Op het paritair comité van 25 januari stelde de directie het hervormingsplan De Lijn 2020 voor. Reikhalzend en met bange ogen keek het personeel al enige tijd uit naar de nieuwe plannen van het management. Van hogerhand werd aangekondigd dat vooral de hogere functies aan afslanken toe waren. Het bureaucratische ‘waterhoofd’ van de vervoersmaatschappij moest maar eens gedraineerd worden. ‘Teveel directeurs en afdelingshoofden,’ zo luidde het.
Op 25 januari bleek deze mantra vooral een tactiek om de ongerustheid bij het personeel te sussen. Laat het net de hogere functies zijn die het plan De Lijn 2020 ongemoeid laat. Wel verdwijnen driehonderd banen bij ondersteunende posten: de dienst planning, de dispatching, de controle, de rijschool, administratieve functies, het HR dienstencentrum en techniek. Veertig miljoen moet het opleveren. Opnieuw een besparing. De zoveelste in de reeks. Op welke manier dit de kwaliteit van het openbaar vervoer en de werkomstandigheden van het personeel moet verbeteren, is een raadsel.
Eind vorig jaar verscheen mijn boek Dokter aan het stuur. Het is een ervaringsverslag van een jaar undercover als buschauffeur. Als arts voelde ik in de eerste plaats de impact van de werkomstandigheden op de gezondheid van de chauffeurs aan de tand. Onmogelijke werkuren, geen pauzes, geen inspraak. Al snel stroomden de reacties binnen, vooral van de chauffeurs. Reacties van herkenning. ‘En dat het nu eindelijk maar eens mag veranderen.’
Het management van de vervoersmaatschappij reageerde via een intern communiqué aan het personeel. Knarsetandend moest men toegeven. Er zijn inderdaad een aantal pijnpunten, maar, zo titelde het communiqué, de ‘directie werkt hard aan oplossingen’.
Twee weken na het verschijnen van het boek werd duidelijk welke oplossing de directie voor ogen had. In november nog kondigde de Vlaamse Regering in een conceptnota de ‘Stand van zaken basisbereikbaarheid’ voor. De belbussen, die in het leven werden geroepen om vaste lijnen te kunnen afschaffen, liet men op hun beurt vallen.
Taxi’s en private initiatieven zullen hun plaats innemen, geregisseerd door de vervoersregio’s. Om dit alles te bekostigen, wordt een budget van 100 tot 112 miljoen vrijgemaakt. Geen aanvullende middelen, maar centen die van het budget van De Lijn zullen afgaan. Een besparing én een privatisering in één klap. De contouren van het plan van de Vlaamse Regering gingen zich steeds scherper aftekenen. Het nieuwe concept, de basisbereikbaarheid, dient als hefboom om het openbaar vervoer verder af te bouwen en uiteindelijk te privatiseren.
Na een decennium van besparen is het exploitatiebudget van De Lijn gestrand op 850 miljoen euro. Doe daar nog eens de 112 miljoen van november en de 40 miljoen van het plan De Lijn 2020 af en we spreken niet langer van louter besparen of afslanken. Dit zijn amputaties. De Lijn moet bloeden. Besparingen als prelude op privatiseringen. Een beproefd recept.
Het credo achter besparingen in openbare diensten luidt dat de private sector efficiënter is, minder kost, minder last heeft van bureaucratie en politieke inmenging en toch nog kwaliteit kan bieden. Helaas voor wie daaraan vast wil houden, maar voor die bewering is geen enkel bewijs. Verschillende internationale studies, waaronder die van het EPSU (European Federations of Public Trade Unions) toonden al uitvoerig aan dat private busmaatschappijen niet efficiënter zijn dan hun publieke tegenhangers.
Als er dan toch al winst op productiviteit wordt geboekt, komt dat in de eerste plaats door te snoeien op de lonen en de werkomstandigheden van hun werknemers. We hoeven niet ver te reizen om te zien wat de gevolgen zijn. In Groot-Brittannië werd het spoor geprivatiseerd. Uren vertraging, treinen die tijdens hun rit van traject veranderen, de prijzen van tickets die verdubbelen of verdrievoudigen, een plotse stijging van het aantal dodelijke arbeidsongevallen. In Frankrijk werden werkdagen van veertien uur geregistreerd bij het vervoersbedrijf Keolis. In Nederland bestaat er op 95 procent van de werkplekken geen enkel toezicht op de veiligheid van de chauffeurs en gezondheid op het werk.
Als de directie van De Lijn echt werk wil maken van een goed functionerend openbaar vervoer in Vlaanderen, van gezonde werkomstandigheden, van menselijke werkuren, van betere rijtijden die regelmatig een pauze toestaan, dan moet men meer personeel aanwerven. Dan moet er geïnvesteerd worden. Op dat punt staat De Lijn echter met de rug tegen de muur, want die middelen zijn er niet. En de regering wil dat zo.
Egmont Ruelens is huisarts, lid van Weerwerk en auteur van Dokter aan het stuur, dat eind vorig jaar bij uitgeverij Lannoo verscheen en dat een verslag is van zijn jaar undercover als buschauffeur.
