Open Vld heeft het voorstel tot verplichte gemeenschapsdienst terug op tafel gelegd. Langdurig werklozen zijn volgens het voorstel mensen die al langer dan twee jaar de arbeidsmarkt vanop een zekere afstand gadeslaan. Om de argumentatie kracht bij te zetten kijkt men naar Nederland. Het daarbij aangehaalde voorbeeld is dat van Rotterdam. Niet enkel is dat voorbeeld selectief, men doet het ook lichter voor dan het in realiteit is.
Momenteel bestaat de gemeenschapsdienst in België al bij leefloners. Een soortgelijke regeling in Nederland is de bijstand. Dit is – voor alle duidelijkheid – niet hetzelfde als een werkloosheidsuitkering. Men komt in aanmerking voor bijstand wanneer de rechten op andere uitkeringen zijn uitgeput en het eigen vermogen niet toereikend is om in het levensonderhoud te voorzien[1]. Wanneer men in de bijstand zit, kan men volgens de participatiewet verplicht worden tot het verrichten van een tegenprestatie. Bij een tegenprestatie gaat het om een onbetaalde maatschappelijk nuttige activiteit van beperkte duur en omvang. Dit kan bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of mantelzorg zijn. Het mag in ieder geval geen baan zijn waar iemand normaal gesproken voor betaald krijgt[2].
De tegenprestatie is in Nederland een gemeentelijke bevoegdheid. Van Rotterdam kan gezegd worden dat ze een strenge variant hanteert. Een gemeente als Den Haag gaat daar anders mee om. In Rotterdam moet een bijstandsgerechtigde samen met diens activeringscoach de tegenprestatie invullen. Maar de gemeente verwacht – lees verplicht – het wel en gaat daar soms drastisch bij te werk[3]. Zie hiervoor de NPO2 documentaire De Tegenprestatie[4]. Zo wilt u zelf niet behandeld worden.
Den Haag verplicht het niet, maar wil verleiden tot maatschappelijk nuttige activiteiten en hanteert hiervoor zogenaamde routes. Samen met de bijstandsgerechtigde wordt diens afstand tot werk ingeschat. Een persoon van wie verwacht wordt dat hij binnen 18 maanden kan uitstromen naar werk, wordt aangemeld voor de route Werk. De aanpak binnen deze route is in de eerste drie maanden volledig gericht op het vinden van werk.
Komt men hiervoor niet in aanmerking dan komt men in de route participatie terecht. Daarin worden afspraken gemaakt die gericht zijn op het wegnemen van belemmeringen, het vergroten van zelfredzaamheid en activiteiten in het kader van wederkerigheid. Dat laatste kan vrijwilligerswerk zijn, maar dat is niet absoluut[5]. Kortom, hoe men de tegenprestatie invult, is sterk afhankelijk van gemeente tot gemeente. Een eenzijdige focus op Rotterdam is bijgevolg slechts een van de vele invullingen en ‘toevallig’ de strengste.
Verder kent Nederland ook een werkloosheidsuitkering. De instantie die deze uitkeert is het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Vrijwilligerswerk doen terwijl u beroep doet op het UWV is niet vanzelfsprekend. U moet dat aanvragen en dit ten behoeve van de ontheffing van de zogenaamde sollicitatieplicht. Immers, wanneer u vrijwilligerswerk doet tijdens het ontvangen van een uitkering van het UWV, zet u zich niet ten volle in voor uw eigen re-integratie op de arbeidsmarkt. Toestemming van het UWV is dus verplicht. Vraagt u deze toestemming niet, dan kan u een boete krijgen. Wanneer u dat vrijwilligerswerk al deed voor u een uitkering ontving, mag u dat gewoon blijven doen, mits u de vergoeding en veranderingen daarin op geeft[6]. Conclusie: de tegenprestatie – of gemeenschapsdienst – is er voor bijstandsgerechtigden oftewel leefloners.
Ten slotte is er de vraag wat de tegenprestatie oplevert. Logisch dat de gemeenschap er baat bij heeft. Maar ten koste van wat? Ten eerste vraagt het ontvangen van langdurige werklozen – bijstandsgerechtigden – als vrijwilligers best veel van de ontvangende organisaties. Het idee dat die mensen onmiddellijk ingeschakeld kunnen worden binnen een organisatie gaat niet op. Ze hebben niet voor niets een lange afstand tot de arbeidsmarkt.
Ten tweede is er het idee van het opzetje naar de arbeidsmarkt. Dat gaat slechts zelden op. Mensen die vanuit de bijstand vrijwilligerswerk gaan doen, blijven hier vaak in hangen. Waarom? Net omdat het hen veel brengt. Het vrijwilligerswerk als een veilige haven zonder al teveel prestatiedruk.
Ten derde is met name erkenning voor het persoonlijk levensverhaal de sleutel tot succesvolle re-integratie in de samenleving en het verlengde daarvan op de arbeidsmarkt[7]. Dit betekent maatwerk, dat kost tijd en geld. Ook al wordt vrijwilligerswerk steeds minder vrijwillig, gratis zal het nooit worden.
Wil de Belgische overheid werk maken van een uitbreiding van de gemeenschapsdienst, dan is het niet alleen van belang dat ze eerst het juridische kader regelt en helder heeft. Ook moet ze zich bezinnen eer ze beginnen. De gemeenschapsdienst is in het idee dan wel een kwestie van wederkerigheid, in de uitvoering is het een kwestie van verwachtingsmanagement.
Bronnen:
[1] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand/vraag-en-antwoord/wanneer-heb-ik-recht-op-bijstand
[3] https://www.rotterdam.nl/werken-leren/tegenprestatie/
[4] https://www.npo.nl/2doc/19-10-2015/VPWON_1223413
[5] https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/3786464/1/149RIS281580_Bijstandstrajecten
Tim ‘S Jongers is coördinator bij Kenniscentrum PEP Den Haag.
