Het rapport van het Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) en de Noorse Vluchtelingenraad (NRC) spreekt over “afschuwelijke” aantallen nieuwe ontheemden. “Ook vandaag raken honderden gezinnen ontheemd of staan ze op het punt ontheemd te raken”, zei Jan Egeland, secretaris-generaal van de NRC, gisteren tijdens een persconferentie.

In 125 landen werden vorig jaar in totaal 31,1 miljoen nieuwe ontheemden geregistreerd, een toename van 3 miljoen ten opzichte van 2015. Dat vertaalt zich in de ontheemding van één persoon per seconde.

“Als een gezin gedwongen het huis uit moet, vaak voor jaren, betekent dat dat er iets vreselijk mis is in een land of regio, en ook in de internationale betrekkingen”, zei Egeland.

Congo

Van het totaal aantal ontheemden vorig jaar, raakten 7 miljoen mensen ontheemd door oorlog. Opmerkelijk is dat de Democratische Republiek Congo (DRC) daarbij Syrië en Irak inhaalde qua aantallen intern ontheemden.

“Wij zijn erg gericht op het Midden-Oosten”, zegt IDMC-directeur Alexandra Bilak. “Afrika ten zuiden van de Sahara heeft al jarenlang consistent te maken met interne ontheemding. We hadden de piek in DRC echter niet verwacht, en ook niet dat de aantallen hier hoger zouden zijn dan in Syrië.”

DRC kampt al met onveiligheid sinds de jaren 1990, toen de genocide in Rwanda en de toestroom van vluchtelingen het land in een van de meest dodelijke conflicten van de Afrikaanse geschiedenis stortten. Er kwamen bijna 5 miljoen burgers om. Hoewel in 2003 vrede werd uitgeroepen in het land, laaide het geweld tussen gewapende groepen weer op, met meer dan 900.000 nieuwe ontheemden tot gevolg in de loop van 2016.

Egeland zegt dat de aandacht voor Congo in de loop van de jaren is verslapt. “Het land staat niet meer bovenaan op de agenda en dat was gevaarlijk, dat was een grote fout.” Bilak zegt dat de ontheemdingscijfers voor DRC “duidelijk een onderschatting zijn”, aangezien sinds het begin van 2017 meer dan een miljoen mensen ontheemd raakten in het Centraal-Afrikaanse land.

Natuurrampen

De organisaties constateren dat er drie keer meer mensen ontheemd raakten door rampen dan door conflicten: 24 miljoen mensen in 118 landen in 2016.

In meer dan 68 procent van de gevallen ging het om rampen in Oost-Azië en de Pacific, inclusief China en de Filipijnen. In deze landen raakten mensen vooral ontheemd door overstromingen en tyfoons. Als gevolg van de klimaatverandering zal de frequentie en intensiteit van weerverschijnselen toenemen, en daarmee ook het aantal ontheemden, staat in het rapport.

De kwetsbare, kleine eilandstaten hebben het meest te lijden, zegt Bilak. Haïti, dat nog steeds kampt met de gevolgen van de aardbeving in 2010 en recentelijk de orkaan Matthew, behoort tot de landen met het hoogste aantal ontheemden in verhouding tot het aantal inwoners. Het land loopt niet alleen een hoog risico op natuurrampen, maar heeft ook weinig capaciteit zich hiertegen te wapenen.

Top van de ijsberg

Ondanks het hoge aantal intern ontheemden gaat de aandacht van de wereld vooral uit naar vluchtelingen en migranten. Zo werd meer geld uitgegeven aan hervestiging van vluchtelingen in donorlanden, dan aan de crises in de landen van herkomst – de reden waarom mensen vluchtten.

“Als je alleen kijkt naar vluchtelingen en migranten, kijk je in feite naar het eindpunt van een crisis. Je ziet alleen de top van de ijsberg”, zegt Bilak. “Het is onvoorstelbaar kortzichtig en niet strategisch om alle politieke en financiële aandacht uit te laten gaan naar de symptomen van een probleem, en niet naar de oorzaken.”

Egeland laat zich in soortgelijke bewoordingen uit. Hoewel er momenteel grote aantallen vluchtelingen zijn in de wereld, is het volgens hem een “totale mythe” dat mensen Europa “overspoelen”.

Patronen herkennen

Er is een verband tussen interne ontheemding en vluchtelingen, in de zin dat problemen met intern ontheemden kunnen leiden tot bewegingen over de grens. Landen met veel intern ontheemden zijn vaak ook de herkomstlanden van internationale vluchtelingen. Dat geldt bijvoorbeeld voor Zuid-Soedan en Syrië.

Het is echter noodzakelijk te kijken naar het volledige plaatje van migratie en ontheemding en te erkennen dat ontheemding in eigen land een integraal onderdeel van dat plaatje is, zegt Bilak. Het herkennen van patronen en routes maakt het mogelijk hierop efficiënt en effectief te reageren met preventieve maatregelen en hulp.

Bilak en Egeland roepen allebei op tot meer aandacht voor deze kwestie die volgens hen te vaak overschaduwd wordt. “Zo lang de structurele veroorzakers van armoede, ongelijkheid en onderontwikkeling niet worden aangepakt, blijven conflicten en mensenrechtenschendingen bestaan en blijven ze ontheemding veroorzaken en oplossingen hinderen”, concludeert het rapport.