Een ‘einde aan de corruptie’, dat was de slogan waarmee de huidige machthebbers in Brazilië alle middelen hebben ingezet om president Dilma Rousseff af te zetten. De verdedigers van Rousseff wezen er tevergeefs op dat zij niet eens van corruptie werd beschuldigd en dat haar politieke vijanden zelf corrupt waren. 

Afzetting wegens corruptie?

Haar medestanders vreesden het omgekeerde: eenmaal Rousseff afgezet en vervangen door Michel Temer zouden hijzelf en zijn medestanders er alles aan doen om de lopende gerechtelijke onderzoeken tegen henzelf stop te zetten. Dat argument werd door de medestanders van Temer en door de Braziliaanse media weggelachen.

Die voorspelling blijkt enkele maanden later volledig uit te komen. De regering van Temer neemt wetsvoorstellen aan die neerkomen op amnestie voor de eigen politici. Het klopt dus volledig dat dit de echte bedoeling was van de afzetting van president Dilma Rousseff. Haar afzetting was nooit bedoeld om de corruptie in het politieke bestel af te schaffen, maar om ze te beschermen en verder te zetten.

 Temer heeft ondertussen al vijf ministers moeten laten gaan omdat ze zelf betrokken zijn in corruptieschandalen. Het grootste schandaal is echter de poging die Temer’s regering onderneemt om met nieuwe wetten alle lopende corruptieonderzoeken stop te zetten en te verhinderen dat er nog nieuwe onderzoeken worden gestart.

Zelfbedienende amnestie voor corrupte politici

In september deed Temer een eerste poging met een wetsvoorstel dat amnestie verleent met terugwerkende kracht voor illegale financiering van verkiezingscampagnes, het misdrijf waar tientallen parlementsleden van worden beschuldigd. Zij namen cash geld aan van oligarchen en grote bedrijven voor de financiering van hun kiescampagnes, dat ze niet aangaven als officiële verkiezingsuitgaven (Dat systeem wordt in Brazilië ‘caixa dois’ (de ‘tweede doos’) genoemd. De ‘eerste doos’ is het officieel verkregen en aangegeven steungeld voor de verkiezingscampagnes).

President Temer heeft zelf van dat systeem gebruik gemaakt voor zijn eigen verkiezing als volksvertegenwoordiger en zolang de wet niet wordt gewijzigd riskeert hij nog steeds gerechtelijke vervolging. Het wordt voor hem en zijn kompanen dus dringend tijd om een wet er door te krijgen, vooral nu Marcelo Odebrecht dreigt compromitterende bekentenissen af te leggen.

Odebrecht is grote baas van het gelijknamige bedrijf, dat het grootste bouwbedrijf in Latijns-Amerika is. Hij zit reeds maanden in de gevangenis en zou bereid zijn volledige bekentenissen af te leggen in ruil voor een mildere straf. Dat betekent dat hij talrijke belangrijke politici bij naam zal noemen als ontvangers van grote sommen geld van het bedrijf. Odebrecht betaalde dat geld om zo bouwcontracten van het oliestaatsbedrijf Petrobras vast te krijgen, met de belofte dat voor die werken veel meer zou worden betaald dan de werkelijke marktprijs.

Eerste poging mislukt

In september poogde Temer zijn amnestiewet nog via een omweg door het parlement te sluizen door het toe te voegen als amendement aan andere reeds lang ervoor geagendeerde wetsvoorstellen. Dat mislukte omdat twee kleine oppositiepartijen protesteerden tegen de overtreding van de normale parlementaire procedures.

Wat dit alles nog tragischer maakt is dat de Arbeiderspartij PT van vorige presidenten Lula en Rousseff verdeeld is over deze zaak. Een aantal van de parlementsleden van de PT hebben immers eveneens geld aangenomen van de ‘tweede doos’ en stemmen nu mee met de nieuwe regering.

Sérgio Moro, de rechter die het corruptieonderzoek leidt, heeft al laten weten dat het wetsvoorstel van Temer zijn onderzoek bijna onmogelijk zal maken. Dat is volgens Glenn Greenwald in The Intercept de echte bedoeling van dat wetsvoorstel. Zelfs de belangrijkste columnist van O Globo, de krant die keihard had gepleit voor de afzetting van Dilma Rousseff, geeft nu toe dat het argument klopt dat Rousseff werd afgezet om de lopende corruptieonderzoeken stop te zetten.

