Latijns-Amerika heeft 12 procent van alle cultiveerbare grond ter wereld en een derde van alle zoetwatervoorraden. Toch kampen grote delen met bodemdegradatie en woestijnvorming.

De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN luidt naar aanleiding van de Werelddag voor de strijd tegen woestijnvorming en droogte (17 juni) de alarmklok over de migratie die dit op gang brengt.

Dalende voedselproductie

De laatste vijf jaar is de landbouwoppervlakte in Latijns-Amerika toegenomen van 561 naar 741 miljoen hectare. Dat put de bodem uit en doet de voedselproductie dalen. Eerst gaat de bevolking die wil overleven de productie nog opvoeren, zegt Jorge Meza van de Latijns-Amerika FAO-afdeling.

In een tweede reactie gaat ze alles wat ze heeft om het land te bewerken verkopen om geld te hebben voor gezondheidszorg, onderwijs of een voedselcrisis.

“De derde stap is een versnelling van de emigratie op het platteland. Volwassen mannen en jongeren trekken voor een seizoen of voor meerdere jaren weg naar andere delen van het land, vooral naar steden, of naar het buitenland om werk te zoeken. Die overlevingsstrategie leidt tot een breuk in hun gemeenschap en soms ook in hun familie.”

Vicieuze cirkel

Meza ziet het somber in. “Naarmate de klimaatverandering toeneemt en de weerbaarheid van vooral de kwetsbare plattelandsbevolking niet verbetert, kunnen de (migratie)cijfers nog sterk groeien.”

Volgens de Economische Commissie voor Latijns-Amerika (Cepal), een andere VN-instantie, telt de regio 28,4 miljoen internationale migranten, 5 procent van zijn totale bevolking (van 600 miljoen mensen).

Die migratie kent veel oorzaken: armoede, het gebrek aan kansen, geweld. Daar komt nu de klimaatverandering bij, met haar steeds frequentere en steeds intensere droogteperiodes, waardoor de mensen in een vicieuze cirkel terechtkomen, zegt FAO-adviseur René Saramago.

Duurzame landbouw

Alleen een totaalaanpak kan deze vicieuze cirkel doorbreken, zegt Saramago, met duurzame landbouw die bodemdegradatie tegengaat, met strategische investeringen in plattelandszones die vooral de landbouwfamilies ten goede komen.

Meza pleit voor een beter waterbeheer. De laatste dertig jaar is de waterwinning in Latijns-Amerika verdubbeld, veel sneller dan in de rest van de wereld. De landbouw gaat met 70 procent van dat water lopen.

“Arme landbouwers hebben minder toegang tot grond en water, waardoor ze grond moeten bewerken die van slechte kwaliteit is en zeer kwetsbaar is voor degradatie. Ongeveer 40 procent van de meest gedegradeerde grond ter wereld bevindt zich in gebieden met hoge armoede.”

Familiale landbouw

In Argentinië, waar 70 procent van de grond met woestijnvorming kampt, werken veel landbouwers nu met druppelirrigatie, zegt milieuadviseur Norberto Ovando, voorzitter van de Vereniging van Vrienden van de Nationale Parken van Argentinië. “Dat zou in de hele wereld moeten worden toegepast, overheden zouden landbouwers goedkope leningen moeten geven om dit te installeren. Daardoor bespaar je tot 50 procent water in vergelijking met traditionele irrigatie.”

Een overheidsbeleid dat familiale landbouw steunt en werkgelegenheid op het platteland versterkt is van fundamenteel belang, zegt Novando. “Je kan stellen dat honger in Latijns-Amerika en de Caraïben geen productieprobleem is maar een probleem van toegang tot voeding. Daarom hangt voedselzekerheid er samen met het overwinnen van armoede en ongelijkheid.”