Verschillende ophefmakende rechtszaken werden begin dit jaar opgestart.
Even terugspoelen. Enkele jaren geleden kon Justitie eindelijk de toegang tot de militaire kazerne in de noordelijke streek Cobán forceren. Decennia lang wist de bevolking dat er honderden mensen aangehouden en naar de kazerne afgevoerd werden. De slachtoffers keerden niet meer terug. Een hele ploeg forensische antropologen, gesteund door een schare vrijwilligers, begonnen te graven. Tot nog toe werden 558 skeletten en beenderen opgegraven. Men spreekt over een van de grootste massagraven in Latijns-Amerika. DNA-onderzoek kon reeds 97 personen identificeren. Er werden onder andere resten gevonden van 22 kinderen jonger dan drie jaar, 19 kinderen tussen vier en twaalf jaar, 44 adolescenten tussen dertien en zeventien jaar oud. Bij velen lag een blinddoek nog over de oogkassen gebonden. Anderen hadden touwen rond de polsen, de nek en de enkels. Sommigen hadden een prop voor de kaaksbeenderen.
Onder de aangehouden ex-militairen figureren legerleiders die toen de hoogste functies bekleedden. Onder meer Benedicto Lucas García, broer van de overleden generaal en president Romeo Lucas García (1978-1982). Deze laatste overleed in Venezuela in 2006. Tijdens het bewind van zijn broer was Benedicto Lucas García stafchef van het leger. Ook Edgar Rolando Hernández Méndez, toenmalige chef van de Militaire Inlichtingendiensten kreeg de boeien om.
Pakt de broer in plaats van de zus op
In 1981 werd Emma Guadalupe Molina Theissen aangehouden en afgevoerd naar een kazerne in Quetzaltenango. Tijdens haar gevangenschap werd ze door militairen seksueel misbruikt en verschillende keren gefolterd. Na negen dagen slaagde ze erin te ontsnappen. Generaal Manuel Antonio Callejas beval haar opnieuw aan te houden. Toen de soldaten haar niet thuis vonden namen ze de 14-jarige broer Marco Antonio mee. Sindsdien verdween hij. In 2004 veroordeelde het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten de staat Guatemala en beval het slachtoffer op te sporen en de verantwoordelijken te straffen. Tien jaar duurden de gerechtelijke onderzoeken . Voor deze feiten staan nu twee ‘hoge omes’ terecht. Ex-generaal Manuel Antonio Callejas was onder meer directeur van de Sectie van de Inlichtingendiensten (G2). En Francisco Luis Gordillo maakte na een militaire staatsgreep en de machtsovername in het najaar van 1982 deel uit van het triumviraat van Ríos Montt.
Volksvertegenwoordiger met bloed aan de handen
Eind vorig jaar won de politieke partij Front voor Nationale Convergentie (FCN) de verkiezingen. De tv-vedette Jimmy Morales werd tot president verkozen. Achter zijn rug schuilt een nest militairen en ex-militairen. Een van hen is Edgar Justino Ovalle Maldonado, voormalige kolonel en gedurende twintig jaar hoofd van de contra-insurgentie operaties. Bovendien is hij stichter van de Vereniging van Militaire Veteranen (AVEMILGUA). Gedurende een jaar (tussen ’81 en ’82) hield hij huis in de noordwestelijke Ixil streek. Er werden zevenenzeventig bloedbaden aangericht, goed voor 1.700 Maya-slachtoffers. De man werd enkele weken geleden vooruitgeschoven als fractieleider van de winnende partij in het Congres. Zijn onschendbaarheid dient hem als schild tegen een aanhouding en een proces. Maar Thelma Aldana, hoofd van het Openbaar Ministerie, stuurt erop aan om zijn onschendbaarheid op te heffen.
Mensenrechtenorganisaties zoals GAM, FAMDEGUA en ADIVIMA erkennen de goede werking die Thelma Aldana en het Openbaar Ministerie (MP) geleverd hebben. Onder mensenrechtenorganisaties gaan stemmen op om naast het berechten van daders ook een nationale commissie voor het zoeken naar de slachtoffers van gedwongen verdwijningen in het leven te roepen. Een niet evidente kluif voor het nieuwe Congres.
Liever hopeloos seniel dan schuldig
Ondertussen wordt een nieuwe aflevering toegevoegd aan de soap van het proces tegen het symbool van de genocide, ex-generaal en staatschef de facto Efraín Ríos Montt. Na vele opeenvolgende pogingen werd hij in maart 2013 veroordeeld tot 80 jaar gevangenis. Tien dagen later werd het proces tenietgedaan. In januari 2015 moest hij opnieuw voor de rechter verschijnen. Hij liet zich (volgens sommigen theatraal) op een ziekbed binnenvoeren. In juli van hetzelfde jaar werd ernstige psychologische verzwakking vastgesteld.
“Hij kan zijn mentale faculteiten niet ten volle gebruiken, hij is niet in staat om juist te begrijpen welke schuld hem aangewreven wordt, hij is niet in staat de elementen van een proces en de gerechtelijke formaliteiten te begrijpen en tot zijn zelfverdediging bij te dragen”, luidde het medisch attest. Daarop werd het proces uitgesteld tot januari dit jaar. Het proces zou doorgaan achter gesloten deuren, waarbij de beschuldigde zou vertegenwoordigd worden door zijn advocaten. Inmiddels is de streefdatum, voorzien in de maand januari, ook al verlopen.
Wordt (misschien niet meer) vervolgd.
