(screenshot NOS)

Lap, het is weer de schuld van Molenbeek 

Johan Leman, voormalig directeur van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding (CGKR) en voorzitter van De Foyer in Molenbeek is scherp voor het beleid van de Belgische veiligheidsdiensten tegenover Molenbeek. "Waarom greep men dan niet in? In de periode 1993-2003, toen ik directeur was van het CGKR (ik weet dus niet of het later nog zo was), wou men niet ingrijpen omdat de filosofie was dat men de extremisten beter liet waar ze waren, “omdat men dan tenminste wist waar ze zaten”.

woensdag 18 november 2015 10:08
Spread the love

Mocht ooit iets vergelijkbaars als met de Parijs-Molenbeek link gebeuren in het Rabot in Gent met zeg maar Amsterdam, of in de Seefhoek in Antwerpen met een link naar Rotterdam, en men zou me vragen om er een opinie over te schrijven, reken er dan maar op dat ik het niet doe.

Ik voel me niet gekwalificeerd genoeg om me aan zoiets te wagen. Ik ben dan ook niet weinig verbaasd hoe weinig mensen er een probleem in zien om zich uit te spreken over de link Molenbeek-Parijs.

Zelf ben ik vandaag absoluut niet zeker, als ik hier nu iets over schrijf, dat er niet iets is dat me ontgaat. Sorry vooraf voor eventuele blinde vlekken. Maar het wekt in zo’n perspectief geen verwondering dat sommigen zich vooral specialiseren in het zoeken van schuldigen, want zodoende heb je altijd wel een beetje gelijk, en trouwens… bewijs dan maar het omgekeerde.

Ik wil gewoon kort een aantal feiten op een rijtje zetten. Ze zijn niet noodzakelijk een verklaring, maar misschien hebben ze elk op zich hun belang.

Wie als persoon met Maghrebijnse roots in Brussel niet wil opvallen, kan momenteel op veel plaatsen terecht. Wie er echter met een verdacht curriculum een tijd echt onopvallend wil onderduiken, neemt bij voorkeur oud-Molenbeek, Kuregem of bepaalde wijken in Brussel-stad.

Wie op zoek is naar logistieke steun in Brussel en in de omgeving van bepaalde (een minderheid) van moskeeën mogelijke sympathisanten wil vinden, kiest trouwens gemakshalve voor diezelfde wijken. Iedereen weet dat, ook de staatsveiligheid, en trouwens ook andere buitenlandse veiligheidsdiensten die in Brussel actief zijn.

Waarom niet ingrijpen?

Waarom greep men dan niet in? In de periode 1993-2003, toen ik directeur was van het CGKR (ik weet dus niet of het later nog zo was), wou men niet ingrijpen omdat de filosofie was dat men de extremisten beter liet waar ze waren, “omdat men dan tenminste wist waar ze zaten”.

Mijn toenmalig argument dat dit niet goed was voor een wijk en dat daar eventueel een wervende uitstraling van uitging naar sommige inwoners, maakte geen indruk. Terloops, ik weet dat de vroegere burgemeester (PS’er Philippe Moureaux, nvdr), die sommigen nu ‘aanklagen’, even zeer klacht neergelegd heeft… maar dat de lijn aangehouden bleef om niet tussen te komen.

Dit kan onmogelijk de persoonlijke keuze van die ene burgemeester alleen geweest zijn, immers, bij de overlegvergaderingen in zijn politiezone waren in die tijd meerdere burgemeesters van verschillende partijpolitieke strekking aanwezig.

Iedereen die in Molenbeek al jaren lang actief was, en daar als sociaal werker goed geïntegreerd was, wist of vermoedde dat dit de algemene lijn was. Buitenstaanders noemden dit: laksisme. Maar er waren echt geen publicaties nodig die de ogen moesten openen voor dit feit. Sociale werkers juichten die publicaties niet toe, niet omdat ze het fenomeen niet kenden, maar omdat ze merkten dat een gelokaliseerd probleem in de media steevast tot een groot, algemeen Molenbeeks probleem uitvergroot werd.

Zulke publicaties maakten de mensen nerveus, omdat ze beseften dat daarop slechts veralgemeningen over heel Molenbeek zouden volgen, met kwalijke gevolgen voor het imago van de Molenbeekse jongeren en hun zoektocht naar werk. Men kende het fenomeen, men was er niet gelukkig mee, maar men besefte dat de staatsveiligheid (ook de Franse!) dit nauwgezet opvolgde. Sheikh Ayachi Bassam van het Molenbeekse CIB was immers uit Frankrijk uitgewezen… je kan je dus voorstellen dat niet alleen de Belgische veiligheiddiensten interesse hadden voor zijn activiteiten.

Eén pot

Dat dit probleem van gelokaliseerd jihadisme dan nog in één pot gestopt werd met problemen van reinheid van het straatbeeld en drugsdealing, maakte het tot een amalgaam dat moeilijk beheersbaar leek. Wat ik bedoel: tekort aan straatreinheid was één zaak, maar dat is, geloof me, een nogal Brussels probleem in zijn geheel.

Drugsdealing had veel te maken met informele economie en met werkloosheid. Jihadisering was nog iets anders… Alle drie hoefden een oplossing, alle drie hebben ze voor een deel ook met elkaar te maken, maar alle drie ook hebben ze hun eigen dynamiek. Ik beperk me hier tot het aspect ‘jihadisering’.

Ik moet bekennen dat het bij mij indertijd verwondering wekte dat de moordenaars van Massood in Afghanistan (2001) niettemin vanuit diezelfde moskee van Ayaachi Bassam in Molenbeek hadden kunnen vertrekken, maar ik dacht toen dat de reden hiervan was dat tussen de staatsveiligheid, de politiediensten en het gerecht de uitwisseling van gegevens niet optimaal verliep.

