Analyse, Economie, Politiek, Artikels -

@Peeters: Waarom wij onder onze stand leven

Niet wij, niet de regering, maar de superrijken leven ver boven hun stand. Het genereren van superwinsten bij grote bedrijven is op termijn sociaal noch economisch houdbaar. Marc Vandepitte legt uit waarom en schetst wat er moet gebeuren om het tij te keren.

woensdag 27 april 2016 22:12
Spread the love

 “De laatste twintig jaar is er een klassenstrijd bezig en mijn klasse heeft gewonnen.”
Warren Buffett [1] 

Te weinig zuurstof?

Het is de mantra van de afgelopen jaren: we leven boven onze stand, we hebben putten gemaakt die we nu moeten wegwerken, er is geen geld voor sociale projecten, enzovoort, enzovoort. Om de economie opnieuw aan te zwengelen en tewerkstelling te creëren moeten de bedrijven meer zuurstof krijgen en de staat en de sociale zekerheid afgeslankt worden. Wat we dus nodig hebben is een taxshift ten voordele van het bedrijfsleven. Tijdelijk is het offer misschien zwaar om dragen, maar, zo luidt de redenering, maar als het bedrijfsleven het opnieuw beter heeft zullen wij er uiteindelijk met zijn allen ook weer beter van worden. Dat is het refrein waar politici en rechtse denktanks ons al jaren mee om de oren slaan.

Het is één grote leugen, de realiteit is het omgekeerde van wat zij beweren. Het bedrijfsleven en meer bepaald de grote bedrijven, hebben op dit moment niet te weinig zuurstof maar integendeel te veel, veel te veel zelfs. De winsten zijn nog nooit zo hoog geweest als vandaag. De afgelopen kwarteeuw steeg de winstvoet[2] voor bedrijven in de VS van 9 procent naar 16 procent. In die periode verdubbelde hun aandeel in de nationale rijkdom.[3] In Europa en Japan is de trend gelijkaardig.[4]

De grote bedrijven hebben op dit moment niet te weinig zuurstof maar integendeel te veel, veel te veel zelfs. 

Surrealisme troef




Volgens The Economist, misschien wel het meest invloedrijke tijdschrift ter wereld en spreekbuis van de economische elite, zijn de winsten van big business vandaag “abnormaal hoog”. Sterker, ze zijn “te hoog om goed te zijn”.[5] In een gezonde economie gaat het grootste deel van de winst naar nieuwe investeringen, iets waar de concurrentie overigens toe verplicht. Maar de huidige “superwinsten” zijn zo hoog dat de bedrijven er geen blijf mee weten. In 2015 maakten VS-bedrijven gezamenlijk een recordwinst van meer dan 1600 miljard dollar, terwijl ze maar een goede 500 miljard dollar investeerden.[6] Vorig jaar alleen al in de VS was er dus een kapitaal‘overschot’ van meer dan 1000 miljard dollar. Wereldwijd schat men het surplus aan kapitaal op 7.000 miljard dollar.[7] 

Om u een idee te geven, dat bedrag is even groot als het gezamenlijk jaarlijks inkomen van Latijns-Amerika en Afrika. Het is ook vijftigmaal zoveel als de jaarlijkse wereldwijde ontwikkelingshulp. Het is dat slapend kapitaal, dat naast zwart geld geparkeerd wordt in Panama en andere belastingparadijzen. Met dat gigantisch bedrag zou men tientallen miljoenen jobs kunnen creëren, de 30 urenweek met loonbehoud invoeren, de uitkeringen boven de armoedegrens uittillen, enz.

Verhoudingsgewijs zou het kapitaaloverschot voor België neerkomen op zo’n 100 miljard euro. Een fabelachtig bedrag waar onze superrijken geen blijf mee weten. Het is dertig maal zoveel als het gat in de begroting, dat men wil verhalen op de werkende bevolking.

Aan de ene kant wordt de gewone man of vrouw steeds verder uitgemolken terwijl aan de andere kant de toplaag zijn fortuinen opstapelt en niet meer weet wat er mee te doen. Van surrealisme gesproken. Geen geld voor pensioenen, sociale zekerheid, onderwijs of gezondheidszorg? Het tegendeel is waar, er zijn bakken geld, maar het wordt weggegraaid bij de werkende bevolking en opgepot door een rijke toplaag.

