De Liberale Democratische Partij (LDP) van huidig premier Abe kwam in 2012 aan de macht. Sindsdien heeft ze het defensiebeleid stapje voor stapje aangepast om de Japanse Zelfverdedigingstroepen ruimer in te zetten, binnen de limieten van Artikel 9.
Het bewust artikel stelt: “Het Japanse volk, oprecht hopend op een internationale vrede gebaseerd op recht en orde, doet voorgoed afstand van het soevereine recht van naties tot oorlogvoering en van het recht om internationale conflicten te beslechten door middel van de dreiging of het gebruik van geweld. Om het doel van bovenstaande paragraaf te bereiken, zal Japan geen land-, zee-, en luchtmacht behouden, alsook geen andere capaciteiten voor oorlogvoering. Het recht van de staat tot oorlogsvoering zal niet erkend worden.”
Een wet uit 2015 herinterpreteerde het bewuste artikel al om de strijdkrachten toe te laten geallieerde strijdmachten te helpen, met name in het geval van collectieve defensie. Dat gebeurde voor het eerst toen het grootste Japans oorlogsschip Izumo een Amerikaans bevoorradingsschip escorteerde voor de kust van Japan. Die escorte was een puur symbolisch maar krachtig diplomatiek signaal: Japan was voortaan klaar om de VS te assisteren bij militaire acties in de regio, met name in het afschrikken van Noord-Korea en – meer impliciet – China.
In april 2017 deed ook een Japanse destroyer1 mee met de Izumo bij het escorteren van de USS Carl Vinson, die de Amerikaanse president Donald Trump had gestuurd om Noord-Korea te bedreigen.
De Japanse Zelfverdedigingstroepen houden al langer gemeenschappelijke oefeningen met de VS. Dat is mogelijk onder de grondwet als het onder de noemern training voor zelfverdediging valt. E recente machtsvertoning vlakbij Noord-Korea was echter een duidelijke demonstratie van de Japanse bereidheid om oorlog te voeren aan de zijde van de VS.
In een interview na de videotoespraak suggereerde Abe dat Artikel 9 oorlogvoering zou blijven afkeuren. Hij stelt echter voor een paragraaf toe te voegen die het bestaan van de Zelfverdedigingstroepen formeel erkent en ze een grondwettelijke basis geeft.Volgens Abe zou zijn partij LDP niet de controversiële hervormingen door willen voeren die ze voorstelde in haar partijprogramma van 2012. Toen wilde de partij de term Zelfverdedigingstroepen vervangen door “Nationale Gewapende Krachten”. Daar bleek echter geen parlementaire meerderheid voor te vinden.
De LDP poogt daarom een brede consensus te vormen met andere politieke partijen over een vager voorstel tot wijziging van de grondwet. In de eerste parlementaire debatten na zijn uitspraken moest eerste minister Abe de kritiek van de oppositie ondergaan die stelt dat het amendement van Artikel 9 de inzet van troepen in het buitenland mogelijk zal maken.
Om een grondwetswijziging door te voeren moeten eerst de relevante artikelen aangeduid worden – in dit geval Artikel 9 – en moet de Commissie Grondwetsonderzoek in het parlement de herzieningen opstellen. Die moeten vervolgens beoordeeld worden door de Grondwetscommissies van beide kamers in het parlement, en vervolgens door de plenaire sessie van beide kamers. Daarvoor is minstens een tweederde meerderheid nodig. Vervolgens moet ook de bevolking zich nog uitspreken middels een referendum, waarbij een gewone meerderheid volstaat.
Het voorstel moet eerst de Kamer van Volksvertegenwoordigers passeren in 2018, de senaat in 2019 alvorens er in 2020 – na de Olympische Spelen – een refenedum over kan worden gehouden. Om dan nog eerste minister te zijn moet Abe in 2015 verkozen raken als voorzitter van zijn partij voor een derde termijn. Daarmee zou hij tevens de langst zetelende eerste minister worden van Japan sinds de Tweede Wereldoorlog.
Naast een grote onwil bij de bevolking over zijn voorstel tot wijziging van de grondwet zijn er nog andere grote obstakels: de geplande verhoging van de BTW in oktober 2019 is zeer onpopulair en dreigt de LDP de tweederdemeerderheid in de beide kamers van het parlement te kosten.
Bovendien kan het voorstel tot de herziening van de grondwet de oppositie verenigen, die nu nog verdeeld is. De allergrootste struikelblok is echter de pacifistische instelling bij de meerderheid van de Japanners. Het is dus nog lang niet zeker dat het betreffende Artikel 9 van de Japanse Grondwet in 2020 ook echt veranderd wordt.
As tensions in the region rise, Japan again debates its pacifist constitution
1 Een destroyer (letterlijk ‘vernietiger’) is een klein, snel en wendbaar oorlogsschip voor aanvallen op vliegtuigen en duikboten. Meestal dienen ze als begeleiding van vliegdekschepen.
