Brandende auto’s, een McDonald’s met verbrijzelde ramen en dreigende zwarte blokken verstopt achter spandoeken. Dat zijn de beelden die blijven hangen van de eerste mei in Parijs. In de meeste pers klinkt het dat “amokmakers” “in de marge van de 1 mei optocht” tot “confrontaties kwamen met de politie”. Daarna volgt doorgaans nog een opsomming van wat politieke reacties en info over het aantal gearresteerden en gewonden.

Wat dit soort van pregefabriceerde nieuwsartikelen onvermeld laten is de politieke context en de concrete omstandigheden waarin dit soort confrontaties tussen politie en betogers plaatsvinden. In het specifieke geval van de eerste mei in Parijs stemde de berichtgeving zelfs nauwelijks overeen met wat er reëel plaatsgreep.

Spreken over incidenten en confrontaties in de marge van de 1 mei betoging te Parijs, is bijvoorbeeld nogal een understatement. Vanaf drie uur ‘s middags tot acht uur ‘s avonds waren er rellen in de ruime omgeving langsheen het traject waar de optocht gepland was. Er waren de gemediatiseerde aanvallen op kapitalistische symbolen, maar daarnaast ontstonden ook kleinere manifestaties die zich afscheurden van de grote manifestatie en zich een weg baanden doorheen straten in de omgeving tussen het station Austerlitz en de Place d’Italie.

Een tweeduizendtal manifestanten heeft ook een tijdlang een belangrijke verkeersader langsheen de Seine geblokkeerd. Ondertussen werd de staart van de betoging door de politie omgeleid via een alternatieve route. Het zorgde voor algemene verwarring en chaos. Niemand wist eigenlijk nog goed waar welke betoging begon of eindigde, als je het al een betoging kon noemen.

Dat de manifestatie eindigde in chaos, was vooral te danken aan het optreden van de politie. De politie van Parijs heeft de nefaste gewoonte om betogingen op te splitsen wanneer zich incidenten voordoen. Een waterkanon een rij agenten gaat dan midden in de menigte staan en probeert zogenaamd de relschoppers van de gewone betogers te scheiden.

Wat in de praktijk gebeurt is dat incidenten zich net gaan vermenigvuldigen en dat gewone betogers transformeren in ‘relschoppers’ wanneer ze oog in oog staan met de oproerpolitie. Dat is ook wat nu gebeurde, zij het op een iets meer extreme manier dan doorgaans het geval was.

Cortège de tête

Het ging dus helemaal niet om geïsoleerde amokmakers in de marge van de betoging. Wel om zeer veralgemeende onlusten in het hart van de manifestatie. Zelfs de groepen die heel duidelijk uit waren op confrontatie en goed uitgerust waren met helmen, skibrillen en zwarte k-ways konden moeilijk beschouwd worden als marge. Het waren duizenden jongeren die zich op die manier uitgedost hadden en nog eens evenveel sympathisanten die de acties aanmoedigden.

Om te begrijpen waar dit fenomeen precies vandaan komt, moet terug gegaan worden tot de protesten tegen de hervorming van de arbeidswet in 2016. In dat jaar kwamen studenten, arbeiders, scholieren en vakbonden maandenlang op straat in een poging om de hernieuwde arbeidswet tegen te houden. Het aanhoudende protest leidde uiteindelijk tot de implosie van de Parti Socialiste van toenmalig president François Hollande.

Het meest in het oog springende aspect van die protesten was de bezetting van de Place de la République, gekend onder de naam Nuit Debout. Maar het was niet het meest innovatieve aspect van de protesten van 2016. Dat was de veel minder gekende “cortège de tête“. Die cortège de tête was een nieuwe protesttechniek die inhield dat scholieren, studenten, individuele activisten en mensen die geen aansluiting zochten bij partijen of vakbonden zich helemaal vooraan de vakbondsbetogingen opstelden.

Wegens haar militant karakter won de cortège de tête snel aan populariteit. Het was de plaats waar de meest creatieve slogans en spandoeken werden meegedragen, waar de meest militante sfeer hing en waar de confrontaties met de politie werden opgezocht. Doorheen de protesten van 2016 werd de cortège de tête zo groot dat ze eigenlijk het verloop van de hele betoging ging bepalen. Op die manier ontstonden betogingen waar niemand nog echt vat op had en die soms heel snel escaleerden.

