Andrés Manuel López Obrador (Presidencia de Mexico/CC)
Opinie, Politiek -

Een nieuw politiek regime voor Mexico …

Op 1 december 2018 legde Andrés Manuel López Obrador, in Mexico bekend als AMLO, de eed af als president. Hij belooft fundamentele wijzigingen aan het politieke bestel in zijn land. De uitdagingen zijn groot in dit door corruptie en geweld geteisterde land. Francine Mestrum werpt een eerste blik vooruit. Wat zijn zijn kansen op succes?

maandag 10 december 2018 11:32
Spread the love

‘Dit is geen regeringswissel maar het begin van een nieuw politiek regime’, mijn ordewoorden: niet liegen, niet stelen, niet verraden’, ‘er mag geen kloof ontstaan tussen het volk en de regering’, ‘de breuk tussen politiek en economie is definitief’, ‘er komt een eind aan de corruptie en de straffeloosheid’ … het was, alles bij elkaar, een ontroerende plechtigheid in het Mexicaanse Parlement op 1 december 2018.

Andrés Manuel Lopez Obrador wordt de nieuwe president. Door sommigen afgeschilderd als een gevaarlijk linkse populist, door anderen als een goedaardig progressieve maar niet linkse man. Wat zijn zesjarig mandaat zal brengen, is moeilijk te voorspellen. Maar slechter dan het afgelopen mandaat van Enrique Peña Nieto kan het moeilijk worden.

AMLO, zoals hij meestal wordt genoemd, is een charismatische, aardige man. Wie zijn toespraak van ’s ochtends in het parlement vergelijkt met die van ’s avonds op de Zócalo voor meer dan 150.000 mensen, merkt meteen waar en met wie hij zich thuis voelt. Hij spreekt de taal van het volk. Hij voerde zes jaar lang campagne en bezocht elk Mexicaans dorp minstens één keer. Hij kent de sociale problemen en zoekt naar oplossingen. Hij wil zijn band met het volk behouden en organiseert daarom geregeld ‘consultas’, volksraadplegingen die niet bindend zijn maar waarmee hij rekening wil houden. Hij wil na drie jaar ambtstermijn een mogelijkheid bieden om hem eventueel af te zetten.

De bevriende staatshoofden en enkele anderen waren aanwezig op de plechtigheid. Nicolas Maduro van Venezuela was niet welkom in het parlement, maar was wel op het staatsdiner. Mike Pence en Ivanka Trump van de VS waren in het parlement maar vertrokken onmiddellijk daarna, kwestie van geen tafel met het Venezolaanse staatshoofd te moeten delen. Jeremy Corbyn was eveneens van de partij en werd speciaal door het nieuwe staatshoofd begroet.

Het meest ontroerende moment was de overhandiging van de rituele staf – el bastón de mando – door een vertegenwoordiging van de inheemse bevolking. Het was de eerste keer dat zoiets gebeurde in Mexico en de 150.000 toeschouwers keken en luisterden in stilte naar een AMLO die op de knieën ging en een sjamaan die de tranen liet vloeien.

‘Het land is failliet’

Die nieuwe stijl alleen al geeft AMLO heel wat krediet. Tijdens zijn toespraak zat aftredend president Peña Nieto ijverig notities te maken. Hopelijk helpt het hem om in zijn nieuwe leven even na te denken over het land dat hij achter laat.

Het deed deugd om de president van een groot land in het parlement een balans te horen opmaken van bijna veertig jaar neoliberalisme, met de cijfers erbij, net zoals Rafael Correa dat destijds deed toen hij een einde maakte aan ‘de lange nacht van het neoliberalisme’.

De economische groei die vóór 1980 rond de 5 à 6 procent per jaar bedroeg, is terug gevallen op nauwelijks 2 procent. De schuldenlast rijst uit de pan. Mexico dat beroemd werd door de nationalisering van zijn aardoliesector in 1938 is vandaag een netto-importeur van olie geworden. Er wordt nauwelijks geïnvesteerd.

Eén op de vier Mexicanen verdient te weinig om in zijn levensnoodzakelijke behoeften te voorzien. De armoede treft nog steeds nagenoeg de helft van de bevolking, terwijl Mexico lid is van de OESO, de club van rijke landen. Het minimumloon ligt ver onder de armoedegrens. 36 miljoen Mexicanen werken informeel, dit is zonder enige sociale zekerheid of recht op uitkeringen.

De corruptie is fenomenaal en wordt op ongeveer 10 procent van het bruto binnenlands product geraamd. In de ‘Seguro Popular’ die iedereen een universele gezondheidszorg moest bieden, kan meer dan honderd miljoen dollar niet verantwoord worden.

