Het Oosterweeldossier (over de bouw van een volledige ring rond Antwerpen)  lijkt in een stroomversnelling te zijn gekomen.  Voor de eerste keer sinds het bestaan van de actiegroepen over dit dossier hebben de betrokken overheden – het Vlaams Gewest en de stad Antwerpen –  besloten om hen te betrekken bij het onderzoek naar de leefbaarheid van een overkapping van bepaalde delen van de ring rond Antwerpen (ten zuiden van de stad en de verkeersknoop aan het Sportpaleis).  

Stroomversnelling

De betrokken actiegroepen hebben de laatste maanden niet stil gezeten en met resultaat. De organisatie Ringland hield in mei 2016 twee succesvolle bijeenkomsten in een volle ROMA-zaal in Antwerpen waar hun Ringlandconcept werd uitgelegd. De andere organisaties Ademloos en stRaten-generaal lanceerden met steun van Ringland de petitie “Het BAM-tracé zeg nog eens nee!” met bijna 18000 handtekeningen in enkele weken tijd. De bedoeling is om de Antwerpenaar wakker te schudden over die bouwaanvraag. 

Ringland schreef met steun van de actiegroepen een Open brief aan de Vlaamse regering die ondertekend werd door 130 academici, stedenbouwkundigen, artsen en ondernemers met de vraag om de Oosterweelverbinding (die de huidige ring rond de zuidelijke en oostelijke rand van Antwerpen volledig rond moet maken) 3 kilometer noordelijker te leggen. Ze lanceerden tevens hun Ringlandmanifest.

Ademloos en stRaten-generaal hebben op hun beurt bij het stadsbestuur een vergunning aangevraagd voor het organiseren van een nieuwe volksraadpleging. Deze eerste toenadering tussen actiegroepen en overheden zal alvast niets veranderen aan hun plannen voor een mogelijke referendum, klinkt het in hun middens.  Alles hangt volgens hen af van een mogelijke bouwaanvraag van BAM.

DeWereldMorgen.be blikt met de onvermoeibare Wim van Hees – een van de drijvende krachten achter de actiegroep Ademloos – terug op de jarenlange strijd en hoe het nu verder moet.?

Bouwaanvraag

De Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM), de bouwheren die de Oosterweelverbinding moeten realiseren, willen in juli 2016 een bouwaanvraag indienen om alvast met werken aan de ring te starten in Zwijndrecht.  Met die eerste werken willen ze de E17 (autoweg richting Gent) en de E34 (autoweg richting Turnhout) met een lus aan elkaar koppelen. Dat deel van het hele bouwdossier is volgens Wim Van Hees door de BAM opzettelijk geïsoleerd van de rest van de geplande werken om over dit deel zogenaamd onafhankelijk reeds een bouwvergunning te kunnen aanvragen.

“Dan is echter het hek van de dam want eens een bouwvergunning afgeleverd is kunnen de werken in het voorjaar 2017 beginnen. Dan kan de BAM starten met het kappen van het Sint-Annabos op Antwerpen-Linkeroever. Daar zal immers de tunnel vertrekken die op de rechteroever aan het Noordkasteel uitkomt. Zo zal dan in feite het BAM-tracé dat ze willen doordrukken reeds een feit worden”, zegt Wim Van Hees.

“Dat is niet alles. Ook politiek worden allerlei signalen en uitspraken gedaan door de N-VA om de Antwerpenaar duidelijk te maken dat het BAM-tracé er in ieder geval zal komen.”

“Burgemeester Bart De Wever liet meteen weten dat ondanks de recente toenadering met de actiegroepen over dat BAM-tracé geen discussie meer mogelijk is.”

“Vlaams Minister van Mobiliteit en Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) zei onlangs in het programma Wakker op Zondag van de regionale zender ATV dat de Vlaamse regering helemaal niet geneigd is om toe te geven ‘aan een paar individualisten die bezig zijn met hun klacht bij de Raad van State’.?”

“Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) reageerde op de uitspraken van gemeenteraadslid Wouter van Besien (Groen) met ‘het moet gedaan zijn met al die oppositie tegen de Oosterweelverbinding’. We vonden het daarom dringend tijd om terug in actie te schieten.” 

Tijd voor actie

“We zijn al twee jaar lang alle vereiste procedures aan het doorlopen. Nog langer wachten kunnen we ons niet meer veroorloven omdat de BAM doorwerkt op een manier die dreigt bepaalde zaken onomkeerbaar te maken. We willen dat de bevolking dat weet. Vandaar de petitie en de acties om de bevolking, het middenveld en de pers wakker te schudden over wat er echt aan het gebeuren is.” 

“De laatste jaren waren we voornamelijk bezig met onderhandelen. We hebben verschillende signalen gegeven aan de Vlaamse regering om tot een fundamenteel gesprek te komen. Zonder resultaat. Men heeft op geen enkele manier afstand genomen van het BAM-tracé na het Neen van 60 procent van de Antwerpenaren (tijdens de volksraadpleging van 18 oktober 2009). Integendeel zelfs, begin februari 2014 heeft de Vlaamse regering het BAM-tracé omgedoopt tot ‘beslist’ beleid.” 

