De Brazilianen gaan in 2016 een periode van buitengewone politieke, sociale en economische onzekerheid tegemoet. De inflatie is hoog en lijkt ongevoelig voor de monetaire politiek van de Centrale Bank. De internationale economie is traag, de binnenlandse munt gedevalueerd en de werkloosheid stijgt.
Brazilië is in een recessie beland die met de dag verergert. Het gaat hier echter niet om een ‘normale’ recessie. De recente ontwikkelingen vinden plaats tegen de achtergrond van een groot corruptieschandaal rond het staatsoliebedrijf Petrobras.
Er bestaat een concrete mogelijkheid dat politici zoals de voorzitter van de Federale Kamer van Afgevaardigden de gevangenis ingaan. De fractieleider van de regerende Arbeiderspartij (PT) zit al vast, evenals voormalige autoriteiten uit de regering van president Luíz ‘Lula’ Inácio da Silva (2003 – 2011).
Er gaat nauwelijks een dag voorbij zonder nieuws over nieuwe schandalen of arrestaties van politici en zakenlieden. Daar komt nog bij dat begin december 2015 https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/12/06/corruptieschandaal-verlamt-regering-brazilie een afzettingsprocedure tegen president Dilma Rousseff in gang is gezet, wegens veronderstelde schending van de Fiscale Verantwoordelijkheidswet.
Rousseff, een creatie van Lula
Alles wat hier nog bij komt, kan genoeg zijn om wijdverbreide instabiliteit te veroorzaken. Alles wat al is gebeurd, heeft een ongekende situatie van politieke onzekerheid en economische malaise veroorzaakt. Er zullen buitengewone inspanningen nodig zijn om een uitweg uit deze crisis te vinden.
De afzettingsprocedure tegen de president komt niet uit het niets. De onthulling van het Petrobras-schandaal heeft geleid tot een stroom geruchten en verdachtmakingen. Als die niet gericht zijn tegen de president zelf, dan wel tegen degenen in de kring rondom haar uit de tijd dat ze minister van Energie was in de regering-Lula. Rousseff was bovendien eerder voorzitter van de raad van bestuur van Petrobras.
Tot nu toe zijn er echter geen concrete beschuldigingen of bewijzen aangedragen tegen Rousseff. Ze lijkt zelfs geen belangrijk doelwit van onderzoekers, die zich meer richten op Lula en zijn directe familie. De aanleiding voor de afzettingsprocedure ligt bij het gebruik van boekhoudkundige kunstgrepen om de limiet op overheidsuitgaven, opgelegd door Fiscale Verantwoordelijkheidswet, te omzeilen.
Een meerderheid van de opiniemakers beschouwt dat een te zwakke zaak voor een afzettingsprocedure. Haar acute politieke kwetsbaarheid is bedreigender. Rousseff wordt algemeen gezien als creatie van Lula, maar ze had nooit zijn natuurlijk charisma.
Koerswijziging
Kort na de herverkiezing van Rousseff in november 2014 kondigde ze een radicale verandering in het economische beleid aan. Bezuinigingen en hogere belastingen waren belangrijke bestanddelen van dat beleid. De zittende president stelde tijdens haar campagne herhaaldelijk dat ze dergelijk beleid verwierp, maar slechts een paar dagen na de uitslag van de verkiezingen veranderde ze van koers.
Hoewel Lula haar ogenschijnlijk steunde, viel de koersverandering slecht bij de Arbeiderspartij. Die schaarde zich met weinig enthousiasme achter haar en stelde dat alleen het macro-economische beleid aangepast zou worden. De perceptie dat de president weinig politieke steun had, stimuleerde haar tegenstanders om een afzettingsprocedure te starten of haar tot aftreden te dwingen.
Door deze agressieve oppositie en een wankele eigen politieke basis, was de regering het hele jaar 2015 verlamd.
Geen enkele relevante bezuinigingsmaatregel kwam door het Congres. De impasse die ontstond door het gebrek aan een effectieve regering, in combinatie met een agressieve oppositie, leidde ertoe dat veel besluiten werden uitgesteld. Investeringen daalden, steeds meer mensen raakten hun baan kwijt en het consumentenvertrouwen daalde.
Een lang jaar 2015 loopt door in 2016
De politieke crisis heeft een verwachte recessie veranderd in de dreiging van een grote depressie, zowel qua diepte als qua duur. De situatie wordt bemoeilijkt door het huidige politieke onvermogen om een duurzame oplossing voor te stellen voor de crisis op middellange termijn, laat staan voor de komende maanden
De lopende afzettingsprocedure zal naar verwachting grotere politieke instabiliteit met zich meebrengen. Tegelijkertijd is er geen georganiseerde oppositie die klaar is om de plaats van de huidige regering in te nemen. Als de afzettingsprocedure mislukt, blijft het probleem bestaan dat de president geen visie of macht heeft, en het is ontzettend moeilijk voor te stellen hoe ze zich voldoende kan herstellen om de laatste drie jaar van haar termijn af te maken.
Historicus Eric Hobsbawm observeerde dat de twintigste eeuw een korte eeuw was (die begon in 1914 en eindigde in 1991): 2015 kan een lang jaar worden voor de Brazilianen. De afzettingsprocedure zal doorlopen in 2016, terwijl de sociale spanningen kunnen toenemen, met hoge inflatie en groeiende werkloosheid.
Als er niet een soort nationaal akkoord bereikt wordt, dat het mogelijk maakt de regering-Rousseff haar werk doet of dat zevertrekt, dan kan ‘2015’ nog lang gaan duren. Het land wacht dan een onbekende afgrond, een combinatie van een economische, politieke en sociale crisis waarvan nu nog moeilijk te voorspellen is wanneer het tij zal keren.
Fernando J. Cardim de Carvalho is econoom aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro.
