Een zichtrekening, een spaarrekening, een visakaart en een hypotheek. Voor de meeste mensen is dat het vertrouwde universum van een bank. Bij Optima waren dat maar nevenactiviteiten. ‘Financial planning’ was de core business. In 1991 stampte de toen al niet onbesproken ondernemer Jeroen Piqueur Optima uit de grond.

De ambitie was om een bepaald soort mensen van hun ‘geldzorgen’ te verlossen. Niet de zorg van rode cijfers te ver van het einde van de maand, maar de last van teveel spaargeld en vooral de angst dat de fiscus aan dat fortuin zou knabbelen.

Optima lokte met hun agressieve verkooptechnieken bemiddelde klanten en smeerde hen één specifiek product aan. Daarvoor ging het bedrijf een alliantie aan met de Luxemburgse levensverzekeraar Lombard.

Tak23

De krant De Tijd kon in 2012 een interne verkoopshandleiding inkijken. Daarin stonden de verkooptechnieken mooi beschreven. De Optima-planners moesten de nietsvermoedende klanten tot de enige mogelijke conclusie laten komen: hun spaargeld investeerden ze best in een tak23-product van Lombard.

Wat een tak23 precies is laten we best uitleggen door een fiscalist. Op één van de vele beleggingssites die ons land rijk is (met de toepasselijke url bespaarbelastingen.be) staat het mooi omschreven.

“Een Tak 23 is een fonds dat belegt in obligaties, aandelen, vastgoed, enz. Hier betaalt u nooit roerende voorheffing op de opbrengsten (die ook gekapitaliseerd worden). Een Tak 23 wordt als verzekeringsproduct beschouwd en geniet het zeer discrete Luxemburgse verzekeringsgeheim. In uw Belgische aangifte van de personenbelasting moet u melding maken van het al dan niet aanhouden van buitenlandse bankrekeningen. Als u in een Tak 23, zelfs in Luxemburg, belegd hebt dan hoeft u hier geen melding van te maken. Daar het immers niet om een bankrekening gaat.”

Een gelijkaardige uitleg vinden we in het huisblad van Optima dat Capital heet. In het oktobernummer van 2008 worden de voordelen van een tak23 zo aangeprezen.

• Verzekeringscontracten laten toe om te beleggen zonder roerende voorheffing verschuldigd te zijn.  Bovendien zijn zij ook nooit onderhevig aan beurstaksen of leveringstaksen.

• Verzekeringscontracten vallen niet onder de zgn. ‘Spaarrichtlijn’ die op 1 juli 2005 formeel in werking is getreden.

• Het Luxemburgse bankgeheim beschermt investeerders tegen al te opdringerige buitenstaanders (schuldeisers, kinderen, schoonfamilie).

• Een verzekeringscontract dat in Luxemburg wordt afgesloten moet in België niet worden aangegeven, in tegenstelling tot een rekening bij een in het buitenland gevestigde bank.

• Het gebruik van een verzekering in het kader van een successieplanning is in Luxemburg traditioneel een evidentie.

Samengevat, met een tak23 kan u discreet en zonder belastingen te betalen uw vermogen laten aangroeien en later ook doorgeven aan nabestaanden.

Exuberant

Een standaardaudit bij Optima kostte 3500 euro. Maar als je naar de levensstijl van Piqueur kijkt (een privéjet, een jacht en een limousine met eigen chauffeur) en de verloning van de topverkopers in achting neemt (20.000 euro per maand), dan weet je dat dat niet de grote inkomensbron was. Optima leefde van de opbrengsten uit de exclusieve deal met Lombard. Voor elke rijke Vlaming die zijn spaargeld belegde in de tak23-producten van Lombard streek Optima een hoge commissie op.

Optima was een bedrijf dat graag pronkte. Het huisde in de majestueuze patriciërswoning die gebouwd werd in opdracht van de legendarische 19de eeuwse Gentse textielbaron Ferdinand Lousbergs. Klanten werden gelokt naar exclusieve evenementen in kastelen, dure hotels of in het Antwerpse Diamantmuseum. Als ze veelbelovend waren, mochten ze op het tennistornooi Optima Open in Knokke vanop de eerste rijen naar legendes als John McEnroe en Boris Becker kijken.

Dat pronken lijkt te passen bij het exuberante karakter van oprichter Piqueur maar heeft ook te maken met het profiel van de klanten. Optima mikte niet op de hele grote fortuinen. De allerrijkste families van België zal je niet in hun klantenbestand vinden, wel de middelgrote ondernemers en de vrije beroepen. Dat zijn de mensen die nog onder de indruk kunnen zijn van een walking diner op een jacht of een match tussen kranige oud-tennissterren.

Al ging het nu ook weer niet om de kleine spaarder die dankzij een erfenis enkele tienduizenden euro had vergaard. Voor de zogenaamde gepersonaliseerde fondsen die verpakt werden in het verzekeringsproduct was een minimuminleg nodig van 250.000 euro.

Discretie

Maar als het vooral om dat ene verzekeringsproduct draaide, waarom wou Optima in 2011 dan zo graag de noodlijdende Ethiasbank overnemen? Dat had verschillende redenen. Het statuut van financieel planner is wettelijk niet duidelijk omschreven. Door een bank te worden dacht Optima moeilijkheden met de toezichthouder te vermijden.

