We spoelen even een weekje terug. Een wet die het mogelijk maakt dat mensen worden uitgewezen op basis van vermoedens, wordt zonder veel poeha goedgekeurd. Het is met een vergrootglas speuren naar ronkende verklaringen, grote statements of oppositie die naam waardig is. Enkel een handvol activisten en opiniemakers trekt aan de alarmbel, maar het signaal wordt door vrijwel alle beroepspolitici genegeerd.

Nu, een kleine week later tuimelen beroepspolitici over elkaar heen in een poging om hun handen schoon te wassen door te wijzen naar de nog vuilere handen van de politieke concurrent. De energie die daarvoor aan de dag wordt gelegd is tomeloos. Crisisvergaderingen en stoere media-interventies volgen elkaar in duizelingwekkend tempo op.

Het contrast tussen het gebrek aan oppositie tegen een wet die deportatie mogelijk maakt en de energie die nu gestoken wordt in het rechtpraten van wat wezenlijk krom is, bewijst het failliet van het electoralisme en de partijpolitiek zoals we die vandaag kennen. Het is een politiek waarin middel en doel van plaats verwisseld zijn, waarin strategische berekening en opportunisme iedere vorm van principiële standvastigheid heeft weggeblazen. Dit gebrek aan standvastigheid ondermijnt op dramatische wijze de geloofwaardigheid van wat men tegenwoordig politiek noemt.

Stielbederf

Wanneer burgers een antipolitieke houding ontwikkelen, wordt hen verweten dat ze zich overgeven aan populisme. Maar wat populisme wordt genoemd, is dikwijls niets anders dan een intuïtieve en begrijpelijke afkeer van het openlijk cynische spel dat het gros van de partijpolitiek vandaag is. Het is een bubbel geworden, waarin goed uitgekiende mediarelletjes over triviale of sensationele onderwerpen afgewisseld worden met holle, door marketeers ingegeven slogans en buzzwords.

Wereldvreemdheid en schaamteloze zelfbediening zijn zowat constanten geworden. Gratis alcohol in het parlement, de opeenstapeling van mandaten, de gunstige pensioenregelingen, de riante lonen, de eeuwig draaiende deur tussen private sector en de politiek, het onontwarbare netwerk van beleggingsfondsen, intercommunales, raden van beheer, postjes en clubjes. De duffe geur van achterkamers waarin handjes worden geschud en schouderklopjes worden gegeven doordringt alles.

Is dat beeld overdreven? Wordt er nu aan stielbederf gedaan? Nee. Dat verwijt houdt geen steek. Wanneer een klant in een restaurant klaagt tegenover de kok dat het eten niet te vreten is, dan zou het niet van tact getuigen als de kok zegt dat de klant zich bezondigt aan stielbederf. Als de klant koning is, dan is de burger keizer in een democratie. Wanneer een grote meerderheid van die burgers aanvoelt dat politici zich voorrechten en gunsten toe-eigenen waar gewone burgers nooit op kunnen rekenen, dan moet je dat serieus nemen.

Wat je dus vooral niet moet doen zijn flauwe, doorzichtige leugens vertellen om alsnog het electorale vel te redden. Mandaten opnemen om de boel van binnenuit te veranderen? Gratis alcohol omdat er anders toch op café gegaan wordt? Een loon van meer dan zevenduizend euro omdat men o zo hard werkt? Parlementair werk verrichten in de wandelgangen? Werkelijk, niemand gelooft dat. Niemand. Doorzichtige leugens dragen enkel bij tot een toenemende volkswoede. Mensen zijn niet dom.

Hoe krijg je het uitgelegd dat een leefloner een middelentoets moet ondergaan, dat steuntrekkers voortdurend worden blootgesteld aan de meest onterende controles en constante stigmatisering terwijl verkozen politici gemeenschapsgeld door ramen en deuren smijten of er zichzelf mee verrijken? Hoe krijg je het uitgelegd dat geen enkele bankier gestraft werd na 2008, maar miljoenen burgers wel gestraft werden door een crimineel besparingsbeleid? Hoe krijg je het uitgelegd dat gesubsidieerde culturele- of sociale organisaties gecontroleerd worden op iedere euro die ze uitgeven terwijl private bedrijven tonnen subsidies krijgen zonder daar iets tegenover te stellen?

Juist, dat krijg je niet uitgelegd. En wat je niet krijgt uitgelegd, moet je veranderen.

Trumpisme

Wie denkt dat dit een louter Vlaamse of Waalse crisis is, vergist zich. In vrijwel alle westerse democratieën staat de traditionele elite van machtspolitici onder enorme druk. De factoren die bijdragen tot hun delegitimering zijn in grote lijnen dezelfde als diegene die hierboven opgenoemd worden.

Voorlopig is het vooral extreemrechts die daar op electoraal vlak van profiteert. Het Trumpisme staat in vele landen te trappelen om het machtsvacuüm in te vullen en zal daar vermoedelijk ook grotendeels in slagen. Maar onder het Trumpisme zal je slechts een wraakzuchtige elite krijgen die nog schaamtelozer is, die zich autoritair opstelt en die genadeloos zal afrekenen met opponenten en specifieke minderheidsgroepen. Het Trumpisme zal daarom ten onder gaan. De vraag is enkel hoeveel schade het zal aanrichten tussen nu en zijn ondergang, en hoe we die schade zullen beperken.

De keuze tussen de bestaande politieke orde en het Trumpisme is een valse keuze. Het zijn twee variaties op een thema dat geen toekomst heeft. Er is wel degelijk een alternatief. En de contouren van dat alternatief zijn gekend. Het is een wereld waarin ecologie primeert op economie, waarin die economie ten dienste staat van een goed en kwaliteitsvol leven voor iedereen en waarin gelijkheid gecreëerd wordt door rechtvaardigde verdeling. Een wereld waarin gelijkheid niet alleen gelijkheid in middelen betekent, maar ook een principiële gelijkheid van identiteiten, culturen, geschiedenissen, geloofsovertuigingen en levenskeuzes, omdat we weten dat dit de enige manier is waarop in een geglobaliseerde wereld duurzaam kan samengeleefd worden. Een wereld ook waarin democratie niet langer een mediatieke realityshow is, maar een praktijk onder burgers, waarbij de staat faciliteert in plaats van domineert.

Naïef? Nee, het zijn politici die denken dat ze vandaag nog steeds op dezelfde manier politiek kunnen bedrijven als dertig jaar geleden die naïef zijn. Overal in de wereld zien we een toename aan straatprotesten, zien we emancipatorische, politieke bewegingen ontstaan die het eenvoudige alternatief dat hier zonet geschetst werd nastreven. De eerste politieke manifestaties daarvan kennen we al: Podemos, Corbyn, Sanders, Syriza, … Het betreft de prille pogingen om de energie op straat politiek te vertalen, en het zijn zij die de toekomst belichamen.