1. Wie zijn nu die gele hesjes?

Op die vraag valt moeilijk een eenduidig antwoord te formuleren en dat ligt vooral aan een verkeerd vertrekpunt van waaruit de vraag wordt gesteld. Ze gaat ervan uit dat de ontevredenheid terug te brengen valt tot een welbepaalde maatschappelijke groep met een duidelijk te omschrijven identiteit. Maar er is geen identiteit en er is geen groep in dit geval. Heterogeniteit en spontaniteit primeren.

Er is eigenlijk slechts één iets dat al die ‘gele hesjes’ met elkaar delen en dat is de realiteit dat hun levens onleefbaar zijn geworden. Het gevoel louter te werken om de rekeningen te kunnen betalen op het einde van de maand. Als dat al lukt.

Het gaat om dus werkende mensen die nauwelijks nog rondkomen, gepensioneerden die proberen overleven, werkzoekenden die niet meer weten waar te zoeken of vasthangen aan uiterst precaire en slechtbetaalde banen.

De enige werkbare categorie die op de gele hesjes kan geplakt worden is die van ‘klasse’. Dit is een revolte van lagere en werkende klassen tegenover een president die voor hen het symbool is van een arrogante, neoliberale elite die denkt met alles te kunnen wegkomen.

2. Waarom blijven traditionele krachten langs de zijlijn staan?

Net omdat het om een beweging gaat die geen duidelijke identiteit of eisen heeft, heerst er een groot wantrouwen bij vakbonden en partijen om zich met de gele hesjes te associëren. Omdat het verloop van de beweging onvoorspelbaar is en de stemmen zo meerduidig zijn, bestaat er ook een zeker gevaar om zich aan de beweging te verbranden. Vandaar de twijfel om zich ermee te associëren.

De twee politici die in Frankrijk het verst gaan in het uiten van hun publieke sympathie zijn Jean-Luc Mélenchon en Marine Le Pen. Niet geheel verrassend natuurlijk, want het zijn de belangrijkste politieke opponenten van Macron. Maar toch wordt ook hun houding gekenmerkt door aarzeling.

Dat heeft ook te maken met de reactie van de ‘gele hesjes’ zelf. Daar heerst over het algemeen een afkeer tegenover alles wat lijkt op gevestigde politieke krachten of pogingen tot politieke recuperatie. De woede van de ‘gele hesjes’ richt zich tegen alles wat in verband kan gebracht worden met het heersend politieke systeem. Stel dat Le Pen of Mélenchon opduiken bij een manifestatie van ‘gele hesjes’ dan dreigen ze in het beste geval uitgejoeld te worden. Dit geldt evengoed voor vakbonden. Ook zij worden beschouwd als deel van ‘het systeem’. Al neemt dit niet weg dat indviduele syndicalisten wel degelijk actief zijn binnen de beweging.

3. Was dit protest te verwachten?

Ja. De onvrede in Frankrijk is al jarenlang bijzonder groot. In de lente van 2016 ontstond er protest tegen de hervorming van de arbeidswetgeving. Maandenlang werd er betoogd en gestaakt. Scholieren blokkeerden hun scholen en de vele betogingen werden steeds chaotischer en gewelddadiger. Het protest leidde tot de implosie van de Parti Socialiste en het is in dat vacuüm dat Macron zijn macht heeft weten uit te bouwen.

Eigenlijk is het protest sinds 2016 nooit meer echt gaan liggen. In de voorsteden kwam het in het najaar van 2017 nog tot hevige protesten naar aanleiding van grove gevallen van politiegeweld. Afgelopen lente waren er meerdere bezettingen van universiteiten. In dezelfde periode leidde de gedeeltelijke ontruiming van de ZAD nabij Nantes tot dagenlange confrontaties met de oproerpolitie. Dit culmineerde in de grote geweldsuitbarsting van 1 mei 2018 waarbij de politie slechts met veel moeite de straat kon heroveren op de betogers. Die 1 mei had wel wat mee van wat zich zaterdag op en nabij de Champs-Elysées afspeelde.

De beweging van de gele hesjes moet dus geplaatst worden binnen een bredere golf van contestatie. Het is een nieuwe manier waarop een breed gedragen onvrede en woede zich uit. Het lijkt ook een ander segment van de bevolking te zijn die nu naar voor treedt: mensen buiten de grote steden en op het platteland die meestal in kleinere bedrijven werken of zich aan de onderkant van de arbeidsmarkt bevinden.

