Ook de Poolse vakbonden blijven zo sterk verknocht aan steenkool dat er bijzonder weinig ruimte is voor een  constructieve visie op het klimaatbeleid. Er is nog veel werk aan de winkel om een Poolse rechtvaardige transitie naar een koolstofarme economie in te zetten.

Vakbonden en transitie

Vorig jaar startte het Europees vakverbond een interessant onderzoeksproject naar de rol van vakbonden in de transitie naar een koolstofarme economie in geïndustrialiseerde regio’s. De Belgische vakbonden nemen aan dit project deel met de Antwerpse havenregio als case studie. Verder worden vakbondsinitiatieven onderzocht in het Ruhrgebied (Duitsland), Yorkshire (VK), Lulea (Zweden), Asturië (Spanje) en Silezië in Polen. Bij een recent bezoek aan Silezië bleek eens te meer dat de Poolse vakbonden het nog steeds bijzonder moeilijk hebben om de transitie naar een koolstofarme economie in te zetten.

Zoals hoger aangegeven worden er nochtans stappen vooruit gezet in de Poolse economie. Zo is de energie-intensiteit van de Poolse industrie aanzienlijk gedaald tijdens het laatste decennium.[1] De Poolse industrie zit nog steeds boven het EU-gemiddelde, maar wel op hetzelfde niveau als België. Het is vooral in de andere sectoren (gebouwen en transport) dat er een zeer hoge energie-intensiteit is. Het renoveren van gebouwen is typisch een arbeidsintensieve sector waarbij de link gelegd kan worden tussen jobcreatie en klimaatbeleid. Voorlopig is deze kans van het klimaatbeleid nog niet op de radar van de Poolse vakbondscollega’s.

Rol steenkool en bruinkool in economie

De oorzaak van de moeilijke relatie met het klimaatbeleid ligt bij de historische en culturele rol van steenkool in de Poolse economie. Dit speelt vooral in Silezië, het hart van de mijnbouwstreek. De lokale overheid, werkgevers en vakbonden zien mijnbouw en energievoorziening op basis van steenkool als het fundament van de Poolse economie.

Steenkool en bruinkool staan in voor meer dan 53% van de totale energieconsumptie (het Europese gemiddelde is 17%!). De tewerkstelling in de energiesector weegt ook zwaarder door dan het Europese gemiddelde: 1,1% in Polen t.o.v. 0,6% in de EU. Polen is dus bijzonder afhankelijk van steenkool, en dit is niet alleen vanuit klimaatoogpunt een probleem.

Vanuit economisch oogpunt staat de Poolse mijnbouw voor de grootste crisis ooit. Recent heeft de overheid via zes overheidsbedrijven, waaronder de nationale petroleummaatschappij, een steunpakket van 550 miljoen Euro moeten investeren om Kompania Weglowa (het grootste Europese mijnbedrijf) van het failliet te redden.[2]

De nieuwe Poolse PiS-regering heeft beloofd om de jobs van de Poolse mijnwerkers koste wat het kost te redden. Alle banken weigerden om nog geld te investeren. Het is ook de vraag of het steunpakket voldoet aan de Europese regelgeving inzake staatssteun. Lage steenkoolprijzen op de wereldmarkt brengen steenkoolproducenten over heel de wereld in de problemen zoals blijkt uit het (dreigende) faillissement van Peabody, het grootste steenkoolbedrijf ter wereld.

Mijnwerkers dominant in vakbond

Hoewel de mijnwerkers maar 10% van het totaal ledenbestand van de Poolse vakbonden uitmaakt, slagen ze er in om de vakbondsstrategie rond de nationale energievoorziening en het klimaatbeleid volledig te domineren. Poolse mijnwerkers zijn dan ook de meest gesyndiceerde groep in het land (meer dan 95%). Ze hebben ook de hoogste lonen, tot bijna het dubbele van het gemiddelde loon. Dit zijn verworvenheden die de Poolse vakbonden niet willen opgeven, die het bijzonder moeilijk maken om te kijken naar een toekomst zonder steenkool en om mee te werken aan een geloofwaardig klimaatbeleid.

