Het gebeurt om de haverklap dat kinderen van de ene dag op de andere uit de klas verdwijnen en terug naar een voor hen vreemd land moeten. Ine Lanckriet kon het niet meer aanzien. Samen met haar collega Jeroen De Wolf richtte ze drie jaar geleden Zonderwijs op. Uit pure frustratie.

Ine begon zestien jaar geleden als OKAN-leerkracht in Sint-Niklaas. Intussen is ze er ook opvolgcoach: ze begeleidt jongeren die na hun OKAN-jaar doorstromen naar het regulier onderwijs, en ondersteunt er ook de leerkrachten en directies.

Ine: “Al zolang we als opvolgcoach aan de slag zijn, zien we elk jaar weer leerlingen die midden het jaar uitgewezen worden, zelfs al zitten ze al drie, vier jaar in een gewone klas. Soms komen ze het zeggen maar vaak ook niet. De meeste leerlingen lopen er immers niet mee te koop dat ze geen papieren hebben of een bevel tot uitwijzing hebben gekregen. Dan zijn ze plots weg, weet niemand waar ze naartoe zijn.”

“Er zijn zo veel verhalen. Zo was hier twee jaar geleden een meisje uit Irak. Ze zat in het derde jaar Voeding-Verzorging, kende er een moeilijke start, beet door en deed het in dat derde jaar echt goed. Maar werd dan plots teruggestuurd… Ze is nog even op school geweest om het te zeggen aan de directie. Maar de klas, die wist van niks, kon ook geen afscheid nemen. En dat meisje zelf was heel boos. ‘Waarom heb ik al die moeite gedaan als ik nu toch terug moet naar Irak ?’ zei ze.”

Weg van België

“De emotionele belasting is enorm voor die kinderen. Het is verschrikkelijk wat wij hen aandoen. Als leerkracht moedig je hen aan om hun uiterste best te doen, en eens ze goed in hun vel zitten en goed geïntegreerd zijn, moeten ze weg.”

“Je moet toch geen psycholoog zijn om te snappen wat dat met hen doet. Zag je ooit de reportage ‘Weg van België’ van Phara de Aguirre, over dat Kosovaars gezin? Ik kon die niet uitkijken. In 2012 onderzocht Unicef in Kosovo bij 164 kinderen tussen 6 en 18 jaar wat de effecten waren van hun uitwijzing uit Duitsland, dat gedurende meerdere jaren hun thuisland was geweest. De studie wijst uit dat driekwart van hen niet meer naar school gaat, bijvoorbeeld omdat ze tot een bepaalde bevolkingsgroep – Roma – behoren, of het eenvoudigweg niet kunnen betalen. De studie toont eveneens aan dat een op de vier kinderen zelfmoordgedachten heeft, dat een op de drie depressief is…”

“Als leerkracht voel je je elke keer weer zo machteloos. Dat voelt zo oneerlijk aan dat leerlingen die al zo lang meedraaien in hun klas, die daar ook zo hard hun best voor doen, dat die uitgewezen worden naar een land waar ze geen binding mee hebben, waar ze vaak ook geen verder onderwijs meer kunnen volgen. Vaak organiseert de school dan een petitie, of doet de buurt een actie. Maar dat haalt weinig of niets uit. Elk jaar komen wel een paar zo’n zaken in het nieuws – maar de meeste niet.”

Echt iets doen

“Eigenlijk is het ergste degenen die het komen zeggen. Ze tonen dan een brief waarin staat dat ze binnen twee weken weg moeten. Ze vragen wat ze moeten doen, wat er gaat gebeuren. Ze zijn in paniek, de tranen staan in hun ogen. In november 2013 stonden zo twee Afghaanse zusjes voor ons. Voor de zoveelste keer. Dat was voor Jeroen en mij de druppel die de emmer deed overlopen. We wilden echt iets doen, maar niet alleen voor die zusjes.”

“We zijn toen andere leerkrachten en directies in Sint-Niklaas gaan opzoeken, en hadden snel een pak medestanders. Veel leerkrachten delen onze frustratie, omdat ze dit al meemaakten in hun klas. Samen brainstormden we over wat we konden doen. We startten een petitie en schreven een open brief aan Maggie De Block en Hilde Crevits, met de vraag voor een overleg.”

“We vonden ook snel medestanders buiten Sint-Niklaas, en buiten het secundair onderwijs. Want ook in het lager onderwijs worden leerkrachten met deze feiten geconfronteerd, en daar gaat het om nóg jongere kinderen. Die zijn vaak hier geboren, of hebben nooit een ander schoolsysteem dan het onze gekend. Er kwam ook steun uit het deeltijds onderwijs. We werden vrij snel opgepikt door het kinderrechtencommissariaat. Die konden mee in het verhaal omdat het signaal uit het werkveld kwam en niet vanuit partijpolitieke hoek. Met hen werken we samen om structurele oplossingen voor te stellen.”

