Internationale normen zijn de pilaren voor interstatelijk gedrag. Wie normen schendt en niet onder internationale druk zwicht, zal in de toekomst andere afspraken/normen veel sneller, zonder schaamte, schenden of verbreken. We belanden dan in een situatie waar internationale normen aan een zijden draad hangen. Een gevaarlijke evolutie dat momenteel in Aleppo aan de gang is en die de wereld in een wetteloos consensus drijft.
Aleppo, een tragedie die ons leert hoe onvoorspelbaar de internationale politiek en oorlog zijn. Analisten zijn als de kippen bij om de wetten van internationale betrekkingen bij te halen en het gedrag van grootmachten een theoretisch of wetenschappelijk uitleg te geven. Categoriseren is een menselijk eigenschap, dat ons op korte tijd genoeg informatie geeft om over een situatie snel en bondig te kunnen beoordelen, om abstractheid te vermijden. Het geeft zijn verdiensten bewezen doorheen de menselijke evolutie, maar het brengt kortzichtigheid en selectieve verontwaardiging met zich mee. Dit fenomeen is duidelijk zichtbaar als onze kranten het over Rusland of Amerika hebben, als beide extremen van het politieke spectrum het over vluchtelingen hebben of als we het nu eenmaal hebben over ‘de’ islam, moslims of terrorisme.
Ons wereld is niet complexer dan gisteren, hij is gewoon toegankelijker. Dit aanbod aan informatie maakt het voor de mensen moeilijker om deze ‘complexiteit’ te begrijpen, waardoor ze zich terugplooien daar waar ze zich veilig voelen en waar ze hun omgeving, zonder veel moeite, kunnen vatten. De Brexit, Orban en Trump zijn enkele illustraties van dit (oud, maar terugkerend) fenomeen.
Om de situatie in Aleppo te begrijpen en te gevaarlijke gevolgen ervan als waarschuwing te percipiëren, moeten we even stilstaan bij de assumptie dat we de wereld zelf, door menselijke en statelijk interactie, construeren. De wereld en internationale relaties zijn een sociale constructie, een menselijke constructie[1]. Ze zijn, zoals mensen, complex. Deze complexiteit moet omarmd worden. Sociaal constructivisten gaan ervan uit dat acties die staten ondernemen de internationale systeem beïnvloeden en vice versa. De interacties tussen staten hebben ook grote gevolgen voor de internationale systeem, voor de constructie en de totstandkoming van ideeën en (statelijke) identiteit. De belangen van staten zijn pas belangen als ze al zodanig gepercipieerd worden en een staat heeft pas macht als die als machtig gezien wordt. Het wordt al snel duidelijk dat Syrië en Aleppo meer zijn dan een tragisch burgeroorlog. Het is een triestig tafereel waar landen hun zelfverklaarde belangen verdediging, waar een oud grootmacht de indruk probeert te maken dat ze nog altijd heel machtig is en waar de grootste macht onbeslist toekijkt omdat ze in recente tijden op een onvoorzichtige manier haar macht in de wereld had geprojecteerd.
Zoals bij mensen zijn bij staten tragische ervaringen een blijvende trauma. Rusland had in de jaren negentig geprobeerd om via bilaterale wegen aanvaard te worden tot de westerse club en om erkend te worden als een grootmacht. Rusland had een instrumentele relatie met de VS, haar doel was om de machtsbalans te herstellen. Sinds 2003 zijn er geen pogingen meer geweest om die balans via gezamenlijke samenwerking te herstellen. Rusland opteerde definitief om die balans via een multipolaire wereld te bereiken. In Syrië heeft Rusland haar gok op een meesterlijke manier uitgespeeld en die gok bleek vruchten af te werpen. Haar invloed in het Midden-Oosten is aanzienlijk vergoot: Met Iran heeft Rusland een quasi-militaire alliantie, met Turkije heeft ze haar diplomatieke relaties hersteld, met Saudi Arabië onderhoudt Rusland constructieve gesprekken (Oliemarkt) en met Israël heeft Rusland een constructieve relatie. Rusland werkt samen met de aartsvijanden van Israël, maar Poetin heeft Netanyahu verzekerd dat deze geen gevaar vormen voor Israël en beide landen werken nauw samen op vlak van energie, landbouw en wapens[2]. Saudi Arabië en Israël zijn bondgenoten van de VS, maar ze rebelleren steeds heviger tegen het Amerikaans beleid. Zo iets zou ondenkbaar zijn moest Rusland 38 miljard dollar aan Israël schenken, om vervolgens door deze laatste bekritiseerd te worden. Zo’n invloed hebben deze landen niet in Moscow. Rusland heeft een opportunistische benadering en gebruikt ouderwets hard power.
De haastige en onvoorzichtige interventie in Libië en de erfenis van de Bush administratie hebben een groot invloed op de Obama administratie gehad. Obama’s ultimatum werd ingewisseld door de VN-operatie om chemische wapens in Syrië te verwijderen en daarmee was de noodzaak om militair in te grijpen vervallen. Vervolgens kwamen de succesvolle onderhandelingen met Iran en de Amerikaans-Russisch staakt-het-vuren[3]. Een ‘gematigde Assad’ evolueerde zo in een ongeziene verwoestende kracht van levens en hoop. Een crisis die in een catastrofe uitmondde. Traumatische ervaringen en slechte beslissingen in het verleden hebben zijn parten gespeeld; het Amerikaans volk was het beu om miljarden aan oorlog uit te geven en het Amerikaans imago in de wereld verslechterde. Haastige ingrepen hebben de terughoudendheid gevoed.
We zijn in een constellatie belandt waar morele normen vervagen ten voordele van nationale belangen. Een gevaarlijke situatie waar een grootmacht zoals Rusland geen rekening houdt met haar imago en haar ‘soft power’; door ongeremd Assad te steunen, ziekenhuizen te bombarderen en markten, waar mensen hun boodschappen doen, te verwoesten. De VS is geen engel in dit opzicht, ze hebben talloze burgerslachtoffers op hun conto. Maar met de vinger naar beide wijzen als een ping pong spel zal de mensen in Syrië en Aleppo niet helpen. Diplomatieke gesprekken worden opgeschort, Rusland stapt uit het plutonium verdrag en S-300 raketten worden in Syrië gestationeerd.
Er lijkt geen einde aan de oorlog in zicht en ieder ‘oorlogsfatsoen’ verdwijnt met de uren. De escalatie zal versnellen indien de waardigheid, beschaafdheid en de internationale welgemanierdheid niet terugkeert. Terwijl we het hebben over belangen, staten en macht verliezen kinderen, ouders, broers en zussen hun leven. Onschuldige stervelingen die vastzitten in een gladiatoren arena der goden. De vraag is hoe goddelijk zijn deze goden en wier belangen ze werkelijk vertegenwoordigen? Aleppo is de hel op aarde. Het gaat hier over mensen van vlees en bloed, over verdriet en wanhoop. Het wordt tijd dat de mensen en lobbyisten zich harder mobiliseren om aan dit waanzin en escalatie een halt toe te roepen. In dit smog van complexiteit is de meest morele keuze die voor ons medemens.
[1] Jackson, R., & Sorensen, G. (2010). Introduction to International Relations: Theories and Approaches, 4th Edition. Oxford: Oxford University Press.
[2] http://www.reuters.com/article/us-russia-middle-east-commentary-idUSKCN123276
[3] https://www.internationalespectator.nl/article/grafschrift-voor-aleppo-en-syri%C3%AB