Aan de ene kant wordt de gewone man of vrouw steeds verder uitgemolken terwijl aan de andere kant de toplaag zijn fortuinen opstapelt en niet meer weet wat er mee te doen. Van surrealisme gesproken.

 

De oorzaken

Er zijn grosso modo drie redenen voor het ontstaan van de superwinsten. Ten eerste is de belastingvoet voor de bedrijven stelselmatig verlaagd en daar bovenop kwamen nog eens fiscale gunstregimes voor de grootste bedrijven. In 1990 bedroeg de belastingvoet in de VS 35 procent, vandaag is dat nog slechts 20 procent.[8] In Europa en Japan is die terugval nog groter.[9] Overal gaan er stemmen op om die belastingvoet nog verder te verlagen… Daarnaast is er nog de belastingontduiking en –fraude die we ondertussen kennen via offshoreleaks, Luxleaks, Swissleaks en de Panamapapers.[10]

Een tweede reden is de loonmatiging. De afgelopen vijftien jaar is het mediaan gezinsinkomen in de VS gezakt met 7 procent.[11] In Europa daalde het aandeel van het salaris in het bnp in die periode van 62 procent naar 58 procent.[12] Lonen en winsten zijn communicerende vaten: hoe lager de lonen, hoe hoger de winsten, en omgekeerd.[13]




De derde reden is de monopolievorming. Vandaag controleren 147 superbedrijven 40 procent van de wereldeconomie, 737 zogenaamde ‘systems integrators’ controleren zelfs 80 procent.[14] System integrators zijn megabedrijven die de hele productieketen controleren. Ze hebben een dominant merk, controleren de Research & Development, leggen prijzen op aan de anderen. Rondom zich organiseren ze clusters van toeleveringsbedrijven die volledig op hen afgestemd zijn.[15] In heel wat bedrijfstakken evolueren we meer en meer naar een winner-takes-all markt, die de betrokken bedrijven toelaat om superwinsten op te strijken.[16] Met die superwinsten kunnen ze onderaannemingen of concurrenten opkopen, waardoor de concentratiegraad nog groter wordt. En zo is de cirkel rond.

737 superbedrijven controleren 80 procent van de wereldeconomie. 

De remedie

Het ultraliberaal weekblad The Economist heeft er geen problemen mee dat kapitaalbezitters fortuinen verdienen door de werknemers slechts een deel van de door hen geproduceerde waarde uit te betalen als salaris, en zich de rest toe te eigenen. Maar momenteel is de graaicultuur volgens het blad zo ver doorgeschoten dat de economische en politieke elite zijn legitimiteit dreigt te verliezen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de sterke scores van Donald Trump en Bernie Sanders in de voorverkiezingen in de VS. Maar ook in een aantal Europese landen bereikt het aantal proteststemmen een alarmerend peil. Bovendien dreigen we door de superwinsten in een langdurige recessie terecht te komen. Slapend kapitaal is nu eenmaal weinig bevorderlijk voor economische groei. De monetaire aanpak via lage rentevoeten en massale geldinjectie in de financiële markten, heeft nauwelijks effect gehad en heeft zijn limieten ondertussen bereikt. Een andere aanpak dringt zich op.[17]

Momenteel is de graaicultuur volgens The Economist zo ver doorgeschoten dat de economische en politieke elite zijn legitimiteit dreigt te verliezen.

Er gaan zelfs meer en meer stemmen op om gewoon geld bij te drukken en iedere burger enkele duizenden euro’s of dollars te schenken. Dat zou komaf maken met de neerwaartse spiraal van deflatie en de economische vraag opnieuw sterk doen toenemen.[18] Dit voorstel gaat lijnrecht in tegen de bezuinigingspolitiek die momenteel door alle politieke elites wordt opgelegd. Bijkomend probleem met dit soort remedie is dat zij nadelig is voor de financiële markten en dat zij moet doorgevoerd worden door de Centrale Bank, die precies in functie werkt van de financiële elites.