Gebrekkig milieu-onderzoek BAM

“Tussen 2011 en 2013 heeft de BAM een onderzoek laten instellen naar de milieu-effecten van het door hun voorgestelde tracé, waarlangs de nieuwe ringverbinding zou moeten lopen. Dat milieu-effectenrapport (MER) is volgens hen positief. In februari 2014 heeft de regering dat MER omgezet in een uitvoeringsplan en bestempeld als ‘definitief beleid’. We hebben echter veel kritiek op de manier waarop dat milieu-onderzoek is uitgevoerd. De procedures vereist voor een MER-onderzoek hebben ze niet correct gevolgd.” 

“De BAM had meteen onze kritiek serieus kunnen nemen en het onderzoek laten herdoen maar wou dat niet. Als je overtuigd bent dat je werk goed gedaan is, dan hoef je dit toch niet te weigeren? Zo vermijd je immers klachten, vertragingen en het risico dat heel je rapport naar de prullenmand verwezen wordt.”

“We zijn niet meteen in conflict gegaan maar hebben eerst alle democratische stappen gevolgd. We hebben een klacht over de onjuiste uitvoering van dat milieu-onderzoek ingediend bij de ombudsman van het Vlaams Gewest. Daar kwam niets uit, behalve zijn vaststelling ‘dat hij kan begrijpen dat de indieners van de klacht achter blijven met het gevoel dat de overheid hen niet ernstig neemt.” 

“In de betrokken commissie van het Vlaams Parlement werd naar ons niet geluisterd. Daar zei de woordvoerster van N-VA dat we maar via de rechtbank moesten gaan. Als laatste optie waren we dus genoodzaakt om klacht in te dienen bij de Raad van State. De klacht wordt momenteel nog behandeld.” 

Electoraal gewin met BAM-tracé?

“De Vlaamse regering wil niet wachten op de uitspraak van de Raad van State over onze klacht. Ze wil kost wat kost naar de uitvoering van het door hen gewenste BAM-tracé. Of zoals  Ben Weyts het uitdrukkelijk zei, ‘een schup in de grond tegen 2017’. Deze timing gaat niet over politieke daadkracht maar is politiek en electoraal. Zij willen dat de werken bezig zijn tegen het verkiezingsjaar 2018. De verkiezingen ingaan met hun BAM-tracé lijkt me echter geen goede zet want het BAM-tracé heeft geen enkel draagvlak.”

“De uitspraak van de Raad van State kan er ofwel najaar 2016 ofwel begin 2017 komen. Als de Raad van State onze klachten over het gebrekkig milieu-onderzoek volgt en het plan vernietigt, dan wordt de BAM minstens twee jaar en maximaal vijf jaar teruggeworpen in de tijd. Misschien moeten ze dan zelfs wel alles opnieuw van bij het begin onderzoeken.” 

Wij conflictzoekers?

“Vaak verwijt men ons dat we het conflict zoeken. Dat is onjuist. Het conflict zit niet in onze kant maar bij de overheid die ons daarin duwt door de manier waarop ze ons behandelt, omdat ze niet open staat voor onze bezwaren over gezondheid en leefbaarheid en voor de alternatieven die we aanbieden.” 

“Toen hun BAM-tracé werd voorgesteld waren er procedures voor formele inspraak van de bevolking voorzien. stRaten-generaal komt al met positieve, uitgewerkte voorstellen die deel kunnen worden van een mogelijke oplossing sinds 2005. Het was dus nooit hun bedoeling om in een conflictmodel te stappen.”

“Het is door de behandeling van dit dossier door de Vlaamse regering en de BAM dat er een conflictueuze situatie is ontstaan. Een ultieme voorbeeld van hun aanpak is dit: nog tijdens dezelfde maand dat het alternatieve tracé dat stRaten-generaal aanbood, het zogenaamdehet Meccano-tracé, geregistreerd werd als een te onderzoeken voorstel, werd dit door hen onmogelijk gemaakt door snel een gevangenis te laten bouwen op de plaats van dit alternatief tracé. Die gevangenis had perfect 50 meter verder kunnen gebouwd worden. Op de 50 meter van het Meccano-staat nu een parking. Als je die verplaatst naar de achterkant van het gevangenisgebouw dan los je dat probleem zo op.”

“Ademloos is voor gezondheid en het BAM-tracé is een geweldige aanslag op de gezondheid van de toekomstige generaties. Onze vraag is ontstaan uit de  nieuwe gezondheidsinzichten die nu bestaan over de vervuiling door fijnstof. We hebben de keuze tussen het verkeer verhuizen of de stad verhuizen. Wel, je kan de stad niet verhuizen, dus moet je het verkeer verhuizen.”  