Kinderpardon

“Uit ons gezamenlijk overleg met de vier onderwijsnetten kwam een voorstel waarbij onze allerminimaalste vraag is om leerlingen het schooljaar uit te laten doen. Hilde Crevits op Onderwijs en Jo Vandeurzen op Welzijn steunen deze vraag.”

“Finaal vragen we een permanente verblijfsvergunning voor gezinnen met kinderen die meer dan drie jaar bij ons op school zitten. Liefst zouden we er geen getal op plakken, maar als je naar het beleid stapt, mag je niet met vage termen af komen zoals ‘meerdere jaren’. Dat hebben we intussen allemaal geleerd. Na drie jaar zijn kinderen goed geïntegreerd. Het is ook de periode waarbinnen een procedure echt wel voorbij moet zijn. Tussen de minimum-vraag en de finale vraag bevinden zich een aantal variaties, afhankelijk van de individuele situatie van elk kind.”

“Er zijn ook voorbeelden uit het buitenland. In Frankrijk is er een regeling verankerd in de wet. Een kind dat er voor zijn dertiende jaar aankomt en school volgt, krijgt er verblijfspapieren. In Duitsland zijn er na de publicatie van het Unicef-rapport wetten gewijzigd ten voordele van kinderen zonder papieren. En in Nederland is er een kinderpardon geweest. Leerlingen die er meer dan vijf jaar waren en regelmatig naar school gingen, kregen permanente verblijfspapieren voor hen en hun gezin. Wij spreken van een onderwijsverblijf. Wat dus wil zeggen dat kinderen tenminste de kans moeten krijgen om hier hun schooltraject af te maken.”

“Ook door Theo Francken zijn we ontvangen geweest. Hij neemt in deze kwestie de eindbeslissing. We wilden hem bewust maken van het feit dat in de beslissing over al dan niet uitwijzing altijd de volwassene centraal staat. De kinderen worden nooit gehoord, ook de leerkrachten niet, of buiten het onderwijs, de jeugdwerker of de trainer van de sportclub – kinderen verdwijnen uit de klas maar evengoed uit de sportclub. Waarom mogen die geen getuigenis geven? Terwijl zij en wij toch allemaal een goed zicht hebben op de mate van integratie van een kind. Voor ons is het tijd dat ook de rechten van het kind in het hele uitwijzingsverhaal gehoord worden. Intussen is er nog een paar keer overleg geweest. Maar tot nu toe is er niets veranderd.”

Beter dan niets

“Het is niet iets dat in een jaar opgelost geraakt. Je moet het echt wel zien zitten om je er de komende jaren te blijven voor inzetten. Gelukkig blijft de verontwaardiging, het ongeloof en de frustratie bij mij en de collega’s heel groot. We willen niet alleen maar roepen. We willen blijven overleggen, oplossingen aanreiken, maar ook situaties naar buiten brengen, sensibiliseren… Dat is niet evident. Er kruipt tijd in die we eigenlijk niet hebben.”

“Op gezette tijden moeten we er ook eens afstand van kunnen nemen, het blijft een loodzwaar en moeilijk onderwerp. We doen het omdat we boos en verontwaardigd zijn. We houden ons vast aan het idee dat iets doen uiteindelijk veel beter is dan niets doen. Onlangs nog mochten we onze bezorgdheden uiten aan een delegatie volksvertegenwoordigers in het Vlaams Parlement. Zonder het initiatief van Zonderwijs was deze hoorzitting er misschien veel later of nooit gekomen. Aan zo’n dingen trekken we ons op: dat we kunnen blijven hopen een oplossing voor onze leerlingen zonder papieren te vinden.”

Teken mee de petitie op www.zonderwijs.be. Op deze site vind je ook meer info over het initiatief. Je kan Zonderwijs ook volgen op Facebook. 

Dit is een interview door Joon Bilcke voor de zomereditie van ‘De Gazet’, het magazine van het Kortrijkse sociaal-artistieke gezelschap Unie der Zorgelozen, waarin dit haar eigen werk presenteert en contextualiseert – www.uniederzorgelozen.be.

 Dit artikel verscheen eerder in de zomereditie van 2016 van ‘De Gazet’, het magazine van het Kortrijkse sociaal-artistieke gezelschap Unie der Zorgelozen.