Om de kwaal grondig aan te pakken zijn minstens vier zaken nodig.

  1. Om het reusachtig slapende kapitaal vandaag tot leven te wekken is een miljonairstaks nodig. Met de opbrengst daarvan kan men een sociaaleconomisch Marshallplan lanceren die de economie een boost zal geven en heel wat sociale noden zal lenigen.
  2. Om in de toekomst te vermijden dat superwinsten ontstaan, moeten de belastingvoeten voor kapitaal opnieuw omhoog en wel drastisch. Volgens berekeningen bedraagt de ideale belastingvoet voor de topinkomens rond de 80 procent.[19] Fiscale gunstregimes zoals ‘rulings’[20] en notionele intrestaftrek[21] moeten onmiddellijk stopgezet worden. Er moet eindelijk eens ernstig werk gemaakt worden van de bestrijding van belastingontduiking en –fraude. Een vermogenskadaster is hiervoor onontbeerlijk.
  3. Een tweede manier om overwinsten te vermijden is een verhoging van de loonmassa. Om terug ‘normale’ winsten[22] te krijgen moet de loonmassa op dit moment gemiddeld met minstens 5 procent stijgen. In de toekomst moet de loonmassa evenredig toenemen met zowel de levensduurte als de productiviteitsstijging.
  4. Een structurele en duurzame oplossing is uiteindelijk alleen maar mogelijk als de almacht van de genoemde superbedrijven en ‘system integrators’ gebroken wordt. Daarmee raken we aan de kern van ons accumulatiesysteem, of we dat nu graag willen of niet.

De huidige politieke elites in het Westen zijn niet bereid om dergelijke voorstellen zelfs maar te overwegen. Ze dansen graag naar de pijpen van de upper class.

Sociale lente

De huidige politieke elites in het Westen zijn niet bereid om dergelijke voorstellen zelfs maar te overwegen. Sporadisch protesteren ze hier en daar wel wat tegen de graaicultuur van de 1% rijksten, maar meestal is dat symbolisch. In werkelijkheid dansen ze (graag) naar de pijpen van de upper class. En, als dat niet het geval is, worden ze erdoor gechanteerd, zoals in Griekenland vorig jaar.

Er zullen andere krachtsverhoudingen nodig zijn en die zullen moeten opgebouwd worden van onder uit. In dat verband zijn er hoopvolle tekenen: de beweging rond Bernie Sanders, Podemos, Nuit Debout, … In deze krachtsopbouw zullen de vakbonden als grootste organisaties van de werkende bevolking, een onvervangbare rol vervullen. Het is dan ook geen toeval dat ze vandaag zo onder vuur liggen.

Voetnoten

[1] http://www.washingtonpost.com/blogs/plum-line/post/theres-been-class-warfare-for-the-last-20-years-and-my-class-has-won/2011/03/03/gIQApaFbAL_blog.html

[2] De winstvoet is de verhouding van de winst t.o.v. het geïnvesteerd kapitaal (na aftrek van de belastingen).

[3] ‘Too much of a good thing’, in The Economist, 26 maart 2016, p. 21-4, http://www.economist.com/news/briefing/21695385-profits-are-too-high-america-needs-giant-dose-competition-too-much-good-thing; ‘Corporate Profits Grow and Wages Slide’, in New York Times, 4 april 2014, http://www.nytimes.com/2014/04/05/business/economy/corporate-profits-grow-ever-larger-as-slice-of-economy-as-wages-slide.html.

[4] Tussen 1980 en 2013 stegen de winsten van de 28.000 grootste bedrijven wereldwijd van 7,6% van het wereldproduct naar bijna 10%. Financial Times, 5 januari 2016, p. 9; http://www.ft.com/intl/cms/s/0/38587178-9824-11e5-95c7-d47aa298f769.html.

[5] The Economist, art. cit.

[6] Het gaat om respectievelijk 1640 miljard dollar en 536 miljard dollar. https://research.stlouisfed.org/fred2/series/CP; https://research.stlouisfed.org/fred2/series/W790RC1A027NBEA.

[7] ‘Global firms sitting on $7 trillion war chest’, in The Telegraph, 14 augustus 2014, http://www.telegraph.co.uk/finance/11038180/Global-firms-sitting-on-7-trillion-war-chest.html. 