Het geweld blijft toenemen. Tijdens het mandaat van Peña Nieto vielen er 122.000 politieke en/of narcododen. 37.000 mensen zijn vermist. 98 procent van de moorden blijft onopgelost. In koelkamers wachten 35.000 lijken op identificatie …

De Mexicaanse peso is op zes jaar tijd met 61 procent gedevalueerd. De belangrijkste valutabron zijn de transfers van migranten in de VS geworden, zowat 30 miljard US-dollar per jaar! Benzine is op zes jaar tijd 85 procent duurder geworden.

Peña Nieto, die zes jaar geleden met toeters en bellen door de internationale gemeenschap werd verwelkomd als nieuwe held, heeft het land inderdaad hervormd. Maar het prachtige en trotse Mexico is er niet beter van geworden. Vandaag wijst 89 procent van de bevolking Peña Nieto af.

Ik vraag geduld en vertrouwen, zei AMLO, want het land is failliet.

Nieuwe hervormingen

Ook AMLO wil uiteraard hervormen, maar dan in omgekeerde richting. Men zou kunnen stellen dat AMLO’s visie neerkomt op een positieve versie van ‘Make Mexico great again’, niet in imperialistische betekenis uiteraard, wel in termen van waardigheid en soevereiniteit.

De grote onderwijshervorming van het afgelopen ‘sexenio’ (ambtstermijn van zes jaar) wil AMLO ongedaan maken.

De energiehervorming was een farce, aldus AMLO (zie vorig artikel). Er werd gezegd dat Mexico drie miljoen vaten per dag ging produceren, maar het zijn er nauwelijks 1,8 miljoen. Er werden voor 200 miljard US-dollar investeringen vooropgesteld, maar het is nauwelijks 0,5 procent daarvan geworden. Er werden concessies uitgedeeld aan buitenlandse ondernemingen, maar er is niet naar nieuwe olie geboord. AMLO wil een nieuwe raffinaderij bouwen om de geproduceerde olie in eigen land te kunnen verkopen, zonder een beroep te moeten doen op de VS.

Het tweede grote en moeilijke dossier van de nieuwe president wordt het veiligheidsbeleid. De Wet op de Interne Veiligheid die eerder werd goedgekeurd door het Hooggerechtshof afgewezen, wegens in strijd met de Grondwet. Toch wil AMLO geen afstand nemen van de aanwezige militairen in het straatbeeld. Zijn voorstel is de stichting van een ‘Nationale Garde’ onder militair bevel, omdat, aldus AMLO, militairen burgers in uniform zijn. De politie zou té zeer besmet zijn door de narco-wereld. Het voorstel kreeg al ontzettend veel kritiek vanuit linkse hoek en heeft wellicht te maken met de feitelijke machtsverhoudingen.

Een derde voorstel dat zeer moeilijk ligt, is het pardon dat AMLO aan de ex-presidenten en hun gevolg wil geven voor de mogelijke corruptie. Er is niets bewezen, maar het zou ongetwijfeld niet zo moeilijk zijn om een aantal zaken aan het licht te brengen, zoals de corruptie door het Braziliaanse bedrijf Odebrecht in andere Latijns-Amerikaanse landen. AMLO kiest echter voor stabiliteit en zegt ‘geen haat en geen wraak’ te willen. Gelet op de vele kritiek sluit hij niet uit ook hierover in maart 2019 een raadpleging te organiseren.

De eerste dag van zijn regeerperiode wil hij een ‘waarheidscommissie’ instellen om de zaak van de 43 verdwenen studenten op te lossen – de zwartste bladzijde in de zes jaar van de vroegere President. De beslissing werd op gejuich onthaald.

In zijn toespraak op de Zócalo herhaalde de nieuwe president zijn honderd beloften, waaronder erg veel sociale punten. Hogere pensioenen, uitkeringen voor gehandicapte kinderen, afschaffing van de pensioenen voor ex-presidenten, verlaging van de lonen voor hoge ambtenaren, verlaging van zijn eigen honorarium, aanplanting van één miljoen hout- en fruitbomen met 400.000 nieuwe banen, gratis openbaar internet …

Populistisch gevaar?

Men kan sommige voorstellen wat makkelijk of populistisch vinden, maar een radicaal links gevaar – ‘de nieuwe Chavez’ – kan enkel door kwaadwillige media worden gezien. Dat een eerste volksraadpleging werd georganiseerd om komaf te maken met de bouw van een nieuwe peperdure luchthaven in het midden van een meer, is voor The Economist al een bewijs van slecht bestuur.

