Eén van de stunts van de initiatiefnemers in Zwitserland
Analyse -

Zwitsers stemmen over het ‘idee van de toekomst’

Het is zo goed als zeker dat er ook na het referendum van zondag geen basisinkomen zal worden ingevoerd in Zwitserland. Volgens de peilingen blijven de initiatiefnemers met hun voorstel steken op 20 à 30 procent. Maar het debat is wel gelanceerd. En het interessante is dat de Zwitsers zich kunnen uitspreken over de progressieve invulling van het basisinkomen.

zondag 5 juni 2016 11:16
Spread the love

Een basisinkomen van 2500 Zwitserse frank per maand voor iedereen – rijk of arm, werkloos of werkend – daar mogen de Zwitsers zich zondag in een referendum over uitspreken. Het voorstel zal het hoogstwaarschijnlijk niet halen, maar voor de initiatiefnemers is de stunt nu al geslaagd.

Daniel Straub en co wilden in de eerste plaats het debat lanceren. Tot voor kort had bijna niemand ooit gehoord over het basisinkomen, maar de voorbije maanden ging het vlot over de tongen. Het basisinkomen is geen nieuw voorstel. De 18de-eeuwse vrijdenker en filosoof Thomas Paine kwam er als één van de eerste mee op de proppen. Veel later toonde ook Martin Luther King zich een voorstander. Enkele maanden voor hij vermoord werd, schreef hij er over in een boek. “De oplossing voor armoede is een gegarandeerd inkomen”, aldus de leider van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging.

Maar recente economische en sociale ontwikkelingen geven het voorstel weer wind in de zeilen. We staan aan de vooravond van de robotrevolutie. Niet alleen handenarbeid maar ook veel bediendenjobs worden bedreigd door de komst van slimme machines. En vrijheid is door allerlei sociale evoluties een veel belangrijker concept geworden dan eeuwen geleden.

Utopisten dromen al vele eeuwen van een maatschappij waarin de mens bevrijd wordt door machines. De machines doen het vuile, vervelende werk en de mens kan zich in alle vrijheid bekeren tot zinvolle activiteiten, zoals het zorgen voor zichzelf en elkaar, voor het milieu en de omgeving. Door de technologische vooruitgang is dat geen verre, naïeve droom meer.

Econoom en psycholoog Daniel Straub schreef er in 2012 al een boek over. Maar om het idee echt ingang te doen vinden is zo’n referendum natuurlijk veel geschikter en hij slaagde er met enkele medestanders in om voldoende (100.000) handtekeningen te verzamelen.

Het voorstel is trouwens aan een opmars bezig. In Brazilië bestaat er al een vorm van basisinkomen voor de allerarmsten. In Finland wordt een experiment op poten gezet en ook de Nederlandse stad Utrecht wil het basisinkomen uittesten.

Uit een Europese peiling blijkt dat 64 procent zeker of waarschijnlijk voor het voorstel zou stemmen. Slechts 24 procent is ronduit tegen. Er lijkt dus een draagvlak te bestaan.

Maar dan moet de discussie wel goed gevoerd worden. Grofweg zijn er twee grote scholen te ontwaren. In liberale middens ziet men een basisinkomen als een breekijzer om komaf te maken met de sociale zekerheid. Je vervangt alle vervangingsinkomens door een relatief lage uitkeringen en voor de rest moeten mensen maar hun plan trekken. Het Finse voorstel hoort eerder thuis in die stroming. Bij ons wordt die vorm verdedigd door ondernemer Roland Duchâtelet.

De Zwitserse initiatiefnemers sluiten meer aan bij de progressieve stroming. Bij hen gaat het vooral om de vrijheid. Het basisinkomen moet hoog genoeg zijn om mensen echt de kans te geven te kiezen wat ze doen met hun leven: studeren, actief zijn bij sociale organisaties of buurtcomités, een ecologische onderneming uit de grond stampen, tijd nemen voor het gezin en vrienden of uitkijken naar een aangename job.

In het referendum wordt er geen cijfer opgeplakt maar in hun campagne maken de initiatiefnemers gewag van een uitkering van 2500 Zwitserse frank per maand. Als je daarmee naar het wisselkantoor gaat, krijg je daarvoor ongeveer 2260 euro. Maar veel interessanter is het om de omrekening te maken naar Belgische koopkracht. Zwitserland is een heel duur land en met 2500 Zwitserse frank kan je ongeveer evenveel kopen als met 1500 euro in België.

Economische waanzin? Dat is het argument van de tegenstanders. Maar dat klopt niet helemaal. Zelfs de Zwitserse overheid rekende voor dat het wel kan. Het kost zo’n 190 miljard euro per jaar. Maar als je de huidige uitkeringen onder 2500 Zwitserse frank afschaft, kom je al aan 55 miljard Zwitserse frank. Als je de lonen boven de 2500 progressief belast, haal je nog eens 128 miljard binnen. De ontbrekende 25 miljard zou kunnen komen van een verhoging van de BTW die nu slechts 8 procent bedraagt. Of van een vermogensbelasting natuurlijk.

Waarom de Zwitsers dan toch tegen zullen stemmen? Politiek is er geen draagvlak, ook de media zijn tegen. Bovendien is er weinig armoede en werkloosheid in het Alpenland. Linkse voorstellen hebben het trouwens altijd moeilijk in Zwitserse referenda.

Maar de initiatiefnemers geloven wel dat ze de toekomst voor zich hebben. Het voorstel zal blijven opduiken. Dat is een goede reden voor links om het voorstel ernstig te nemen en er een progressieve invulling aan te geven. Wie bijvoorbeeld in België de uitkeringen terug wat minder conditioneel wil maken door het hele systeem van controle en bestraffing te milderen, zet al een stap in de richting van een basisinkomen. Ook de uitbouw en versterking van het systeem van tijdskrediet kan evolueren in de richting van een basisinkomen. Een debat over de toekomst laat je best niet over aan rechts.

Christophe Callewaert en Thomas Decreus zijn de auteurs van het boek Dit is morgen dat verscheen bij EPO.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!