Intendant overkapping

“De Vlaamse regering heeft een ‘overkappingsintendant’ aangesteld, een bemiddelaar die de leefbaarheid zal onderzoeken van een eventuele overkapping van de ring.  De uitbreiding van zijn opdracht tot de samenwerking met de betrokken actiegroepen is een stap in de goede richting, maar we moeten alert blijven. We zien immers dat de betrokken overheden gewoon verder gaan met hun eigen project. ” 

“Er blijft nog steeds een verschil tussen het tempo waarop deze intendant zijn onderzoek zal kunnen voeren voor een overkapping en het tempo waarin de BAM zijn tracé erdoor wil sleuren. De intendant moet op 1 januari 2018 zijn onderzoek afronden, maar de BAM hoopt tegen dan al bezig te zijn met de uitvoering van het eigen BAM-tracé. Dan mag je een nieuwe confrontatie verwachten, wanneer men dan gaat vaststellen dat men de zuidring wel zal kunnen overkappen maar niet de noordring, omdat de reeds uitgevoerde werken van het BAM-tracé dat onmogelijk zullen maken.” 

Autosnelweg door de stad, so 50’s

“Waarom men niet openstaat voor alternatieven die én beter zijn voor de leefbaarheid én voor het verkeer heeft te maken met de visie die achter het BAM-trac” zit. De politieke supporters van het BAM-tracé hebben een visie op verkeer uit de jaren 1950. Volgens hen is een weg gewoon de kortste verbinding tussen A en B.”

“Het ideaal van die tijd toen was de steden te verbinden met autosnelwegen die tot in het hart van de stad doorliepen. In Brussel heeft dat beleid geleid tot vernietiging van totale stadswijken. In Antwerpen moest bijvoorbeeld het eindpunt van de E19 Brussel-Antwerpen eindigen aan het Wapperplein op de Meir. Het is maar dankzij de visie van burgemeester Lode Craeybeckx (1947 – 1976) dat dat nooit is gebeurd. Die wou enkel een aansluiting met de Ring aanleggen als er een dak op het laatste deel van de autostrade kwam, omdat dat langs twee ziekenhuizen liep (de huidige Craeybeckx-tunnel, nvdr).”

Hoe het anders kan 

“Ja, het kan wel degelijk anders. Neem het voorbeeld van Maastricht. Manu Claeys van stRaten-generaal en ik waren in 2009, het jaar van onze volksraadpleging, uitgenodigd op een pre-electoraal congres in Maastricht. Daar hebben we onze case uiteengezet en zij die van hen.”

“Die ging over de overkapping van hun ring, de A2 die midden door Maastricht loopt, en vergelijkbaar is met de Antwerpse ring. Deze overkapte ring gaat in oktober 2016 geopend worden. Dat werd daar dus gerealiseerd op 7 jaar tijd, met slechts een fractie van het geld dat men er hier aan wil besteden en met een ‘fractie van de frictie’. En dit alles in een gezonde samenwerking tussen het nationaal niveau, de provincies, de omliggende gemeentes en de bewegingen die daarrond actief zijn in Maastricht. Wij stonden in 2009 nochtans verder in Antwerpen dan zij  Wij zitten nu echter nog steeds in de procedurele fase van de bouwaanvraag.”

“Dit illustreert hoe extreem vertragend onze methode van werken is, niet door een gebrek aan daadkracht maar door de verkeerde aanpak. De Vlaamse regering heeft er in 2009 na de Neen van de volksraadpleging en met ons alternatief voorstel, in handen, een jaar over gedaan om toch opnieuw hun eigen BAM-tracé erdoor te jagen.” 

Al verklaart de wereld ons gek…

In Hamburg is men aan het overkappen, in Amsterdam, Rotterdam, Berlijn, Parijs, Lille, Maastricht. In al die steden hebben ze er alles aan gedaan om het verkeer buiten de stad te krijgen.

Alleen in Vlaanderen zegt de overheid: “Ook al verklaart de hele wereld ons voor gek, we houden het verkeer in de stad.”

“Dit is een project dat er nog 100 jaar gaat liggen, vier volledige generaties dus. En of het er nu in 2022 of 2024 zal komen is voor ons niet de kern van de zaak, maar wel dat het juist project wordt uitgevoerd. “

“Dit dossier zit vooral vast in de mentale instelling van de mensen die ermee bezig zijn. Eens je dat kan overstijgen en wil samenwerken is alles mogelijk. En dan kan je op een paar weken tijd tot een fantastisch resultaat komen. Dus, wie weet is deze recente  uitgestoken hand een eerste stap in de goede richting.”

Hoe moet het verder?

“De commissie mobiliteit van het Vlaams parlement en de intendant werken nu samen met al de betrokken partijen om de overkapping te bestuderen. Als de resultaten van dat onderzoek gunstig zijn, dan kan dat niet zomaar genegeerd worden. De actiegroepen willen ondertussen klaarstaan met een volksraadpleging. Wanneer de Vlaamse regering alsnog bij haar standpunt van “beslist beleid” blijft en de BAM toch doorgaat met zijn bouwaanvraag, dan zal die volksraadpleging gelanceerd worden”, besluit Wim Van Hees.

Check hier voor meer info over de actiegroepen stRaten–generaal, Ademloos en Ringland