Er speelde dus wellicht nog iets anders mee. Sinds de crisis van 2008 groeit de druk op overheden om kapitaal meer te belasten. Sinds 2012 is de Belgische belastingplichtige verplicht om in zijn jaarlijkse belastingaangifte melding te maken van individueel gesloten levensverzekeringscontracten bij een in het buitenland gevestigde verzekeringsonderneming.

Een bank biedt mogelijkheden om de vermogende klanten wat meer discretie te bieden. Hoe dat in zijn werk gaat, kon u hier enkele jaren geleden lezen. Uit interne documenten van BNP Paribas leerden wij toen hoe die bank aan haar klanten de mogelijkheid bood om ongemerkt grote sommen van een (al dan niet) geheime rekening te halen.

De bank gebruikt daarvoor het systeem van de ‘terbeschikkingstelling van middelen’. Een systeem dat je bijvoorbeeld ook kan gebruiken als je op reis in een ver land je portefeuille verloren bent. Je kan dan vragen aan je bank om snel enkele honderden euro op te sturen naar een bank in het land waar je verblijft.

Als je dat geld laat overschrijven naar een eigen rekening dan blijft daar een spoor van bestaan. Maar met de ‘terbeschikkingstelling van middelen’ blijven alle transacties hangen binnen de bank zelf. Er duikt dan alleen een naam en een bedrag op in de interne rekeningen van de bank. Maar die gaan verloren in de stroom van duizenden (en in het geval van een grootbank als BNP Paribas miljoenen) bewegingen die daar elke dag geregistreerd worden.

Iedereen content

Het Gentse gerecht onderzoekt momenteel een andere piste. Volgens een bron in Het Laatste Nieuws ging het witwassen van zwart geld zo: “Het geld werd overgeschreven op de rekening van de verzekeringspoot van Optima. Die nam 3% commissie en schoof het geld meteen door naar Lombard in Luxemburg, waar het belegd werd in tak 23-verzekeringsproducten. Er werd vervolgens acht jaar gewacht. Het geld bracht intussen op en binnen tak 23 moet er geen roerende voorheffing betaald worden. Na acht jaar werd het geld naar België gerepatrieerd via Optima Bank. Omdat de fiscus slechts zeven jaar kan teruggaan in een onderzoek naar fiscale fraude, was er geen controle meer mogelijk. Het geld werd doorgestort naar Optima-verzekeringen of -vastgoed. Na enige tijd kon de eigenaar zijn investeringen verzilveren en was zijn zwart geld wit. Iedereen content.”

Blijft nog een laatste vraag. Waarom lieten Piqueur en co zich zo graag omringen door politici? Ook daarvoor zijn meerdere redenen. Politici gaven een extra cachet aan de exclusieve evenementen waar klanten gerustgesteld werden dat hun geld in goede handen was. Maar politieke banden waren ook nodig om de banklicentie goedgekeurd te krijgen door de Nationale Bank in 2011. Het was op dat moment dat Luc Van den Bossche aan boord gehesen werd. Het gerecht zal moeten uitmaken of die banden later nog eens van pas kwamen toen Optima in 2012 in het vizier kwam van de Bijzondere Belastinginspectie (BBI).

Van den Bossche voelde zich alvast meteen als een vis in het water in de Optima-omgeving. In interviews uit die eerste jaren praatte hij de promotiefolders vlot na. “De bestaansreden van Optima is het financiële geluk van mensen te verhogen. Een recente studie van Vlerick toont aan dat wie financieel gelukkig is, ook algemeen gelukkiger is. Geld maakt wél gelukkig. Wij helpen de mensen hun financiële toekomst te verzekeren. Iedereen weet dat de overheid niet alles zal blijven financieren”, zei hij drie jaar geleden in De Standaard.

Op de website van Optima stond bijna letterlijk hetzelfde: “Geld is geen garantie op geluk. Maar er bestaat toch ontegensprekelijk een link. Wie kan sparen, wie plannen kan maken, wie zijn vermogen ziet groeien, wie weet waar hij naartoe gaat, zal financieel gelukkiger zijn. En wie financieel gelukkiger is, is gelukkiger tout court. Dat stelt de Financial Happiness Barometer, een onderzoek uitgevoerd door Vlerick Business School.” Alleen dat van de falende overheid had Van den Bossche er zelf bij verzonnen. Een beetje cynisch aangezien hij zelf vele jaren die overheid belichaamd heeft.

Er was nog een laatste reden waarom politieke contacten nuttig waren. Naast de tak23 van Lombard verpatste Optima ook appartementen. Een deel van die eigendommen kocht Optima in bij projectontwikkelaars en verkocht die dan door met een grote meerwaarde. Optima ontwikkelde ook zelf projecten. Via de politieke vrienden geraakte het bedrijf aan interessante gronden voor appartementsgebouwen.

De hele constructie zat dus logisch in elkaar. Het is alleen vreemd dat de mensen achter Optima en de politici waar ze zaken meededen dachten dat dit eeuwig ongemerkt kon doorgaan.