De Rode Khmer liet iedereen verplicht op het veld werken, privé-bezit was verboden en iedereen die de regels overtrad, of beschouwd werd als vijand van het regime, werd een kopje kleiner gemaakt.

De bedenker van dit vreselijke communistische bewind, de guerrillaleider Pol Pot, is in vrijheid gestorven voor hij berecht kon worden. Hetzelfde geldt voor veel andere kopstukken. 

Rode Khmer-tribunaal

Nochtans bestaat er zoiets als het Rode Khmer-tribunaal, dat net de bedoeling heeft om de waarheid bloot te leggen en de schuldigen te straffen.

In november vorig jaar sprak het tribunaal zijn laatste vonnis uit. Twee hoogbejaarde mannen, Nuon Chea (92) en Khieu Samphan (87), kregen een levenslange celstraf. De ene was de rechterhand van Pol Pot. De andere werd het ‘staatshoofd’ van het regime genoemd. 

Eerder was ook al Kaing Guek Eav, alias Duch (76), tot levenslang veroordeeld. Hij was de commandant van de S21-gevangenis, waar naar schatting 14.000 mensen gefolterd en vermoord zijn.

Het zijn de enige verwezenlijkingen van de Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC), die in 1997 in samenwerking met de Verenigde Naties in het leven werden geroepen en alles bij elkaar zo’n 300 miljoen dollar hebben gekost. 

Amper aandacht op school

Ik praat na over het vonnis met een groepje Cambodjaanse jongeren tijdens een zeldzame discussieavond over het thema, georganiseerd door een Duitse ngo.

“Dankzij het proces wordt er op z’n minst over die moeilijke periode gepraat”, zegt iemand. “Bij ons op school werd de Rode Khmer maar heel kort behandeld in de geschiedenislessen, terwijl het toch bijna vier jaar geduurd heeft.” 

Bedenk hoeveel aandacht er in Europese scholen gaat naar opkomst en gevolgen van het naziregime, dat qua wreedheden en aantal slachtoffers te vergelijken is met de Rode Khmer. Meteen na de Tweede Wereldoorlog waren er ook de processen van Neurenberg, die hielpen om de wreedheden een plaats te geven. 

Hoe kan het dan dat het in Cambodja veertig jaar geduurd heeft om uiteindelijk maar drie vonnissen uit te spreken? “Als ze verder zouden graven, komen ze onvermijdelijk uit bij de huidige politici”, zegt iemand. “En bij Hun Sen”, fluistert hij erachteraan.

De meeste Cambodjanen spreken de naam van hun premier niet hardop uit. Niet uit ontzag, maar uit angst om in de problemen te komen.

Omstreden premier

De huidige eerste minister ging in de jaren 60 inderdaad bij de communistische partij. Hij verloor een oog tijdens een vuurgevecht, een detail waar hij zelf graag naar verwijst. Onder de Rode Khmer was Hun Sen troepenleider.

Maar hij heeft altijd ontkend dat hij actief aan de genocide heeft meegewerkt. In 1977 liep hij over naar Vietnam. Het zijn de Vietnamezen, die twee jaar later Cambodja binnenvielen, die hem minister maakten in een nieuwe Cambodjaanse regering.

In 1985 werd hij premier, op 33-jarige leeftijd. En dat is hij vandaag de dag nog altijd. 

De eerste minister heeft nog meer voormalige Rode Khmer-leden in zijn entourage. Het is alleen nooit helemaal duidelijk wie echt bloed aan zijn handen heeft en wie enkel bevelen heeft uitgevoerd, misschien uit angst om er zelf het leven bij te laten. Het tribunaal kreeg ook de opdracht om enkel de grote kopstukken van de Rode Khmer ter verantwoording te roepen, niet de kleinere partijsoldaten. 

“Dit proces speelt alleen maar in de kaart van premier Hun Sen, het is uiteindelijk een maat voor niks geworden”, zei Victor Koppe aan The Guardian. De Nederlandse advocaat heeft elf jaar lang Nuon Chea – “Brother number two” – verdedigd. “Over tien of twintig jaar, als het stof is gaan liggen, zullen mensen beseffen wat een verspilling van tijd en energie dit is geweest.”

Burgeroorlog

Hun Sen heeft inderdaad met zoveel woorden gezegd dat er niet verder gezocht moet worden naar schuldigen. “Dat zou Cambodja in een burgeroorlog storten.”

Het is een argument dat hij wel vaker gebruikt om zijn beleid, dat de facto neerkomt op een dictatuur, te verdedigen. Hij verwijst naar de periode van ‘rust en stabiliteit’ die er de laatste vijftien jaar onder zijn bewind gekomen is. Een boodschap die wel aanslaat bij overlevenden van de Rode Khmer. 

Maar dit land heeft een erg jonge bevolking, bijna twee derde is jonger dan 30. Deze generatie is geboren na de burgeroorlog en is niet opgegroeid met angst.

Het zijn ambitieuze mensen met plannen en dromen, die vooruit willen kijken en niet langer genoegen nemen met een status-quo. Velen van hen hebben geen tribunaal nodig om het proces te maken van een generatie politici die zo duidelijk hun wortels hebben in dat duistere verleden. 

Morgen deel 3: Nog veel psychologische trauma’s, ook bij kinderen