[8] ‘Corporate Profits Grow and Wages Slide’, art. cit.

[9] http://taxfoundation.org/article/oecd-corporate-income-tax-rates-1981-2012.

[10] Goeman E., Tussen Luxleaks, offshoreleaks, Swissleaks en Panamapapers: Er is niets veranderd. Niets.’, https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/04/12/tussen-luxleaks-offshoreleaks-swissleaks-en-panamapapers-er-is-niets-veranderd-niets.

[11] https://research.stlouisfed.org/fred2/series/MEHOINUSA672N.

[12] http://www.robert-schuman.eu/fr/questions-d-europe/0289-les-couts-salariaux-au-sein-de-la-zone-euro-une-relecture-des-divergences-de-competitivite-et; https://www.nbb.be/doc/ts/indexation/annex13.pdf.

[13] Bron van de grafieken: ‘Corporate Profits Grow and Wages Slide’, art. cit.

[14] http://arxiv.org/PS_cache/arxiv/pdf/1107/1107.5728v2.pdf; cfr. http://www.forbes.com/sites/bruceupbin/2011/10/22/the-147-companies-that-control-everything/. Vandaag controleren vijf tot tien bedrijven meer dan de helft van de wereldmarkt in sleutelsectoren als de luchtvaartindustrie, de automobielindustrie, de computerindustrie, elektrische uitrusting, enz. Maar ook in andere sectoren is de monopolievorming sterk toegenomen. Nolan P., op. cit., p. 18-20.

[15] Nolan P., Is China buying the world?, Cambridge 2012, http://digamo.free.fr/nolan122.pdf, p. 16-7.

[16] Financial Times, 16 augustus 2013, p. 7; http://www.ft.com/intl/cms/s/0/4dc7ab46-0424-11e3-a8d6-00144feab7de.html#axzz2efkXFsZw

[17] ‘Fighting the next recession’, in The Economist 20 februari 2016, p. 14-7; http://www.economist.com/news/briefing/21693205-policymakers-rich-economies-need-consider-some-radical-approaches-tackling-next.

[18] Münchau van de Financial Times stelt het zo: A helicopter drop means that the ECB would print and distribute money to citizens directly. If it were to distribute, say, €3,000bn or about €10,000 per citizen over five years, that would take care of the inflation problem nicely. It would provide an immediate demand boost, and drive up investment as suppliers expanded their capacity to meet this extra demand. The policy would bypass governments and the financial sector. The financial markets would hate it. There is nothing in it for them. But who cares? Financial Times, 7 maart 2016 p. 9, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/71fb848e-e210-11e5-8d9b-e88a2a889797.html.

[19] ‘A True Progressivism’, in The Economist, Special Report on World economy, 13 oktober 2012, p. 26; http://www.economist.com/node/21564410. Cfr. Piketty T., Saez E. & Stantcheva S., ‘Taxing the 1%: Why the top tax rate could be over 80%’, http://www.voxeu.org/article/taxing-1-why-top-tax-rate-could-be-over-80.

[20] De zogenaamde Excess Profit Rulings zijn een soort fiscaal gunstregime waardoor bedrijven slechts voor een deel van hun winst belast worden. Daardoor bleef in België iets meer dan 2 miljard euro winst onbelast, met een verlies voor de schatkist van 700 miljoen euro. http://www.standaard.be/cnt/dmf20160127_02092867.

[21] Bedrijven die eigen kapitaal inbrengen kunnen op basis van de ‘Notionele intrestaftrek’ fictieve rente aftrekken van hun winst, waardoor ze minder belasting moeten betalen. Op die manier werden de afgelopen tien jaar in België 40 miljard belastingen niet geheven. http://pvda.be/artikels/tien-jaar-notionele-intrestaftrek-kost-u-40-miljard.

[22] De afgelopen 50 jaar bedroeg de winstvoet gemiddeld 10%. De afgelopen tien jaar zit die gemiddeld boven de 15%. ‘Too much of a good thing’, in The Economist, 26 maart 2016, p. 23.

take down
the paywall
steun ons nu!