Reportage - Sven Tuytens

De dictator moet weg uit het grootste massagraf van Spanje

Hoe Franco vanuit zijn graf Spanje nog steeds beroert.

vrijdag 22 juni 2018 14:24
Spread the love

In december 2017 beloofde Pedro Sánchez dat hij de wet op de historische herinnering (Ley de Memoria Histórica) zou hervormen. Dat deed hij van op het kerkhof van Paterna nabij Valencia waar ongeveer 2300 personen door het regime van dictator Franco gefusilleerd en begraven werden.

Zeven maanden later heeft Sánchez nu als premier de kans om te bewijzen dat hij het echt meende. Een van de belangrijkste maatregelen die de nieuwe socialistische regering wil treffen is de stoffelijke resten van dictator Francisco Franco weghalen uit zijn praalgraf in de “Valle de los Caïdos” of Vallei der Gevallenen. Het is een belangrijke stap voor de PSOE om zo de kritieken te weerleggen dat de partij meer aan de historische herinnering denkt wanneer ze oppositie voert dan wanneer ze aan de macht is.

Uit angst voor een hevige reactie van conservatief Spanje hadden de Spaanse socialisten het tot nu toe altijd vermeden om te raken aan het sombere monument.

Slavenwerk

De Vallei der Gevallenen ligt ten noorden van de Spaanse hoofdstad Madrid en bestaat uit een gigantische basiliek die uit de rots is uitgehouwen en een klooster. Daarvoor werd zo’n 200.000 ton graniet uitgehakt of met dynamiet opgeblazen. Op de rotsformatie prijkt een 150 meter hoog kruisbeeld dan van ver zichtbaar is.

De bouw vond plaats in de jaren 40 en 50 en was het werk van gevangen Republikeinse soldaten. Door er te werken maakten zij kans op strafvermindering, maar eigenlijk was het een vorm van slavernij. In heel Spanje werden in die periode politieke gevangenen als gratis arbeidskrachten gebruikt.




Het monument was bedoeld als eerbetoon aan de slachtoffers van de Burgeroorlog tussen links en rechts (1936-1939), die door de fascisten gewonnen werd met hulp van Nazi-Duitsland en Italië. Onder de begraven slachtoffers zijn er zowel soldaten van Franco als soldaten die voor de democratisch verkozen Republiek vochten.

Het monument werd in 1959 geopend door Franco zelf.

Verzoening

In het Spaans parlement vond vorig jaar reeds een stemming plaats over een voorstel om de stoffelijke resten van Franco te verplaatsen. Toen blokkeerde de regering van toenmalig premier Mariano Rajoy het initiatief. Zijn Partido Popular is de politieke erfgenaam van de Alianza Popular, die op haar beurt het gedachtengoed van het nationaal-katholicisme erfde. Premier Pedro Sánchez wil van de Vallei der Gevallenen een plaats van verzoening maken. En dat kan alleen door eerst de stoffelijke resten van de dictator te verplaatsen. Alleen daarna kan het monument neutraler worden en dienen als eerbetoon aan alle slachtoffers van de Burgeroorlog.




Officieel is het granieten monster met 34.000 strijders van de Spaanse Burgeroorlog het grootste massagraf in Spanje. 12.410 zijn onbekenden en komen uit alle uithoeken van Spanje. Onder hen ook veel republikeinen. Maar in realiteit groeide het grootste massagraf van Spanje uit tot een bedevaartsoord voor fascisten.

Familieleden van gesneuvelde republikeinse soldaten die jarenlang in de overtuiging leefden dat de stoffelijke resten van een familielid op een kerkhof liggen of in een massagraf begraven werden, schrikken nog steeds wanneer ze te horen krijgen dat ze naar een fascistisch monument moeten als ze de laatste rustplaats van hun familielid willen zien.

Voor God en Spanje

“Het is een monument voor het regime, een leeg en hol voorwerp in een leeg en wreed landschap. En de dood, hoewel onzichtbaar, is aanwezig, dat moet gezegd worden”, schreef Cees Nooteboom toen hij in de jaren 60 deze dodenvallei bezocht[i].

Ik bezocht ‘el Valle’ samen met Walter Acosta, een theaterregisseur die helemaal uit Buenos Aires kwam om het spoor van zijn oom Manuel Segade terug te vinden. Segade sneuvelde op 27 juli 1937 en werd op een kerkhof begraven. Jaren later en zonder daarvoor toestemming aan zijn familie te vragen werden zijn stoffelijke resten opgegraven en naar de Vallei der Gevallenen gebracht.

Een muur in de basiliek met daarop “Caídos por Dios y por España (1936-1939)” (gevallen voor God en voor Spanje) was het eindpunt van Walter’s zoektocht. Achter de muur lagen de botten van zijn oom. Voor Walter was het een ontgoocheling om na een zoektocht die 14 jaar duurde, hier te moeten eindigen. We waren het er beiden over eens: het zal moeilijk worden om van deze granieten tempel een plaats van verzoening te maken.

Breuklijn

Spanje is na zoveel jaren later nog altijd verscheurd volgens de breuklijnen van de Burgeroorlog (1936-1939).

Die oorlog was een proloog voor de Tweede Wereldoorlog en begon met een opstand van rechtse militairen tegen de Republikeinse regering van Spanje in 1936. De Republiek kon enkel rekenen op wapens uit de Sovjet-Unie. En ondanks de inzet van duizenden vrijwilligers uit de hele wereld die in de Internationale Brigades vochten, waren de Republikeinen niet opgewassen tegen de opstandelingen die grote militaire steun kregen van Duitse en Italiaanse troepen en vooral vliegtuigen.

In 1939 stortte de Republiek in en nam Franco de macht over tot zijn dood in 1975. Het Spaanse fascisme werd nooit verslagen. Het verwijderen van de stoffelijke resten van Franco wordt vandaag door heel wat Spanjaarden gezien als een anti-Spaans initiatief. Met de Catalaanse kwestie zijn uitingen van Spaanse gevoelens weer helemaal in. De hele fascistische symboliek wordt dan zonder veel moeite weer afgestoft.

De Franco familie

De familie van de gewezen dictator verzet zich tegen het voornemen van de regering. Volgens de Franco’s moet de zaken blijven zoals ze zijn. Alles draait rond het graf van Francisco Franco dat het centrale punt in de basiliek inneemt. Het monument kan beschouwd worden als een herinnering aan de overwinning van de dictator en diens nationaal-katholicisme. Nabestaanden van Republikeinse slachtoffers willen dat hun familieleden opgegraven en elders dichter bij huis begraven worden. Want het eren aan slachtoffers in de Vallei der gevallenen staat min of meer gelijk met hulde brengen aan Franco. De man die eigenhandig doodvonissen tekende terwijl hij ’s morgens een kopje koffie dronk, boezemt nog veel (oudere) Spanjaarden angst in. En wat moest de generalísimo[ii] herrijzen? Dan begint alles opnieuw.

[i] Cees Nooteboom, Een Ochtend in Bahia, De Bezige Bij, Amsterdam, 1968, p. 146.

[ii] De rang van generalissimo of generalissimus, in het Castiliaans geschreven als generalísimo, is de hoogst mogelijke militaire rang, een stap hoger dan veldmaarschalk.

Een generalissimo staat aan het hoofd van het volledige leger van een land, en is niet zelden ook het staatshoofd. De term heeft vaak meer een politieke dan een militaire betekenis; doorgaans zijn generalissimi heersers of militairen die zichzelf die titel toekennen.

take down
the paywall
steun ons nu!