Ik denk dat de grootste fout die toen gemaakt werd (maar het is gemakkelijk spreken nadien), gelegen is in de toenmalige strategie om ervan uit te gaan dat het genoeg was om te weten waar het extremisme gelokaliseerd was om het te kunnen blijven beheersen. Dit is niet de fout geweest van één man alleen, maar van het veiligheids- en gerechtelijk beleid uit die tijd.

Tussen 2003 en 2012 zijn jihadisten uit Frankrijk in Molenbeek actief geweest. Beghal onder andere. Kringen rond Trabelsi ook. Maar het bleef gelokaliseerd. De vroegere filosofie werd klaarblijkelijk voortgezet, maar van mijn kant kan ik niet zeggen dat ik daar toen nog zicht op had.

Vanaf 2011 vertrokken sommige jonge mensen naar Somalië, nadien naar Syrië. Lokaal hoorde men daar wel eens iets over. De meeste aandacht ging in de media echter uit naar Shariah4Belgium, die leken immers het meest assertief.

Humanitaire hulp

Van de Molenbeekse jongeren die vertrokken was de boodschap trouwens dat ze weggingen om humanitaire hulp aan te bieden ginds in Somalië of Sham, niet echt om te vechten… en er kon hiervoor zelfs enig begrip opgebracht worden. Hier komt vermoedelijk een tweede vergissing opduiken: men heeft te weinig opgemerkt dat sektariseringsprocessen in gang gezet werden waarbij jongeren eventueel met goede bedoelingen konden vertrekken, maar dat daar op een later moment tijdens het proces verandering kon in komen. Over het feit dat er ondertussen ook criminelen vertrokken, maakte men zich minder zorgen: “weer een crimineel minder…”

Een duidelijk triggerjaar voor Molenbeek is 2014 geweest, het jaar waarin Bagdhadi twee uitspraken doet die ook voor Molenbeek zware consequenties zouden hebben: de territoriale jihad zou een globale jihad worden, dus… mensen die vertrokken om in Syrië de jihad te doen moesten weten dat ze ook in Europa zouden kunnen ingezet worden, en ten tweede, België werd strategisch opgedeeld in twee gebieden: Brussel behoort tot Frankrijk voor de strategische planning van IS en het Vlaams Gewest hoort bij Nederland.

Vraag: maar waarom toch gaan bepaalde jonge mensen in Molenbeek mee in het militante jihadi verhaal? Antwoord: Omdat de cijfers zijn wat ze zijn. We hebben te maken met dichtbevolkte wijken, met een overwegend jonge bevolking, vaak werkloos en, tenzij je in de informele economie onderduikt, vaak ook zonder positieve identiteit en zonder toekomst… Is dit voldoende om jihadist te worden?

Evident niet en de meesten worden het niet. Maar als het om enkele duizenden gaat, hoeft het niet te verwonderden dat er enkele tientallen zijn die zich laten verleiden door de belofte van een mooi samenlevingsmodel en een goed inkomen, een mooi gezinsleven ook als je een jonge vrouw bent.

Criminelen zijn daarenboven ook interessant om te recruteren want gemakkelijk inzetbaar bij hun eventuele terugkeer of zelfs als ze nooit vertrekken… want ze weten waar de wapens te vinden zijn in Brussel zelf.

De feiten: uit Molenbeek, een gemeente van 100.000 inwoners, zijn tot vandaag 48 mensen vertrokken naar Syrië op 141 voor geheel Brussel, en op ca 500 voor geheel België. Laat alles hierboven nu toe om Molenbeek daarom de hoofdstad van het Europese jihadisme te noemen? Ik laat het aan u over…

Democratisch draagvlak

Van één zaak ben ik ondertussen echter grondig overtuigd: men zal het jihadisme in Molenbeek pas verslaan als men tegelijk een zo uitgebreid mogelijk democratisch draagvlak creëert waar men ophoudt om elkaar de zwarte piet toe te schuiven, voor fouten die eigenlijk collectief zijn en niemands precieze naam dragen.

In wezen gaat het in mijn ogen om enkele foute strategische keuzes in het verleden en om enkele disfuncties bijvoorbeeld op EU vlak tussen de veiligheidsdiensten en nationaal ook, tussen enkele diensten. Ook lijkt me, wil men in de toekomst echt een oplossing, niet een uitdaging waar ideaal beleid erin bestaat om er persoonlijk op te willen scoren.

De consequenties van nieuwe mogelijke verkeerde inschattingen en nieuwe disfuncties zijn immers te ernstig en treffen te veel onschuldigen. Eenmaal die democratische, sociale cohesie gerealiseerd is, moet iedereen die echt ertoe kan bijdragen om de problemen precies te situeren, aan tafel geroepen worden om gegevens voor een concreet plan mede aan te reiken. Liefst geen aankondigingspolitiek.

Dit plan zal moeten bestaan uit enkele zeer gerichte repressieve acties, die de bevolking begrijpt en waar ze dus mee instemt, en een gericht plan ook voor een meer adequaat onderwijs, dat tegelijk ook beter aansluit bij de arbeidsmarkt. Er is ook uitschakeling nodig van het mogelijk geldgewin in een te grijze en zelfs zwarte informele economie.

Er moet stabiliteit komen in een politiekorps, waarvan een deel dichter bij de bevolking moet komen te staan. Tenslotte moet in degelijke eerste-lijnswerkingen geïnvesteerd worden die op de creativiteit en noden van de bevolking inspelen, een bevolking die vaak beter geïnformeerd is dan men vermoedt, maar wiens loyaliteit, participatie en medewerking men moet verhogen.

Johan Leman is voorzitter van Foyer vzw en em. prof. antropoloog aan de KU Leuven

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!