President Temer 

Ondertussen brak nog een nieuw schandaal uit, dat president Temer rechtstreeks bedreigt. Minister van Cultuur Marcelo Calero nam ontslag uit protest tegen de agressieve druk van Minister van de Regering (topadviseurs van de president hebben de titel van minister in de regering) Geddel Vieira Lima. Die had geëist dat Calero in een beschermd natuurreservaat aan de kust een bouwvergunning zou geven voor luxe-appartementen, waarvan Geddel er al eentje had besteld.

Temer had Geddel verdedigd en eiste van minister Calero dat hij zou doen wat Geddel wilde. Minister Calero nam echter ontslag en legde een beëdigde getuigenis af bij de politie, waarin hij vermeldde dat president Temer twee maal met hem persoonlijk had gesproken om hem onder druk te zetten voor de bouwvergunning.

 Die getuigenis haalde alle frontpagina’s. Een aantal klein oppositiepartijen hebben daarop een verzoek tot het starten van een afzettingsprocedure tegen Temer ingezet. Minister Geddel heeft nu zelf ook ontslag genomen. Daarmee is hij al de zesde minister die moet opstappen. Een afzetting van Temer maakt echter weinig kans, hij heeft een meerderheid van het parlement achter zich.

Ondertussen zitten een aantal bondgenoten van Temer reeds in voorhechtenis. Zopas werd ook Sérgio Cabral, gouverneur van de staat Rio de Janeiro¹, aangehouden, eveneens op beschuldiging van corruptie.

Neoliberalisme in grondwet verankerd

Dit alles lijkt tegenstrijdig. Een corrupte regering grijpt de macht maar kan toch niet verhinderen dat politici uit eigen rangen worden aangehouden. Volgens Glenn Greenwald is dat niet zo verwonderlijk. De economische oligarchie van Brazilië is zelf altijd grotendeels buiten de politieke arena gebleven. Politici waren en zijn voor hen stromannen, die zelf wel geen arme sukkelaars zijn, maar toch geen lid van de steenrijke oligarchie. In Brazilië zijn de meeste politici personen die enkel en alleen door hun politiek mandaat een zekere rijkdom vergaren.

President Temer heeft echter de belangrijkste doelstelling van de oligarchie al verwezenlijkt en heeft dus voor hen zijn houdbaarheidsdatum overschreden. Die echte doelstelling was de wijziging van de Grondwet. Die wijziging verplicht alle regeringen van de komende 20 jaar om de overheidsuitgaven nooit te laten stijgen boven de inflatie. Dat betekent zware sociale inleveringen en grote besparingen op alle overheidsuitgaven.

Sinds hij president werd, heeft Temer een lange lijst van privatiseringen doorgevoerd waar de oligarchie rijkelijk van profiteert. Zij kunnen nu immers overheidsdiensten aankopen aan een prijs die ver onder de reële marktwaarde ligt, de klassieke methode van neoliberale privatiseringen.

Rousseff werd om politieke redenen afgezet

Bovendien heeft Temer de ultieme wens van de oligarchie vervuld: de verwijdering van president Rousseff. Temer heeft dat overigens zelf ook bevestigd tijdens een toespraak voor buitenlandse investeerders in New York in september (zie YouTube hieronder). Daar verklaarde hij dat Rousseff werd afgezet omdat ze weigerde het strenge besparingsprogramma, dat hij aan haar voorlegde, goed te keuren. De Braziliaanse en buitenlandse media deden niets met deze bekentenis van Temer. 

Ondertussen gaat Temer voluit door met zijn neoliberale maatregelen. De pensioenleeftijd werd tot voor kort in Brazilië individueel bepaald op basis van het aantal gepresteerde werkjaren. Vrouwen konden ook vijf jaar vroeger met pensioen. Temer legt de pensioenleeftijd nu voor iedereen gelijk op 65 jaar. De grondwetswijziging (zie hierboven) legt besparingen op voor de komende 20 jaar. Het uitbesteden van opdrachten aan onderaannemers wordt vergemakkelijkt, vooral in de sectoren van veiligheid en reiniging.

