Zo verklaart de Duitse socioloog en filosoof Herbert Marcuse in zijn boek One-Dimensional Man (1964), dat “de basisfunctie van de media is om pseudo-behoeften te ontwikkelen voor goederen en diensten die zijn gemaakt door gigantische bedrijven die op hun beurt individuen binden aan de consumptiekar en politiek passief maken. En politieke systemen bevordert die de voedingsbodem zullen vormen voor het ziektevirus dat bekend staat als ’autos-krato’ of autocratie.

De autocratie zou een regeringsvorm zijn die wordt uitgeoefend door één persoon, een soort van endogene parasiet van andere regeringsstelsels (inclusief de zogenaamde formele democratie). Die via een door vrije verkiezingen gekozen partijvoorstel aan de macht komt en transformeert in een presidentiële leider met duidelijke totalitaire (onflexibele, centralistische en autoritaire) trekken, waarmee de kernspreuk van Lord Acton wordt bevestigd: “Macht neigt naar corruptie en absolute macht corrumpeert absoluut.”

Manipulatie publieke opinie

Edward L. Bernays, neef van Sigmund Freud en een van de pioniers in de studie van de massapsychologie, schreef in zijn boek Propaganda (1928): “De bewuste en intelligente manipulatie van de gestructureerde gewoontes en meningen van de massa’s is een belangrijk element in democratische samenlevingen. Degenen die deze verborgen mechanisme van de samenleving manipuleren, vormen een onzichtbare regering die de ware heersende macht van ons land is. We worden geregeerd, onze geest wordt gekneed, onze smaken gevormd, ideeën voorgesteld door voornamelijk mannen waar we nog nooit van hebben gehoord.”

Ook wordt de steun van alle regeringsstelsels gebaseerd op “manipulatie van de publieke opinie”, daarbij wordt gesteld dat “regeringen, of zij nu monarchistisch, constitutioneel, democratisch of communistisch zijn, afhankelijk zijn van de welwillendheid van de publieke opinie om hun inspanningen tot een goed einde te brengen en dat een regering in feite slechts regering is dankzij deze publieke instemming”. In een ander boek, Crystallizing Public Opinion, ontrafelt hij de hersenmechanismen van een groep en de invloed van propaganda als methode om hun denken te homogeniseren.

Dus, volgens hem, denkt de geest van de groep niet, in de strikte zin van het woord. In plaats van gedachten heeft het individu impulsen, gewoontes en emoties. Bij het bepalen van je eerste impuls volg je meestal het voorbeeld van een leider die je vertrouwt. Dit is één van de basisprincipes van de massapsychologie.” Daarom zal de propaganda van het establishment niet gericht zijn op het individu, maar op de groep waarin de persoonlijkheid van het eendimensionale individu verwaterd en verpakt wordt in fragmenten van gecreëerde valse verwachtingen en van gemeenschappelijke verlangens die het ondersteunen.

Ideeën injecteren

De Amerikaan Harold Lasswell (één van de pioniers van “massacommunicatie-onderzoek”) studeerde na de Eerste Wereldoorlog propagandatechnieken en identificeerde een manier om de massa’s te manipuleren (de theorie van de “injectienaald en de magic bullet“), een theorie die hij uitlegt in zijn boek “Propagandatechnieken in de Tweede Wereldoorlog (1927)). De basis is “het injecteren van een concreet idee bij de bevolking met de hulp van de massamedia om zo de publieke opinie te besturen en ze je eigen politieke ideologie op te dringen zonder dat het gebruik van geweld nodig is.” 

De vlakke hersensignalen van het kritische geweten in de hedendaagse samenleving wordt bevorderd door een gevaarlijke journalistieke praktijk waar duiding of objectiviteit ontbreken in de opiniestukken en het einde van de journalistieke deontologische code die zijn uitdrukking zou hebben in de invoering van zelfcensuur en onderwerping “willens nillens” aan de redactionele lijn van zijn media. Hierdoor is de journalist louter een doorgeefluik voor ideeën van de gevestigde orde of van het dominante systeem.

Onzichtbare dictatuur

In zijn boek De steppewolf (Der Steppenwolf, 1927) geeft Hermann Hesse het gevoel weer van angst, wanhoop en verbijstering dat de Europese samenleving in het interbellum in haar greep kreeg. Het is een heldere analyse van de waanzin van een tijdperk waarin het oude kwelt zonder dat het nieuwe wordt geboren. 

In zijn werk (De decadentie van de beschaving) bekritiseert hij de burgerlijke maatschappij. Hij vraagt zich af of de onzichtbare dictatuur die de oeroude idealen van het individu vernietigt en deze transformeert in een onkritisch, angstig en conformistisch wezen, verdoofd door het dwangmatige consumentisme van materiële goederen, onvermijdelijk de gelederen versterkt van een homogene, uniforme en gemakkelijk te manipuleren maatschappij.

Zo definieert Hesse de bourgeoisie als “iemand die zich altijd in het midden probeert te plaatsen, tussen de uitersten, in een gematigde en aangename zone, zonder hevige storm of stormen. Daarom is hij van nature een wezen met een zwakke vitale impuls, angst voor zelfovergave en gemakkelijk te besturen. Dat is waarom hij de macht heeft vervangen door de meerderheidsregel, dwang door de wet en verantwoordelijkheid door het stemsysteem. Het is duidelijk dat dit zwakke en angstaanjagende wezen, ook al bestaat hij in grote aantallen, zichzelf niet in zijn eentje kan onderhouden en, afhankelijk van zijn kwaliteiten, in de wereld geen andere rol kan spelen dan die van een kudde lammeren tussen rondzwervende wolven …”.

Bijna een eeuw later zijn deze reflecties nog steeds geldig, aangezien de recessie van de Europese economieën het stigma van onzekerheid en ongeloof heeft geïmplementeerd in een samenleving die is ondergedompeld in de cultuur van de welvaartsstaat van de westerse wereld. Wat later resulteerde in een traumatische schok bij de duizelingwekkende overgang van het niveau van welzijn naar de harde realiteit van het verlies van werk en de daaropvolgende uithuiszetting, armoede en een totale afhankelijkheid van de sociale bijstand. 

Rebellie op komst

In ieder geval dankzij de interactiviteit van sociale netwerken op het internet (de zogenaamde Vijfde Macht die de vorming van moderne identiteiten met elkaar verbindt en helpt), zou het de interne isolatie en passiviteit van het onderdanige en onkritische individu van westerse consumptiemaatschappijen doorbreken (Eendimensionale mens).

Zo zou er al een nieuw individu aan het opkomen zijn met een solide kritisch geweten, gebaseerd op waarden die in onbruik zijn geraakt, maar aanwezig zijn in ons DNA, zoals solidariteit en collectieve verontwaardiging over de heersende corruptie en onrechtvaardigheid en bereidwilligheid om de normen en wetten die worden opgelegd door het dominante systeem te overtreden.

Een multidimensionaal individu dat een tsunami genereert van aanklachten tegen het huidige deficit van democratische en sociale waarden onder de bevolking en dat de constructieve chaos creëert die uiteindelijk de opiaatremmer van het kritisch bewustzijn (dwangmatig consumentisme) zal doen verwateren.

Dit opiniestuk is oorspronkelijk verschenen op Telesur en geschreven door economisch en geopolitiek analist Germán Gorraiz López.