paar eeuwen zal duren. Zo is de planeet gedurende een paar eeuwen nog overbevolkt. We beginnen pas vanaf 2070 te dalen in bevolkingsaantal, en dat is toch een van de parameters die meespelen in het gewicht dat wij hebben op het klimaat en op het ecologische systeem. We gaan er niet van af zijn met een paar slimme oplossingen op een paar jaar tijd.” 

“Maar de voornaamste winsten moeten zo snel mogelijk geboekt worden om te zorgen dat we niet over die tipping point heen gaan waarop de klimaatverandering – en daarmee ook de exponentiële verdwijning van ecosystemen en biodiversiteit – zelfversterkend wordt”, waarschuwt Van Broeck. “Ik weet niet of je gemerkt hebt dat als je in de zomer op de snelweg rijdt, je autoruit proper blijft. Al twee jaar lang. Vroeger was dat een insectenbrei. Heel dik en plakkerig. Tachtig procent van het aantal insecten – niet van de soorten – is dood. Vogelsoorten die van die insecten leven, zijn op hun beurt aan het verdwijnen. En zo gaat dat door in alles.”

“Gelukkig zijn er ook een aantal positieve zaken”, stelt Van Broeck. “Onze rivieren zijn terug vol leven en vol vis. De bever rukt terug op in Vlaanderen. We hebben één of twee wolven. Al hebben we er een doodgereden, dus dat blijft kwetsbaar. Maar je ziet dus wel dat er een sprankeltje licht is aan het einde van de tunnel. Alleen zullen we heel veel moeten doen op heel veel verschillende terreinen.”

Scholieren hebben land op stelten gezet

Waarom zou dit expertenpanel een verschil maken in vergelijking met eerdere klimaatexperts die adviezen aan de overheid hebben gegeven? “Omdat de scholieren het land op stelten hebben gezet”, antwoordt Van Broeck. “Ik denk dat zij nog altijd de merite hebben om te zeggen: ‘Nu is het echt tijd om spijkers met koppen te slaan. Wij willen dat je meer doet dan een roetfilter op de schouw zetten en een beetje minder uitstoten. De planeet gaat eraan, wij zijn bang, en we willen terug vertrouwen krijgen dat de toekomst waar wij voor blijven leven, dat die een betere toekomst zal zijn.’ De scholieren hebben het ambitieniveau een gigantische schop in de hoogte gegeven. En daar reken ik ook op.” 

“De civic society, de burgers en de scholieren moeten de druk op de ketel houden”, vindt Van Broeck. “En dat is niet gemakkelijk. Er is weerstand bij de bevolking. Er is angst. Mensen weten niet welke energie ze nu wanneer moeten stop zetten, of welke energie daarvoor in de plaats komt. Gaan we onze levenskwaliteit kunnen volhouden? Veranderen is nooit gemakkelijk. Iedereen is er bang van. Iedereen wil de verandering ten goede zien gebeuren, maar als je zelf moet veranderen, dan is dat altijd met een beetje koudwatervrees. Wat wij moeten doen is ervoor zorgen dat die angst voor die verandering verandert in goesting. In zin om te veranderen, omdat je zicht hebt op iets dat leuker en beter is.”

“Dat is ook de kernboodschap van Youth for Climate”, vult Anuna De Wever aan. “We wilden tonen van: ‘Kijk, we moeten ons er terug enorm hard achter zetten en met zijn allen hier samen aan werken’. Door zo’n panel op te stellen, denk ik dat dat ook terug een enorme boost geeft aan politiekers van: ‘Ok, we gaan terug rond de tafel zitten, en we gaan terug nadenken hoe we dit probleem hier nu echt gaan oplossen, ook al zijn het drastische maatregelen.’ Want die zullen moeten worden genomen om grote dingen te veranderen. Maar het kan wel. Dat is ook wat we hiermee proberen aan te tonen.” 

“Ik denk dat het een moment van doorbraak is”, concludeert Van Broeck. “Ik ben Youth for Climate dankbaar dat ze mij zijn komen opzoeken.” En: “We zullen een stevige opdracht hebben dit jaar, maar we moeten dit gewoonweg au serieux nemen.”