Het is merkwaardig dat de mainstream press in België – met uitzondering van het weekblad Knack – collectief is vergeten haar vooruitzichtenkalender te raadplegen.

De Nederlandse zender NPO2 had wel in haar archieven gekeken: een vol uur Lumumba op zondagavond. 18 januari 1961 moet in elke Belgische journalisstenagenda staan aangekruist als ‘to remember’, een quotering die in dit geval aardig wat copij had kunnen opleveren.

Het is des te spijtiger dat het stuk in Knack vergald wordt door de verwarrende en dus foute titel: ‘Nieuwe onthullingen/ Hoe Eisenhower het doodvonnis van Lumumba tekende.’ Voor de goede orde: Eisenhower, president US, deed dat wel degelijk maar het was al lang en breed bekend voor wie de zaak een beetje gevolgd had en dus alles behalve een nieuwe onthulling.

Hiervoor baseer ik mij met name op het standaardwerk van de Amerikaanse journalist/docent, Pulitzerwinnaar en kenner van de geheime diensten, Tim Weiner. In zijn boek ‘Legacy of Ashes’ (Ned. vert. Een spoor van vernieling) uit 2007 draait hij niet om de hete brij. In deze geschiedenis van de geheime dienst CIA zijn meerdere pagina’s gewijd aan het ‘geval Lumumba’. Vermits blijkbaar weinigen in dit land het boek gelezen hebben, zal ik er ruim (zij ingekort) uit citeren.

Augustus 1960

‘Tijdens een vergadering van de Nationale Veiligheidsraad gaf de president de directeur van de inlichtingendienst de opdracht de man te elimineren die door de CIA werd beschouwd als de Castro van Afrika – Patrice Lumumba, de premier van Congo.
Lumumba was via vrije verkiezingen gekozen en hij had de VS om steun gevraagd toen zijn natie het wrede koloniale juk van België afschudde en in de zomer van 1960 de onafhankelijkheid uitriep. Amerikaanse hulp kwam nooit omdat de CIA Lumumba beschouwde als een door drugs benevelde communistische sukkel. Dus toen België paratroepers begon te sturen om in de hoofdstad orde op zaken te stellen, accepteerde hij vliegtuigen, voertuigen en ‘technici’van de Sovjets ter ondersteuning van zijn nauwelijks functionerende regering.

De week waarin de Belgische soldaten arriveerden, stuurde Dulles (hoofd van de CIA/jc) Larry Devlin, hoofd van de standplaats in Brussel, om de leiding over de CIA-post in Kinsjasa op zich te nemen en Lumumba tot doelwit van een geheime operatie te maken. Op 18 augustus, na een verblijf van zes weken in het land, telegrafeerde Devlin het CIA-hoodkwartier:

Congo ondergaat klassieke poging overname door communisten. (…) Ongeacht of Lumumba echt communist is of communistenspel speelt (…) Er rest wellicht weinig tijd voor actief ingrijpen om tweede Cuba te voorkomen.

Allen Dulles sprak de kern van die boodschap diezelfde dag uit op de vergadering van de Nationale Veiligheidsraad. Overeenkomstig een geheim getuigenis dat jaren later ten overstaan van de Senaat werd afgelegd door de notulist Robert Johnson, richtte president Eisenhower zich tot Dulles en zei hem onomwonden dat Lumumba diende te worden geëlimineerd (zie noot 1/jc). Na een dodelijke stilte die zo een vijftien seconden duurde, ging de vergadering verder.

Dulles telegrafeerde acht dagen later:

Hier op hoofdkwartier is eenduidige conclusie dat als lll (codenaam Lumumba) aan bewind blijft, het onvermijdelijke resultaat chaos zal zijn en in ergste geval weg vrijmaakt voor overname Congo door communisten (…) Wij concluderen dat zijn verwijdering urgent hoofddoel is en onder huidige voorwaarden een van de hoogste prioriteiten moet zijn van onze geheime operatie. Vandaar dat wij u ruimere bevoegdheid geven.

Boudewijn, Lumumba, Kasa Vubu

De voorbereiding

Sidney Gottlieb, de meester-chemicus van de CIA met een klompvoet, bracht per vliegtuig een tas met flesjes vol dodelijk gif naar de Kongo en overhandigde die aan het hoofd van de CIA-post. Er zat ook een injectiespuit bij om de dodelijke druppels in voedsel, drank of een tube tandpasta te injecteren. Het was Devlins taak Lumumba van het leven te beroven. De twee mannen hadden een nerveus onderhoud in Devlins appartement in of rond de nacht van 10 september. ‘Ik vroeg wie de opdracht had gegeven om die instructies over te brengen’, verklaarde Devlin onder ede tijdens een geheime verklaring die in 1998 werd vrijgegeven. Het antwoord was ‘de president’.

