Aan toenemende urgentie geen gebrek. Als we evenveel CO2 blijven uitstoten zoals we in 2016 deden, dan hebben we nog maar tot 2021 om de klimaatopwarming tot de grens van 1,5 graden te beperken. Nog vier jaar te gaan, aldus de Carbon Countdown, waarmee de deadline weer wat dichter ligt dan we dachten.

In verkiezingsjaar 2018 blijven we weliswaar steken in een spreidstand: terwijl het volk zich probeert te organiseren met CurieuzeNeuzen 2018, het grootste burgeronderzoek naar luchtkwaliteit ooit, en thuis een meettoestel aan het raam hangt, bakt burgemeester Bart De Wever & co broodjes met de olielobby.

Rubens inspireert

Total Petroleum, met z’n grote, walmende raffinaderij in Antwerpen waarvan de brandende toortsen de skyline van de haven zo typerend verlichten, heeft grote fossiele brandstofreserves die ze te gelde wilt maken. Om op goede voet met het stadsbestuur te komen, sponsoren ze wat cultuur.

Wat 7 jaar geleden begon als een deal om het dakterras van het Museum aan de Stroom (MAS) toegankelijk te maken voor rolstoelgebruikers – wat niet gelukt is – krijgt vandaag een doorstart in een restauratie van het een stukje Rubenshuis.

De stadscampagne Antwerpen Barok 2018. Rubens Inspireert, inspireerde Total om voor een bedrag van 200.000 euro maximaal in de aandacht te komen. Exclusivity, exposure en hospitality, zo klinkt het in de overeenkomst: Total wil haar logo op de website, het drukwerk en een plaat op de deur. Ook vip-kaartjes uiteraard, en exclusieve nocturnes voor zakenrelaties.

Barok, olieverf en zure regen

Waar cultuur al niet goed voor is. Terwijl Rubens met zijn triomfalistische barok in zijn tijd een instrument was van de contrareformatie en de restauratiepolitiek van de Katholieke kerk, dient zijn erfgoed vandaag voor de artwash van een controversiële multinational.

N-VA maakt van een Vlaamse meester een uithangbord voor een bedrijf bekend van z’n omkoperij in Iran, Irak, Malta en Italië, de samenwerking met de militaire dictatuur in Myanmar (waar burgers als slaven de oliepijplijnen mochten aanleggen) en dodelijke vervuiling in Azië, Afrika en Europa.

Dan hebben we het nog niet over de impact van Big Oil op het klimaat gehad. Kortom, Total Denial, om het met de titel van een kritische documentaire uit 2006 te zeggen.

Free art from oil

Private sponsoring van musea en erfgoedinstellingen heeft twee bekende nadelen. Ten eerste, hoewel de overheid het grote deel van de rekening betaalt, kan een bedrijf voor een in verhouding klein bedrag met het prestige gaan lopen. Dat sponsorbedrag wordt doorgaans ook van de belastingen afgetrokken. Het publiek krijgt zo een scheef beeld en vergeet dat het vooral zichzelf als belastingbetaler dankbaar mag zijn.

Ten tweede zijn het doorgaans die bedrijven die nood hebben aan een facelift, die graag hun naam verbinden aan kunst en cultuur. In dit dossier heet dat: ‘Total wil zijn maatschappelijk engagement opnemen’.

Maar waarom dan niet beginnen met fiscaal engagement op te nemen en eerlijk belastingen te betalen zoals wij dat allemaal moeten doen? Een sponsor die kunst als dekmantel gebruikt om een problematisch bedrijfsimago op te poetsen, schendt de integriteit ervan.

Liberate Tate

In London voerden kunstenaars jarenlang actie tegen British Petroleum (BP) als cultuursponsor. De acties van het collectief Liberate Tate deden een breed publiek nadenken over artistiek activisme en ethische sponsoring.

Zeker toen bleek dat BP slechts 0,5 procent van het totale budget inbracht maar als return erg veel zichtbaarheid kreeg. De cruciale vraag: als we private spelers toelaten, wat is dan de inzet? Houden we zakenbelangen van multinationals en banken niet beter op een veilige afstand van onze publieke cultuurevenementen?

Immers, de ‘samenwerking’ beperkt zich doorgaans niet tot privileges en promo. Heel wat sponsors willen ook het inhoudelijk beleid sturen. In 2015 bleek bijvoorbeeld dat de multinational Shell intensief lobbyde om het klimaatprogramma van het Science Museum London naar haar hand te zetten.

In het geval van Tate, toch een internationale klepper, werd de sponsoring van BP na een jarenlange campagne stopgezet in 2017. Antwerpen gaat er in 2018 aan beginnen? Tijd om naar het Engelse voorbeeld van de PCS Union een campagne art not oil te starten?

Het schoon verdiep

Mie Branders (PVDA) kaartte de sponsordeal aan op de gemeenteraad begin deze week: “Wij willen geen gesponsorde maatschappij, wij willen een fiscaal rechtvaardige en duurzame maatschappij. Daarom zullen we dit punt vandaag niet goedkeuren.”

De ontkennende reactie van Caroline Bastiaens (CD&V), schepen van cultuur: “Ik ben heel blij dat bedrijven zoals Total zich engageren in de stad.” Ook Groen en sp.a stemden samen voor een goedkeuring van wat we alvast een allegorie van fijn stof en cultuurverraad kunnen noemen.

Of hoe erfgoed en musea soms meer met het heden en de toekomst te maken hebben, dan met het verleden.

Robrecht Vanderbeeken is filosoof, auteur van Buy Buy Art. De vermarkting van kunst en cultuur (EPO, 2015) en vakbondsverantwoordelijke voor ACOD Cultuur.