Bij een bezoek aan de Pniówek-mijn kregen we dan ook geen info over de economische situatie van de mijn, noch over de impact van de economische crisis op de situatie van de werknemers. Wel moesten we luisteren naar een project waarbij methaan uit de mijn wordt gerecupereerd en ingezet wordt voor verwarming en koeling in het productieproces.

Een project dat zowel goed is voor de rendabiliteit van de mijn, voor de veiligheid van de werknemers (methaan zorgt voor ontploffingsgevaar) en voor het klimaat aangezien de methaan niet meer vrijkomt in de atmosfeer. Een win-win-win-situatie dus. Een gelijkaardige strategie kregen we de volgende dag te horen van de onderzoekers van het Poolse Clean Coal Institute. Zij voeren projecten uit om in alle stappen van de mijnbouw de efficiëntie te verhogen.

Vooral de ondergrondse vergassing van de resterende steenkool in verlaten mijngangen werd als bijzonder beloftevol voorgesteld. In welke mate deze clean coal toepassingen effectief een bijdrage levert aan een lagere CO2-uitstoot kon men niet aantonen.

Uitdaging modernisering energiesysteem

Polen staat echter, net zoals de meeste andere Europese landen, voor een enorme uitdaging om z’n energiesysteem te moderniseren. Veel productiecentrales zijn verouderd en aan vernieuwing toe. Het land werd ondertussen al geconfronteerd met black-outs. De energieprijzen stijgen, waardoor niet alleen de werkgevers klagen, maar ook het risico op energiearmoede aanzienlijk toegenomen is.

Er zijn daarenboven nog een paar factoren die de energie-uitdaging er niet eenvoudiger op maakt. Het Poolse elektriciteitsnet is het minst met het buitenland verbonden netwerk in Europa. Slechts 2% van de energieconsumptie komt van over de grens. Vanwege het sterke Poolse nationalisme is men ook niet geïnteresseerd om de interconnectie-capaciteit uit te breiden. Men wil z‘n lot niet in handen van de buurlanden te leggen. Dit maakt dat massaal investeren in gascentrales geen optie is omdat men niet afhankelijk wil zijn van Rusland.

Vakbonden en werkgevers hebben zich ook sterk uitgesproken tegen kernenergie wegens te duur. Inzetten op hernieuwbare energie zou een optie moeten zijn, maar lijkt voor de die hard steenkool-fans voorlopig een brug te ver te zijn.

Europa haalt ondertussen alles uit de kast om voor alternatieven voor de mijnbouw te zorgen in de Silezië-regio. In de hoofdstad Katowice valt er niet naast de splinternieuwe met Europees geld gefinancierde bibliotheken, universiteiten, concert- en congresgebouwen te kijken.[3] Dit geeft alvast een welvarend beeld van de stad en de regio. Er is nergens sprake van een verloederde en miserabele sfeer. Vanuit klimaatoogpunt zou het goed zijn indien de economische actoren in Silezië vanuit een duurzaam perspectief een visie voor de toekomst zouden ontwikkelen. In de andere regio’s die we bezochten zoals het Ruhrgebied, Yorkshire en Asturië heeft men dit gedaan. Ook daar zijn er nog enorme problemen, maar men is op z’n minst op weg om de steenkool te laten waar die hoort, in de grond.

Bert De Wel is medewerker milieu en energie bij het ACV

Dit is een verslag van een bezoek met een delegatie van het Europees Vakverbond aan Katowice begin mei ’16.

Noten:

[1] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015SC0234&from=EN

[2] http://www.platts.com/latest-news/coal/warsaw/polish-state-energy-companies-to-invest-624-mil-26427960

[3] Spijtig dat een groot deel van het Europees geld ook naar massale wegeninfrastructuur is gegaan waardoor er een auto-afhankelijke samenleving is tot stand gekomen en de volgende klimaatuitdaging al klaar staat.