Grote rivieren en grondwater zijn niet meer voldoende om grote delen van de wereld van water te voorzien. Intense en langdurige droogten veroorzaakten in de afgelopen tien jaar steeds vaker watercrisissen. In de afgelopen jaren ontstonden onder meer problemen in Brazilië, India, Zuid-Afrika en Australië.

Brasilia, waar nog tot en met morgen het achtste Wereldwaterforum wordt gehouden, is daar een voorbeeld van. Niemand had een aantal jaren geleden verwacht dat de Braziliaanse hoofdstad, die vanwege drie grote bekkens de bijnaam ‘geboorteplaats van het water’ heeft, sinds begin vorig jaar water moest rantsoeneren.

“De snelle bevolkingsgroei, schaarse investeringen in infrastructuur en drie jaren met minder neerslag dan gebruikelijk, hebben een watercrisis veroorzaakt”, zei Rodrigo Rollemberg, gouverneur van het Federale District, bij de opening van het forum.

Vliegende rivieren

Gerard Moss, een piloot die tussen 2007 en 2015 het Flying Rivers Project uitvoerde, zegt dat luchtvochtigheid vaak over het hoofd gezien wordt als waterbron, omdat die niet direct zichtbaar is. Flying Rivers bestudeerde luchtstromingen die waterdamp meevoeren via het Amazonebekken.

Bossen zijn volgens hem onmisbaar om vocht van de oceanen te helpen het binnenland te bereiken. “Oceaanwater reist niet 2.500 of 3.000 kilometer om regen te produceren die de boeren in Mato Grosso nodig hebben om twee of drie oogsten per jaar te produceren”, zegt hij.

Moss ontdekte in zijn onderzoek ‘vliegende rivieren’ in het Amazonewoud, die toeleverancier bleken voor verschillende steden. Het onderzoek kreeg geen vervolg, maar wordt momenteel wel gebruikt voor natuureducatie voor kinderen en volwassenen. Moss’ echtgenote Margi Moss houdt zich daarmee bezig en er zijn plannen dit ook in Europa te gaan doen.

Natuurlijke oplossingen

Kennis van het verschijnsel vochtige luchtstromen die water naar regenwouden transporteren, kan van belang zijn voor het vinden van natuurlijke oplossingen voor watertekorten. Op de natuur gebaseerde oplossingen zijn volgens VN-Water een antwoord op veel problemen op het gebied van water, zoals droogte en overstromingen die elkaar steeds vaker afwisselen in de wereld, en vervuiling.

Herbebossing en natuurbehoud, het herstellen van moerassen en opnieuw verbinden van rivieren met uiterwaarden zijn enkele aanbevelingen van VN-Water. “We hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden”, zegt Glauco Kimura, een consultant van het Wereldwaterforum. “Er is al een natuurlijke infrastructuur, zoals mangroven en andere ecosystemen die de impact van orkanen en excessieve neerslag verminderen. Zonder bossen rondom bronnen en waterlagen, is er minder water beschikbaar. Dat bleek in 2014 en 2015 in São Paulo, dat getroffen werd door ernstige tekorten.”

Om te leren omgaan met droogte, zegt Kimura, is het aan te raden te leren van de inwoners van het droge noordoosten van Brazilië, die regenwater opvangen in tanks om het droge seizoen door te komen. “In het midden en zuiden van Brazilië bestaat die cultuur niet.”

Plundering

In het noordoosten heerst al sinds 2012 droogte, maar er volgde geen massale exodus van wanhopige mensen naar steden in het zuiden, waar mensen zelfs winkels plunderden tijdens minder ernstige droogtes. Dat komt grotendeels door sociale programma’s zoals Bolsa Familia en pensioenen voor arbeiders en gehandicapten, maar ook doordat meer dan een miljoen mensen watertanks hebben, zegt hij.

Een andere natuurlijke oplossing kwam van Itaipú Binacional, het bedrijf achter de op een na grootste waterkrachtcentrale in de wereld (in termen van geïnstalleerde capaciteit) in de rivier Paraná. De centrale wordt gedeeld met Paraguay.

Op de oevers van de rivier werden 23 miljoen bomen geplant en 30.000 hectare land aan de Braziliaanse kant van de rivier kreeg bescherming, zegt Newton Kaminski, coördinator in Itaipu. “De sleutel was het beheer van het rivierbekken en een geïntegreerde aanpak. Alleen herstel van waterbronnen is niet voldoende. Herbebossing zonder bodembeheer levert te weinig resultaat op. Daarnaast is ook sociale participatie, onderwijs en duurzame landbouw die de bodem niet uitput belangrijk”, zegt Kaminski.

Kennisuitwisseling

Bij aanvang van het Wereldwaterforum rolden verschillende cijfers over tafel: voor bijna 700 miljoen mensen in de wereld is geen veilig water beschikbaar. Twee miljard mensen drinken vervuild water, 3,5 miljard mensen moeten het stellen zonder sanitaire voorzieningen en dagelijks sterven 1.000 kinderen als gevolg van slechte waterkwaliteit.

De aanwezige regeringsleiders riepen op tot samenwerking en kennisuitwisseling, aangezien 40 procent van de wereldbevolking afhankelijk is van grensoverschrijdende waterbronnen.