4. Wat zijn de eisen van de gele hesjes?

Echte eisen zijn er niet, al klinkt de roep om het ontslag van Macron wel bijzonder luid. Maar dat lijkt eerder een uiting van woede. Een programma voor wat er na Macron zou moeten gebeuren is er niet. Een idee van wie zijn plaats moet innemen evenmin.

Het protest richtte zich aanvankelijk natuurlijk tegen de stijging van de dieselprijzen. Maar dit lijkt steeds meer een symptoom te zijn van een veel diepere woede die vooral draait om de moeilijke materiële omstandigheden waarin veel Fransen moeten leven. De eisen die spontaan op de straten weerklinken zijn van eenvoudige materiële aard: werken voor een degelijk loon, wat tijd kunnen hebben naast het werk, betaalbaar transport, betaalbare woningen, betere werkcondities, kortom, een waardig leven.

Daarnaast leeft duidelijk een diepe minachting voor de elites die maar niet willen beseffen hoe hard vele mensen moeten knokken. Macron wordt aanzien als het symbool van het wereldvreemde financiële kapitalisme.

5. Wat is de rol van extreem rechts?

In Franse media wordt het voortdurend geïnsinueerd en ook de meeste Vlaamse media gingen erin mee: de gele hesjes zouden gelinkt zijn aan extreem rechts. Zeker de meer gewelddadige acties zouden het resultaat zijn van extreem rechtse infiltranten, zo wordt luid verkondigd. Toch is daar geen bewijs van. Afgelopen zaterdag werden tijdens de rellen in Parijs 103 personen opgepakt. Daar zat niet één iemand bij die gelinkt kon worden aan extreem rechts, aldus Le Parisien.

Dit wil natuurlijk niet zeggen dat er niemand met extreem rechtse sympathieën tussen de actievoerders zit. Die zitten er zeker tussen. En eerder deze week zijn er ook racistische en homofobe incidenten geweest aan verschillende blokades in Frankrijk. Maar al bij al blijven dit soort incidenten minoritair en is extreem rechts verre van dominant binnen de beweging. Er klinken evengoed antifascistische slogans en er zijn steeds meer duidelijke distantiëringen te horen van racisme en extreem rechts.

Ondertussen hebben ook organisaties uit de banlieus zoals Comité pour Adama en Action Antifasciste Paris-Banlieue hun steun uitgedrukt voor de nieuwe burgerbeweging. Zij roepen hun sympathisanten op om komende zaterdag mee te betogen op de Champs-Elysées en stellen in een mededeling dat de voorsteden op een zelfde manier getroffen worden door het beleid van Macron als de meer perifere gebieden in Frankrijk. Bovendien benadrukken dat ze geen speelruimte willen bieden aan extreem rechts en zich daarom actief willen engageren.

Het lijkt erop dat het vooral de Franse overheid is die het protest wil delegitimeren door er een extreem rechts etiket op te plakken. De realiteit is dat dit een heterogene burgerbeweging is waarvan de identiteit op dit moment nog niet bepaald is, omdat geen enkele groep binnen de beweging weet te domineren.

6. Hoe zal dit verder evolueren?

Er wordt opgeroepen om zaterdag opnieuw te protesteren op de Champs-Elysées. Het valt af te wachten hoe succesvol die mobilisatie zal zijn. Mogelijks zullen een hoop mensen afgeschrikt zijn door het geweld van afgelopen zaterdag. Al kan ook de verontwaardiging over het zeer gewelddadige optreden van de politie en de lokroep van een algehele revolte net meer volk aantrekken.

De vraag is ook wat andere krachten in de Franse samenleving nu zullen doen. Zullen de vakbonden passief blijven toekijken of zullen zij ook bedrijven gaan platleggen? Het valt ook te bezien hoe studenten en scholieren zich zullen verhouden tot dit protest. Zullen zij opnieuw overgaan tot bezettingen? De combinatie van blokkades, stakingen, bezettingen en betogingen zou in ieder geval een sterke impuls kunnen geven aan het protest en Macron in zeer nauwe schoentjes brengen.

Het kan natuurlijk ook goed zijn dat dit protest onder zijn gewicht zal bezwijken en bij gebrek aan interne cohesie langzaam zal doodbloeden. Die kans is reëel. Maar de onvrede en woede die dit protest voedt zal niet verdwijnen totdat mensen hun levensomstandigheden verbeterd zien. Dat is zeker.