Sinds 2016 is de cortège de tête niet meer verdwenen uit Franse betogingen. Tot ongenoegen overigens tot het gros van de Franse vakbonden die de controle over hun eigen manifestaties niet meer in handen hebben, en met lede ogen moesten aanzien hoe ook een deel van hun eigen achterban wordt meegezogen in de cortège de tête.

Campussen

De manifestatie van één mei kende een ongemeen grote cortège de tête. Volgens de prefectuur van de politie van Parijs bedroeg die veertienduizend man. Wellicht is dat zelfs een onderschatting, aangezien de cijfers van de politie meestal naar beneden toe worden afgerond.

Verschillende factoren verklaren waarom de cortège de tête op deze eerste mei zo groot was. Ten eerste is er reeds maandenlang studentenprotest tegen de selectie die Macron wil doorvoeren in het hoger onderwijs. Sinds enkele weken worden tientallen universiteiten over heel Frankrijk geblokkeerd of bezet. In de weken net voor 1 mei leidde dat ook tot gewelddadige ontruimingen door knokploegen en de oproerpolitie. Het zorgde voor groeiende woede en radicalisering onder de studenten.

Ook vandaag, 3 mei, worden campussen en scholen geblokkeerd en is er opgeroepen om te manifesteren.

Een ander issue dat de gemoederen sterk verhit heeft, is de ontruiming van de ZAD nabij het plaatsje Notre Dames des Landes. De ZAD, een afkorting die staat voor Zone à Défendre, is een groot stuk land dat reeds jaren lang bezet wordt door activisten. De aanvankelijke aanleiding voor de bezetting was de geplande bouw van een luchthaven die het mooie natuur- en landbouwgebied rond Notre Dames des Landes zou herschapen tot een betonvlakte. Macron plooide voor de activisten en annuleerde de komst van een nieuwe luchthaven.

Maar ondertussen was de ZAD uitgegroeid tot zoveel meer dan een bezetting. Het is doorheen de jaren een nieuwe samenlevingsvorm geworden waarbij activisten, plaatselijke landbouwers en sympathisanten een sociaal-ecologische gemeenschap hebben uitgebouwd, gebaseerd op het principe van de commons. De ZAD werd zo een wereldwijd symbool en begrip.

Begin april zette Macron het licht op groen om de ZAD te ontruimen. Politie-eenheden vielen massaal binnen en vernielden de huizen van Zadisten. Maar er werd ook dapper weerwerk geboden. De politie reed zich letterlijk en figuurlijk vast in de modder, en van over heel Frankrijk kwamen sympathisanten toegestroomd om de Zadisten mee te steunen in hun verzet. Na wekenlange strijd en meer dan 11.000 afgevuurde traangasgranaten is de politie er nog steeds niet in geslaagd om de ZAD te heroveren. Officieel heet er nu een bestand te zijn tussen politie en Zadisten, maar dagelijkse confrontaties vinden nog steeds plaats.

De poging tot ontruiming van de ZAD heeft bij heel veel activisten woede opgewekt jegens Macron en zijn regering. De eerste mei werd door vele Zadisten en sympathisanten aanzien als een symbolische dag waarop wraak zou worden genomen op Macron. Op spandoeken, pancartes en muren in Parijs waren dan ook veel slogans te zien met betrekking tot de ZAD.

Spoor

En dan zijn er nog de spoorarbeiders. Die zijn ook al wekenlang aan het staken tegen plannen van Macron die zullen leiden tot de gedeeltelijke privatisering van de Franse spoorwegen. Tot in juni leggen de spoorarbeiders twee dagen per week het werk neer. De stakende spoorarbeiders zijn de voorhoede geworden van een bredere sociale malaise die ook speelt bij andere beroepsgroepen en gepensioneerden. Er wordt aangevoeld dat Macron wil inzetten op een algemene liberalisering en het verder fnuiken van sociale rechten.

Het besef groeit ook dat de spoorarbeiders van nu een beetje als de Britse mijnwerkers onder Thatcher zijn. Als Macron erin slaagt om zijn plannen voor het Franse spoor door te duwen, krijgt hij meteen één van de machtigste vijanden op de knieën en staat hem nog weinig in de weg om een neoliberale pletwals over Frankrijk te laten razen. Dat zal hij doen zoals hij dat nu doet: op weinig democratische wijze, per decreet en zich gedragend als een nieuwe Napoleon.