AMLO is een nationalist, zoveel is zeker. Maar Mexico werd de afgelopen decennia al te veel herleid tot de achtertuin van de VS. Dat AMLO wil proberen de industrie nieuw leven in te blazen, de kleine boeren te helpen – maïsland Mexico moet nu de helft van zijn behoeften invoeren! – en de minimumlonen op te trekken, kan enkel toegejuicht worden.

De eerste internationale daad van de nieuwe president verdient ook alle lof: er werd een migratie-akkoord met vier Midden-Amerikaanse landen afgesloten. Daarin staat dat migratie altijd al een bron van vooruitgang is geweest, dat er moet worden toegezien op de versterking van alle landen inzake duurzame ontwikkeling, dat de waardigheid van alle migranten moet worden gerespecteerd, conform het internationale recht, en dat de landen moeten samenwerken om migratie op een ordelijke, gereguleerde en veilige manier te organiseren. Er zal worden gewerkt aan een nieuw regionaal ontwikkelingsplan.

Dit steekt schril af tegen de laatste internationale handelingen van de oud-president: de ondertekening van een nieuw handelsakkoord met de VS en Canada (T-Mex) en de vernederende uitreiking van het hoogste ereteken van de Mexicaanse staat aan Jared Kushner, schoonzoon van Donald Trump.

Uiteraard moet worden afgewacht hoe de zaken verder lopen. Een paar eerste wrijvingen zijn al ontstaan toen de Senaat een voorstel indiende om de bankcommissies af te schaffen. Die commissies zijn bijzonder hoog in Mexico en bepalen in grote mate de winstmarges van de banken. De beurs en de Peso reageerden meteen erg negatief en AMLO was er snel bij om te stellen dat er voorlopig helemaal niets verandert. Hij garandeerde de autonomie van de Centrale Bank en stelde dat de uitgaven niet hoger zouden liggen dan de inkomsten. Het IMF gaf alvast een nieuwe lening, ook al stelt AMLO herhaaldelijk niet voor de markten te zullen regeren.

De meerderheid van het Mexicaanse bedrijfsleven – met Carlos Slim op kop, jarenlang de rijkste mens ter wereld – heeft er vertrouwen in. De Mexicaanse bedrijven kregen garanties op nieuwe contracten en geloven in de stabiliteit. Het is vooral vanuit de VS – waar Trump meer en meer het eigen bedrijfsleven wil bevoordelen – dat de kritiek komt.

Angst voor een beleid ‘à la Chavez’ is uit de lucht gegrepen. Daarvoor heeft het nieuwe kabinet té veel mensen van het oude regime opgenomen. Het is duidelijk dat deze vreedzame machtsovername slechts kon gebeuren dankzij een akkoord tussen het oude en het nieuwe regime. De belofte van niet-vervolging voor corruptie is er een onderdeel van.

De vierde verandering

Andrés Manuel Lopez Obrador zweert erbij: dit is voor Mexico de vierde grote verandering, na de overwinning op de Europese imperialisten in 1848 (toen keizer Maximiliaan, gehuwd met de Belgische Charlotte werd geëxecuteerd), de Mexicaanse revolutie van 1910, en de nationalisering van de aardoliesector in 1938. We moeten hopen dat het klopt, na 42 jaar van sociale strijd. Lopez Obrador heeft, na twee eerdere electorale mislukkingen de les geleerd: respecteer je vijanden, sluit akkoorden met ze af, en voer je eigen programma uit.

Volgens 77 procent van de bevolking is de pacificatie van het land, het eind van geweld, corruptie en straffeloosheid, de grootste prioriteit. Mocht dat lukken, dan staat niets de erkenning van die vierde grote verandering in de weg.

‘Als er geen idealen zijn en geen principes, dan stopt alles, dan wordt alles vernietigd’. AMLO wil naast een echte grondwetswijziging ook een ‘morele grondwet’ laten schrijven om iedereen aan die principes en idealen van eerlijkheid en rechtvaardigheid te herinneren.

Een nieuw begin?

 

Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen en doet onderzoek naar sociale rechtvaardigheid, ontwikkeling en samenwerking, armoede, ongelijkheid en mondialisering. Zij is voorzitter van het mondiale netwerk van Global Social Justice en werkt momenteel aan een project voor ‘social commons’ voor een transformatieve en universele sociale bescherming. Zij woont een gedeelte van het jaar in de hoofdstad Mexico City.

Het artikel Een nieuw politiek regime … verscheen bij Uitpers op 2 december 2018.

take down
the paywall
steun ons nu!