De situatie van duizenden vluchtelingen en migranten in de Griekse kampen was sowieso al weinig benijdenswaardig, maar sinds de winter in Griekenland heeft toegeslagen, is de toestand ronduit dramatisch. Beelden van ondergesneeuwde tentjes en verkleumde mensen gaan de wereld rond maar niemand lijkt de verantwoordelijkheid op te nemen voor de onmenselijke situatie waarin mensen op Europese bodem worden ontvangen.

De winter slaat toe

Griekenland wordt meestal geassocieerd met blauwe lucht, witgekalkte huisjes, zon en zee. De winters kunnen er echter bijzonder hard zijn, vooral in het noorden, waar regelmatig sneeuw valt. Laat dat nu net ook het deel van het land zijn waar de meeste vluchtelingenkampen zijn gebouwd nadat de Balkanroute werd gesloten en de mensen onderdak moesten krijgen die in het kamp van Idomeni¹ vast zaten.

De meeste kampen werden ondergebracht in verlaten industriële gebouwen en op verafgelegen legerterreinen. Oorspronkelijk werden tenten gebruikt van het VN-departement voor vluchtelingen UNHCR en het Griekse leger, maar stelselmatig werden de voorbije maanden wooncontainers – zogenaamde ISO-boxen – geïnstalleerd.

Dit gebeurde echter tegen een zodanig traag tempo dat lang niet alle kampen op het vasteland klaar waren om de vluchtelingen een fatsoenlijk onderdak te bieden voor een tweede winter in Griekenland. Dat werd pijnlijk duidelijk toen begin november 2016 een brand uitbrak in het kamp Oreokastro nabij Thessaloniki, waarbij twee kinderen van 8 en 7 jaar oud, samen met hun moeder, zware brandwonden opliepen. De brand was veroorzaakt door een open vuurtje dat het gezin had aangestoken om het warm te krijgen.

Eind november zette vrijwilliger Paul Carr, die voor de ngo Collective Call werkt, foto’s op zijn twitter-tijdlijn van het ondergesneeuwde tentenkamp Petra, aan de voet van de Olympusberg. Daar zaten voornamelijk Yezidi vluchtelingen². De Griekse overheid reageerde en slaagde er in om binnen een paar dagen alle mensen uit het kamp een onderdak te bieden in het naburige Thessaloniki, voornamelijk in lege hotelkamers of leegstaande woningen die door UNHCR worden afgehuurd.

Sindsdien zouden de Griekse autoriteiten er voor hebben gezorgd dat de kampen in heel het land winterbestendig worden gemaakt. In een interview met een Turkse krant begin januari 2017 beweerde minister voor Migratie Mouzalas dat die operatie succesvol was afgerond en dat er geen enkele vluchteling meer in de kou zou zitten.

Die bewering bleek echter niet te kloppen. Griekenland werd op 9 januari getroffen door een koudefront dat bijna het hele land onder een dikke laag sneeuw bedekte. De meeste kampen op het vasteland boden voldoende bescherming voor de mensen die er zaten, maar de zogenaamde hotspots op de eilanden boden een aanblik die Europa onwaardig is. Philippa Kempson, een Britse die samen met haar man al sinds 2015 de vluchtelingen op Lesbos helpt, schoot er volgende video:

Toch was er ook ellende op het vasteland: het tentenkamp Vayichori, nabij Thessaloniki, raakte niet tijdig ontruimd (dat is ondertussen wel gebeurd) en in de oude luchthaven van Athene raakten de ongeveer 400 Afghanen die daar nog in tenten leven, ondergesneeuwd.

In het noorden van Griekenland raakte de watertoevoer in vele kampen bevroren en viel de elektriciteit uit. Daarbij mag niet worden vergeten dat ook heel wat Griekse gezinnen door het noodweer soms dagenlang zonder stroom en water zaten.

Het was vooral de hotspot Moria op het eiland Lesbos die in het nieuws kwam, maar ook in de hotspots op Samos en Chios waren er problemen met het winterweer. Er komen namelijk bijna dagelijks nog nieuwe vluchtelingen toe op de eilanden. Sommigen weten niet dat ze niet verder kunnen reizen en anderen verkiezen om de oversteek te maken omdat ze in Turkije onder nog slechtere omstandigheden moeten zien te overleven.

