Opinie - Marc Rigaux

Geen duurzame Europese integratie zonder stevig sociaal onderpand

Er zijn wel wat bedenkingen te maken bij de voorstellen voor meer Europese integratie van de Franse president Macron. Macron wil de Europese burger wel meer beschermen tegen de terreurdreiging maar nauwelijks tegen het economische geweld.

woensdag 25 oktober 2017 15:43
Spread the love

Decennia geleden kwamen de Europese nationale wetgevers al tot de bevinding dat zonder wezenlijke bijsturingen de markteconomie niet echt ten dienste stond van de gemeenschap. Een en ander leidde tot het aanbrengen van economische, sociale en culturele correcties aan de marktwerking. Zonder te tornen aan de beginselen van de vrije arbeidsmarkt en de vrije sociale concurrentie, stuurden de wetgevers de markt sociaal bij. De ontwikkeling van de nationale sociale wetgevingen paste volkomen in dit perspectief. Het arbeidsrecht en het sociaal zekerheidsrecht doorbraken de verzakelijking van de arbeid en van de arbeidsverhoudingen. De sociale concurrentie diende de waardigheid van de arbeidende mens te eerbiedigen. De politieke staat kreeg er een dimensie bij. Het werd een sociale staat, gedragen en geleid door sociale, economische en culturele grondrechten.

De in hoofdzaak nationale verankering van de markt zorgde voor een relatief beperkte concurrentie onder de nationale sociale beschermingsstelsels. Toen de Europese integratie evenwel aan het stadium toe was van de eenmaking van de markt, werden de machtsverhoudingen tussen economie en politiek en tussen arbeid en kapitaal grondig herschikt. Gesterkt door de globalisering van handel en economie, groeide het neoliberalisme ongecomplexeerd uit tot de dominante leer van Europa’s economische eenmaking. De nationaal aangebrachte bijsturingen aan de markt vergleden naar een historische vergissing. Het liberale credo van de zaligmakende sociale werking van de markteconomie was na meer dan één eeuw terug van weggeweest. Niet enkel gaven de grondleggers van de Europese economische eenmaking hierdoor blijk van een grote naïviteit (of cynisme), ze hadden ternauwernood geleerd uit de geschiedenis van het nochtans reeds eeuwenoude kapitalisme…

Beheerst en overheerst door het neoliberalisme en de marktideologie, heeft de Europese Unie decennia lang verzuimd de sociale rechten op een passende wijze in het Europese rechtsbestel te verankeren. Arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht heetten inhoudelijk in hoofdzaak een aangelegenheid te zijn, die tot de bevoegdheid van de nationale wetgevers bleef behoren. De Europese regelgever opteerde er resoluut voor de nationale sociale rechtssystemen met elkaar in concurrentie te brengen. De arbeidsrechten en de sociale rechten verwierden tot belemmeringen van het degelijk functioneren van de vrije arbeidsmarkt en van de vrije sociale concurrentie.

Onvermogend om de Europees geworden arbeidsmarkt op een doelmatige wijze bij te sturen, werden de in hoofdzaak nationale correctiemechanismen gaandeweg overspoeld en weggeveegd. De vrije sociale concurrentie leidde onbelemmerd tot een massale sociale uitsluiting en marginalisering. Het sociale deficit kwam een reeds langer bestaande democratisch deficit versterken. Een ontaarding van de nationale politieke democratieën volgde, met een aanzwengeling van een anti-Europees populisme als meest manifeste uiting ervan. De Europese integratie als waardevol instrument tegen het oorlogverwekkende nationalisme werd en wordt bedreigd door het neoliberale falen en door een onaantastbaar geloof in het heil van de markt als regulator van de samenleving.

Ondanks de aangehouden vraag van de Europese burgers naar een meer consistente Europese sociale bescherming, bleef de Unie slechts over een zeer fragmentaire bevoegdheid beschikken in sociale- en in arbeidsverhoudingen. Het belette de Europese instanties evenwel niet in te werken op het nationaal gebleven recht. Op enkele uitzonderingen na kan die inwerking bezwaarlijk als positief worden bestempeld. Het lijdt geen twijfel dat de jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie van fundamenteel belang was voor de gelijke behandeling van de werkende vrouw. Zoals het evenmin kan betwijfeld worden dat de Europese regelgeving op het stuk van onder meer het arbeidsomstandighedenrecht, de moederschapsbescherming of nog het herstructureringsrecht een grensverleggend effect hadden op de nationale rechtsstelsels. Maar de positieve elementen van de Europese actie wegen niet op tegen het destructieve gevolg van de dominantie van de marktvrijheden en het concurrentierecht op de (nationale) sociale rechten.

Wil men de sociale aderlating van massale sociale exclusie, sociale uitbuiting en algemene verarming van de Europese bevolking afstoppen, dienen de marktvrijheden zonder verwijl sociaal en cultureel te worden bijgestuurd en gecorrigeerd. De operatie kan niet zonder een wetgevende herschikking van de opbouw van het Unierecht. Een aanvullend werkingsverdrag lijkt daartoe het aangewezen instrument. Het corpus van het arbeidsrecht en van het sociaal zekerheidsrecht dient Europees verankerd en beschermd. De bescherming van deze sokkel van sociale rechten moet in de Europese rangregeling van rechtsnormen op hetzelfde niveau prijken als de markvrijheden.

Maar er is meer aan de hand. Om zich doelmatig te beschermen tegen internationale oneerlijke sociale concurrentie, dient de Unie de sokkel van sociale rechten mee op te nemen in haar concept van eerlijke handel. In het nieuwe ‘beschermende Europa’, dat zich schijnt af te tekenen, dient een grotere sociale protectie prominent aanwezig te zijn. De inzet op meer sociale rechtvaardigheid, die na het einde van WOI en WOII de manifeste les was die de internationale gemeenschap samen met de nationale wetgevers uit de mondiale conflicten hadden getrokken, moet de Europese wetgever leiden in zijn strijd tegen het alom aanwezige populisme en nationalisme. Een Europese integratie kan immers slechts vredesbevorderend werken, als het kan bogen op een consistent Europees sociaal onderpand… Een heuse Europese sokkel van sociale rechten vormt er zonder meer de gewelfsleutel van.

Prof. dr. em. Marc Rigaux

Universiteit Antwerpen

take down
the paywall
steun ons nu!