Half november was op de Amerikaanse zender CNN te zien hoe jonge vluchtelingen per opbod worden verkocht in Libië. De beelden zorgden voor grote verontwaardiging.

In heel Libië zijn zo’n half miljoen vluchtelingen gestrand. De meeste van hen waren op weg naar Europa maar botsten op het stugge asielbeleid van de EU. Zo’n 20.000 vluchtelingen werden opgesloten in de detentiecentra van de DCIM (Department for Combating Illegal Migration), een afdeling van het Libische ministerie van Binnenlandse Zaken. Vele duizenden anderen worden vastgehouden door milities.

Het rapport van Amnesty International legt nauwgezet de verantwoordelijkheid van de Europese Unie bloot. Nadat de oorlog in Syrië de komst van vluchtelingen naar Europa deed stijgen, besloot de EU de bewaking van de buitengrenzen uit te besteden. De deal met Turkije was het eerste grote voorbeeld van zo’n outsourcing.

Nadat die deal de route richting Griekenland deed stilvallen, werd in de richting van Libië gekeken om de toegang tot Italië onder controle te krijgen. Dat gebeurde in verschillende stappen. EU-lidstaten verlenen technische bijstand en steun aan DCIM.

Er zijn nochtans talloze rapporten over de verschrikkelijke omstandigheden in die detentiecentra met schrijnende getuigenissen over folteringen en andere ernstige schendingen van de mensenrechten. Vluchtelingen worden er ook voor onbepaalde tijd vastgehouden. Zonder papieren de Libische grens oversteken is illegaal. Libië heeft ook geen asielwetgeving.

De EU-lidstaten investeerden ook in de Libische kustwacht. Aangezien tegelijk het werk van de ngo’s op de Middellandse Zee onmogelijk werd gemaakt, krijgt die kustwacht vrij spel om vluchtelingen op te pikken en terug te voeren naar de Libische gevangenissen.

Kapot land

Omdat Libië een verscheurd land is met drie regeringen die elkaar bekampen en grote stukken die door geen enkele overheid gecontroleerd worden, hebben Europese lidstaten ook deals gesloten met gewapende groepen en stamoversten.

Die gewapende groepen hebben de voorbije jaren grof geld verdiend aan de mensensmokkel en proberen nu een graantje mee te pikken van de financiële steun die de Europese Unie over Libië uitstrooit. Radeloze vluchtelingen op gammele bootjes zetten of ze opsluiten in folterkamers, voor de gewapende bendes maakt het weinig uit, als er maar geld verdiend wordt.

Het onderscheid tussen de milities en de overheid is trouwens niet zo makkelijk te maken. Het VN-expertenpanel over Libië publiceerde in juni al een rapport over de samenwerking tussen fracties van de Libische kustwacht en de smokkelaars. Ook Amnesty noteerde getuigenissen van vluchtelingen over die hand- en spandiensten. De overheidsdiensten van Libië zijn na de NAVO-oorlog tegen Libië zo uitgehold dat ze helemaal geïnfiltreerd zijn door criminele groepen.

Het eindoordeel van Amnesty International is dan ook genadeloos. “Honderdduizenden vluchtelingen en migranten zitten vast in Libië, waar ze de speelbal zijn van de Libische autoriteiten, milities, gewapende groepen en mensensmokkelaars, die uit winstbejag vaak samenwerken. Tienduizenden worden voor onbepaalde tijd vastgehouden in overbevolkte detentiecentra, waar zij het slachtoffer zijn van systematisch geweld”, zegt John Dalhuisen, Amnesty’s directeur voor Europa.

“Europese regeringen zijn zich niet alleen ten volle bewust van deze misbruiken; door de Libische autoriteiten actief te steunen bij het verhinderen van overtochten over zee of bij het vasthouden van mensen in Libië, maken ze zich ook medeplichtig aan deze misdaden”, aldus nog Amnesty International.