Kampen overvol

Daardoor zijn de kampen op de eilanden overvol en moeten velen hun toevlucht zoeken tot tentjes. Op het moment van dit schrijven, zitten er volgens de officiële cijfers van de Griekse regering 15.257 mensen op de eilanden, terwijl er in de kampen slechts een capaciteit van 8.375 is. Al deze mensen vallen onder de regeling van de overeenkomst EU-Turkije, in tegenstelling tot de vluchtelingen op het vasteland, wat betekent dat ze asiel kunnen aanvragen in Griekenland.

Als ze dat niet doen, of als hun asiel wordt afgewezen, dan worden ze teruggestuurd naar Turkije. Als het gaat om een Syriër die wordt teruggestuurd, dan neemt een EU-lidstaat een andere vanuit Turkije op. De asielprocedure gaat bijzonder traag en tot nu zijn er iets meer dan 800 mensen teruggestuurd naar Turkije sinds de overeenkomst op 20 maart 2016 van kracht werd.

Daardoor werd de schuld voor de benarde situatie bij de Griekse overheid gelegd. De woordvoerster van de Europese Commissie, Natasha Bertaud, verklaarde dat Brussel zijn best doet om de Griekse autoriteiten te helpen bij de opvang van de vluchtelingen, maar dat de verantwoordelijkheid voor de situatie in de kampen toch vooral bij de Griekse overheid ligt.

EU-geld gaat vooral naar grotere ngo’s

Daar werd in Griekenland nogal smalend op gereageerd. In de hotspots zijn verschillende partijen actief: de Griekse politie, het Europese agentschap Frontex, het Europese Agentschap voor Asiel Ondersteuning EASO en een aantal ngo’s , maar niemand schijnt de overkoepelende verantwoordelijkheid te dragen, laat staan de acties van de verschillende partijen te coördineren.

De EU heeft weliswaar geld opzij gezet voor de vluchtelingencrisis, maar dat is lang niet allemaal naar de Griekse overheid gegaan. Een groot deel ervan is bij grotere ngo’s terecht gekomen, zonder enige controle en niemand weet precies wat er allemaal met het geld is gebeurd.

De Europese Commissie geeft volgende cijfers: Griekenland heeft recht op een bedrag van 509 miljoen euro voor de periode 2014-2020. Er is ook nog eens speciale noodhulp van 352 miljoen euro voorzien. De Griekse autoriteiten (ministeries, politie, kustwacht, opvang) heeft reeds de goedkeuring gekregen om 178 miljoen euro te spenderen, en internationale Europese ngo’s hebben de goedkeuring gekregen voor 175 miljoen euro. Daarvan is al een kleine 296 miljoen euro uitgegeven. Zoals eerder gezegd is het niet helemaal duidelijk waar het geld precies aan besteed is.

Ondertussen heeft de Griekse overheid maatregelen genomen om de situatie op Lesbos te verbeteren. Er is een marineschip – toevallig ook met de naam Lesbos – naar het eiland gestuurd om 500 mensen op te vangen. Op de kade van de haven in Mytilini, waar het schip is aangemeerd, staan chemische toiletten, want de accommodatie van een marineschip is niet voorzien op dergelijke hoeveelheden passagiers. Binnen in het schip mag het dan niet zo koud zijn, comfortabel is het er geenszins.

Ontmoedigingspolitiek

De respons van de vluchtelingen in Moria is lauw. Velen zijn bang dat het schip hen naar Turkije zal brengen. Anderen vrezen dat ze hun plaats in de wachtrij op asielaanvraag zullen verliezen als ze de hotspot verlaten. En niemand die hen kan zeggen hoe de situatie nu echt in elkaar zit. Ook op gebied van communicatie scoren de autoriteiten bijzonder slecht.

Sommige Grieken geloven dat de situatie met opzet is gecreëerd. Zij menen dat Europa de vluchtelingen zo veel mogelijk wil ontmoedigen om de oversteek te maken. Of dat echt het geval is, valt moeilijk te bewijzen, maar het is in ieder geval zo dat een aantal vluchtelingen en migranten besloten heeft om hun asielaanvraag stop te zetten. Europa is voor hen zeker niet het continent gebleken dat ze in gedachten hadden.

1  Aan de grens met Macedonië (nvdr).

2   Yezidi (of Yazidi) zijn een religieuze minderheid, voornamelijk in Irak. Hun godsdienst is gebaseerd op christelijke, joodse, islamitische en zoroastrische elementen. Ze worden in Irak door alle andere etnische en religieuze groepen vervolgd (nvdr).