Mensenrechtenorganisaties en humanitaire instanties hebben hun teleurstelling al laten blijken over een concept-slotdocument van de deelnemenden VN-lidstaten, dat voorafgaand aan de top al is uitgelekt. Daaruit blijkt dat een bindend, alomvattend raamwerk om migranten en vluchtelingen te beschermen, uitblijft.
“Als wereldleiders een resolutie aannemen met wat mooie taal, maar zonder concrete verplichtingen, zal dat geen echt verschil maken voor de levens van mensen die oorlog en conflicten ontvluchten. Er gebeurt niets, terwijl Rome in brand staat”, zegt Richard Bennett, hoofd van het bureau van Amnesty International bij de VN.
Nationale belangen
Arvinn Gadgil, directeur van de afdeling Partnerschappen en Beleid bij de Vluchtelingenraad van Noorwegen, zegt dat het aanvankelijk leek dat de VN-lidstaten een mechanisme wilden bespreken om vastgelegde aantallen vluchtelingen op een verantwoorde manier te verdelen. “Dat dachten we, en we zijn nu natuurlijk teleurgesteld. Een belangrijke mogelijke uitkomst van de top lijkt niet meer in beeld.” Gadgil spreekt over een “neerwaartse spiraal”, “risicomijdend gedrag” en prioriteit voor “nationale belangen”, als het gaat over de onderhandelingen. “Er is weinig reden tot optimisme.”
Het aantal vluchtelingen en ontheemden (vluchtelingen in eigen land) is nog steeds ongekend hoog, hoger dan ooit in de geschiedenis van de VN (die werd opgericht in 1945 . Ongeveer 65 miljoen mensen leven in 2016 gedwongen weg van huis. Eén op elke 113 mensen is nu vluchteling, asielzoeker of ontheemde in eigen land.
Meer dan 21 miljoen daarvan zijn vluchtelingen in het buitenland en 51 procent van deze vluchtelingen zijn kinderen. Zelfs een clausule over de detentie van kinderen werd te controversieel geacht door sommige lidstaten. Volgens Karen AbuZayd, speciaal adviseur van deze topconferentie, is een voorstel van verbod op detentie van kinderen afgezwakt tot het principe dat “kinderen zelden of nooit vastgezet mogen worden.”
Vluchtelingen in eigen land
In een poging de brede problematiek van menselijke mobiliteit te bespreken, richt de top zich op zowel vluchtelingen als migranten. Die twee groepen naast elkaar zetten is echter controversieel, aangezien migratie veel minder goed geregeld is in het internationaal recht. Over ‘intern ontheemden’ (internally displaced persons – IDP) wordt zelfs niet gesproken, hoewel ongeveer 45 miljoen mensen vluchteling in eigen land zijn.
Ongeveer 86 procent van alle vluchtelingen ter wereld verblijft momenteel in lage en middeninkomenlanden zoals Libanon, Jordanië, Tsjaad, Turkije en de eilandstaat Nauru in de Stille Oceaan – waar Australië zijn vluchtelingen vasthoudt.
In het voorstel van slotdocument constateren de lidstaten “met groeiende zorg dat in veel delen van de wereld sprake is van xenofobe en racistische reacties op vluchtelingen en migranten – en dat dergelijk gedrag steeds meer geaccepteerd wordt door de lokale overheden. De landen zelf versterken dit racisme nog door vluchtelingen uit verschillende landen te weigeren, zelfs als zij geweld en vervolging ontvluchten.” De VN-lidstaten willen enkel de vage belofte van ‘medewerking aan de door de VN-secretaris-generaal voorgestelde campagne tegen xenofobie, rassendiscriminatie en intolerantie’.
‘Veiligheidskwestie’
Bennett wijst erop dat er nog altijd geen concrete, objectieve criteria zijn om te bepalen of een land een eerlijk deel vluchtelingen opneemt. “Het is een soort ad-hoc-benadering, gebaseerd op de grootte van een land, of een land herhuisvesting biedt en of er geld beschikbaar is of niet.”
Landen aarzelen om doelstellingen vast te leggen voor het opnemen van vluchtelingen, vanwege de negatieve verhalen over migratie en vluchtelingen die de nationale politiek beïnvloeden, zegt Bennett. “Een andere zorg over het slotdocument is dat het meer op veiligheid focust. De vluchtelingenstromen van grote groepen mensen worden gezien als louter een veiligheidskwestie. Dat vluchtelingen samenlevingen diverser en uiteindelijk sterker maken, blijft uit beeld.”
De VN-top over Vluchtelingen en Migranten van 19 september wordt in feite gedwarsboomd door een afzonderlijk initiatief van de VS. De dag erna, op 20 september volgt immers een ‘Leiderstop inzake Vluchtelingen’ op initiatief van Amerikaans president Obama. Daar zullen de deelnemende regeringsleiders er toe aangezet worden om louter nationale en en geen internationale afspraken te maken over huisvesting van vluchtelingen. Over de mogelijke uitkomst van deze top is nog niets bekend.