Devlin verklaarde dat hij het gif in zijn kantoorkluis opborg en zich het hoofd brak over wat hij moest doen. Hij herinnerde zich dat hij dacht: Ik zou verdomme wel gek zijn dat rond te laten slingeren. Na verloop van tijd nam hij de gifflesjes mee naar de oever van de Kongo en begroef ze. Hij zei dat hij zich schaamde voor de opdracht Lumumba te vermoorden. Hij wist dat de CIA wel andere middelen tot zijn beschikking had.

De trein valt niet te stoppen

De inlichtingendienst had de volgende leider van de Kongo al geselecteerd: Joseph-Désiré Mobutu, ‘de enige man in de Kongo die in staat is krachtig op te treden’, zoals Dulles de president vertelde tijdens de vergadering van de Nationale Veiligheidsraad op 21 september. De CIA voorzag hem begin oktober van een kwart miljoen dollar (zie noot 2), gevolgd door zendingen wapens en munitie in november. Mobutu nam Lumumba gevangen en bracht hem, in de woorden van Devlin, in handen van een ‘gezworen vijand’.

De CIA-basis in Elisabethstad, diep in het hart van de Kongo, rapporteerde dat ‘een Belgische officier van Vlaamse origine Lumumba executeerde met een reeks kogels uit een machinepistool’ twee dagen voor de volgende president van de Verenigde Staten werd geïnstalleerd. (De inauguratie van JFK als opvolger van Eisenhower vond plaats op 20 januari 1961/ jc)

Met de aanhoudende steun van de CIA verwierf Mobutu uiteindelijk de volledige controle over de Kongo na een strijd om de macht die vijf jaar duurde. Hij was voor de inlichtingendienst de favoriete bondgenoot in Afrika en tijdens de Koude Oorlog het centrum voor geheime Amerikaanse operaties over het hele continent. Hij regeerde gedurende drie decennia als een van de meest wrede en corrupte dictators die voor miljoenen dollars aan staatsinkomsten achteroverdrukte afkomstig van de verkoop van diamanten, mineralen en strategische metalen, en hij slachtte enorme aantallen mensen af om zijn macht veilig te stellen.’ (tw)

NOOT 1

Er is overweldigend bewijsmateriaal dat Eisenhower Lumumba dood wilde hebben. Er kan geen twijfel over bestaan dat ‘elimineren’ in dit geval de fysieke daad betekent. (Overigens geldt bij de CIA e regel dat voor politieke moorden enkel de president toestemming kan geven.)

‘De president wilde dat een man die hij als een doortrapte schurk en een uiterst gevaarlijk man zag – net als heel veel anderen onder wie ik – uit de weg werd geruimd. Dat zei Richard Bissell later in een oral-history-vraaggesprek voor de presidentiële bibliotheek van Eisenhower. Bissell was een hoge boss van de CIA, die onder meer de (mislukte) invasie van de Varkensbaai op Cuba organiseerde.

Bissell: ‘Ik twijfel er niet in het minst aan dat hij (de president) wilde dat Lumumba uit de weg werd geruimd en hij wenste dat hartgrondig en meteen, als een urgente en zeer belangrijke aangelegenheid.’ Dat is dus volledig in overeenstemming met het telegram dat Allen Dulles naar zijn ondergeschikte, de uitverkoren moordenaar Larry Devlin stuurde.

NOOT 2

Een persoonlijke getuigenis van betalingen aan de bondgenoten van de CIA in Congo, is afkomstig van Owen Roberts, later Amerikaans ambassadeur onder president Ronald Reagan. Roberts was in 1960 (bij de Congolese onafhankelijkheid) DE expert over Congo op het inlichtingen- en onderzoeksbureau van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington. Hij had twee jaar in de Congolese hoofdstad gediend en was de eerste Amerikaanse ambtenaar van BZ die alle nieuwe leiders persoonlijk kende. Hij onthulde onder meer dat de Congolese delegatie bij de Verenigde Naties geld kreeg van de CIA.

Dit stuk werd eerder gepubliceerd op Salon van Sisyphus.

Bronnen:

* Tim Weiner, Een spoor van vernieling, De geschiedenis van de CIA, De Bezige Bij, Amsterdam, 2007
* Luc De Vos, Emmanuel Gerard, Philippe Raxhon, Jules Gérard-Libois, ‘Lumumba/De complotten? De moord’, Davidsfonds, Leuven, 2004
* Manu Ruys, Waarom Lumumba moest sterven, Pelckmans, Kapellen, 2000
* Ludo de Witte, De moord op Lumumba, Van Halewyck, Leuven, 1999
* Walter Pauli, Nieuwe onthullingen: Hoe Eisenhower het doodvonnis van Lumumba tekende, in Knack van 12 januari 2016

In deze lectuur vindt u ook wat er vooraf ging aan de moord en wat er met het lijk van Lumumba gebeurde. (jc)