De 13de maand, het betaald verlof, ploegenpremies, ouderschapsverlof en het minimumloon worden niet langer nationaal of sectorieel vastgelegd maar moeten voortaan per bedrijf en per overheidsdienst apart worden onderhandeld. 

Universiteiten kunnen professoren opleggen om ook niet-pedagogische taken uit te voeren, zoals onderhouds- en transportopdrachten uit te voeren. Het principe van de werkdag van 8 uren en de werkweek van 44 uren wordt verlaten voor een flexibel systeem waarbij maximaal 12 uur op één dag mag worden gewerkt en maximaal 12 dagen na elkaar.

Verzet blijft aanhouden

Het verzet tegen de regering van president Temer is na de eerste woelige weken nog steeds niet afgenomen en neemt zelfs in intensiteit toe. Op 3 oktober 2016 hebben studenten in de stad São José dos Pinhais (in de deelstaat Paraná) hun school bezet. Hun protest richtte zich in de eerste plaats tegen de verregaande besparingen in het onderwijs, maar ook tegen het algemeen beleid van de regering.

De regering wil bovendien een wet goedkeuren die de scholen ‘partijloos’ zou maken, in werkelijkheid is het de bedoeling om elke verspreiding van kritische ideeën in de scholen te verbieden. Het initiatief van de studenten van São José dos Pinhais kreeg snel navolging. Eind november worden nog steeds bijna 1200 middelbare scholen en 100 universiteitsgebouwen bezet. In de deelstaat Paraná alleen al gaat het over 800 schoolgebouwen, de helft van alle onderwijsinstellingen in de staat.

De regering aarzelt echter niet om hard terug te slaan. De bezetting van de school Florestan Fernandes in de stad Guararema (50 km ten oosten van Sao Paulo) werd door de politie gewapenderhand ongedaan gemaakt. De politie had daarvoor geen enkel huiszoekingsbevel en joeg de studenten naar buiten onder de bedreiging van hun wapens, terwijl ze in de lucht schoten. Meerdere studenten werden daarbij verwond.

Amnestiewet goedgekeurd

Op woensdag 30 november heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers toch een westvoorstel goedgekeurd om de verdere vervolging van corruptieonderzoeken tegen te houden. Dat gebeurde terwijl het land in nationale rouw is na de dood van een volledige Braziliaanse voetbalploeg uit de eerste klasse in een vliegtuigcrash in Colombia.

De nieuwe wet veranderde de definitie van het misdrijf van illegale verrijking en verwijderde de clausule in de wet die klokkenluiders en getuigen bescherming biedt. Wat de volksvertegenwoordigers daarentegen wel aan de wet toevoegden zijn boetes en gevangenisstraffen voor rechters en onderzoeksrechters die hun gezag zouden ‘misbruiken’.

Een aantal onderzoeksrechters hielden daarop een persconferentie waarop ze dreigden met collectief ontslag. Zij zien de wet als een openlijke intimidatie van het gerecht. Het voorstel moet nu ook nog goedgekeurd worden door de Senaat. Als het ook daar wordt goedgekeurd kan alleen de president de wet nog tegenhouden met zijn veto. President Temer weigert zich echter uit te spreken, ‘voor de wet op mijn bureau komt’, alsof hij de tekst van de wet nog niet zou kennen.

Bronnen:

• Las medidas de Michel Temer que disminuyen derechos laborales
• In Brazil, Major New Corruption Scandals Engulf the Faction that Impeached Dilma
• Permanência de Geddel no governo torna-se inexplicável
• Ex-governador do RJ Sérgio Cabral é preso pela PF acusado de comandar esquema de propina
• Para presidente do PMDB, prisão de Cabral não afeta partido
• Au Brésil, un millier de lycées et d’universités occupés contre les politiques d’austérité
• Silêncio da mídia no caso da invasão da escola do MST tem nome e sobrenome
• Oposição quer impeachment de Temer após depoimento de Calero
• PSOL protocolará pedido de impeachment de Temer; novas denúncias agravam crise no governo
• Áudios mostram que partidos financiaram MBL em atos pró-impeachment
• Brazil legislators vote against anti-corruption bill even as nation mourns

1   De stad Rio de Janeiro is een deel van de gelijknamige staat Rio de Janeiro (zoals de stad Antwerpen in de provincie Antwerpen).