Guatemala: hoe georganiseerde misdaad de regering infiltreert

Guatemala: hoe georganiseerde misdaad de regering infiltreert

Hoe leggen criminele netwerken het aan boord om de staat als een virus binnen te dringen en er zich in te nestelen? Latijns-Amerikaanse landen her en der zitten met dat probleem. Zo ook Guatemala. Academici en experten allerhande buigen zich over het fenomeen. Ze proberen de strategieën en de werkwijzen van het virus bloot te leggen. Ze zien daarbij verschillende stappen en gradaties in het proces van de infiltratie. Een eerste stap is de corruptie van de staatsinstellingen.

maandag 22 augustus 2016 21:39
Spread the love



FOTO:Cuadernos de coyuntura

Die instellingen, zoals de veiligheidsdiensten, het gerecht en de tribunalen, het Openbaar Ministerie, het Congres en de uitvoerende macht worden verondersteld het democratisch systeem en de uitoefening van de mensenrechten te garanderen. Wanneer ze door illegale groepen bij middel van corruptie beïnvloed worden, spreekt men van de ‘kaping van de staat.’ In een tweede fase gaan de illegale groepen stelselmatig relaties aanleggen met openbare functionarissen die ze aan hen ondergeschikt maken ten behoeve van hun criminele belangen. In een verdere fase financieren de illegale groepen de verkiezingscampagnes van de politieke partijen en dringen zo binnen in de legale machtsuitoefening. Dan zijn zij het die functionarissen benoemen en het openbaar beleid dirigeren. De staat is dan ‘heraangepast’ aan hun belangen. Hun criminele praktijken worden dan ‘legaal,’ beter gezegd ‘gelegaliseerd.’

 Misdadige wandelingen in Guatemala

In Latijns-Amerika hebben deze praktijken massa’s mensen het leven gekost, de bewoners werden van de broodnodige middelen beroofd, een cultuur van wetteloosheid en geweld kreeg vaste voet aan de grond en de armoede en de historische ongelijkheid werden almaar erger.

In Guatemala opereren vandaag de misdadige netwerken vanuit het centrum van de staat. Na de beëindiging van het gewapend conflict dat enkele decennia duurde, hebben leden van de staatsstructuren (leger, politie en oligarchie) die het gewapend volksverzet tegenhielden, zich georganiseerd tot misdadige netwerken. Ze azen op financiële rijkdom en op politieke en territoriale macht. Zij dirigeren het openbaar en cultureel beleid en werken de onwettelijkheid, het geweld en de misdaad in de hand. Als ze tevoorschijn komen is dat in de legale sfeer, met legale en illegale ambtenaren. Ze bewegen zowel binnen als buiten de staatsinstellingen en opereren zowel op lokaal niveau (b.v.: gemeentebesturen) als op het regionale vlak (b.v.: gouverneurs) en het nationale. Ze diversifiëren hun criminele activiteiten en wandelen van de drugshandel, over ontvoeringen, afpersing, smokkel, naar wapenhandel en mensenhandel. Daarbij maken ze gebruik van corruptie, chantage en kopen ze personeel van de staat af. Daarnaast richtten ze wettelijke instanties, bedrijven en financiële instellingen op om geld wit te wassen. Daarbij beschikken ze over advocaten en zakenkantoren.

 De staat, slachtoffer of medeplichtige?

Kleine garnalen aan de basis kunnen bestaan zonder tussenkomst van de staat, zo blijkt. Maar de georganiseerde maffiastructuren kunnen niet functioneren zonder staatsaanwezigheid. Ze kunnen maar bestaan omdat de staat het toelaat. Het is de zwakte van de staat die de georganiseerde misdaad toelaat. Het is niet de georganiseerde misdaad die de staat verzwakt. De illegale netwerken hebben naast de staat ook de privésector en andere groepen van de maatschappij nodig. Al dat zwart geld, dat niets betekent in de illegaliteit, moet in het legale circuit geraken. Zo ontstaat er een grijze, schimmige zone, waar de belangen van de misdadige groepen, de privésector en corrupte staatsbeambten elkaar vinden. De misdadigers steken de hand uit naar jongeren zonder toekomst. Die worden dan hun huurmoordenaars. Toch gaat georganiseerde misdaad niet altijd gepaard met geweld. Tijdens de regering van de corrupte president Alfonso Portillo (2000- 2004) vielen geen doden, die konden gelinkt worden aan de duistere praktijken van het netwerk.

Maar niet alleen illegale groepen kopen en controleren rechters en openbare aanklagers om voordelen te bemachtigen. Dat doen evenzeer legale corporaties, zoals de banken, de TV-zenders, de telefoonmaatschappijen. Ook zij schakelen advocaten in die het rechtssysteem afpersen.

 Fondsen voor contracten

Ex-generaal Otto Pérez Molina werd ooit nog gesignaleerd door een Amerikaanse journalist als actief medeplichtige aan de genocide in de jaren ’80. Toch werd hij tot president verkozen in 2011. Na de verkiezingen vroegen velen zich wanhopig af hoe het kwam dat het kiespubliek hem op de presidentszetel zette. Pérez Molina en aanhang creëerden meerdere schijnbedrijven, die met onbekende fondsen onder andere enkele krantenbedrijven opkochten en zijn verkiezingscampagne financierden. Bouwbedrijven schoven hem fondsen toe en vroegen als tegenprestatie bezwarende contracten af te sluiten voor werken tijdens zijn mandaat. Ook voor contracten met het Instituut voor Toerisme, met het Secretariaat voor Openbare Werken en met sommige gemeenten waren fondsen beschikbaar. Het bedrijf van dochter Lissette Pérez Leal kon alvast rekenen op uit zijn voegen barstende contracten die de staat armer maakten.

Huidige president Jimmy Morales, verkozen eind 2015, belooft ook al niet veel goeds. Hij liet zich omringen door vier ex-militairen, die niet van de minsten zijn. Alle vier hebben ze een duistere kant, gelinkt aan ‘parallelle veiligheidsdiensten’ en de drugshandel.  

 Zwakke staat

Over het algemeen wordt de hoofdoorzaak van de corruptie en de georganiseerde misdaad gezocht bij de zwakheid van de staat. Om het hoofd te bieden aan het ‘virus’ moet het lichaam sterker worden. De staat moet verbeteren op alle vlakken, de politiekorpsen, het Justitieapparaat, de rechters, de gevangenissen, het belastingsysteem, alles. Daarnaast dringt de noodzaak zich op om sociale programma’s op te zetten die verhinderen dat jongeren in het misdaadcircuit terecht komen en als kanonnenvlees door de georganiseerde misdaad ingezet worden. Maar de druk van de corruptie en de misdaad kan zo hoog zijn dat de staat niet bij machte is om het hoofd te bieden. Dan kan internationale hulp onontbeerlijk zijn. In Guatemala opereert al jaren de zeer goed functionerende ‘Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid,’ die hand in hand met het Openbaar Ministerie de gigantische strijd aangaat tegen het ‘virus.’

take down
the paywall
steun ons nu!