Het gaat al lang niet meer om de blokkade van de E40. Iedereen weet ondertussen wel dat alleen een onderzoek kan uitwijzen wat daar juist is gebeurd. Dit incident wordt schaamteloos misbruikt om een verborgen agenda door te voeren. Zowel vanuit werkgeversorganisaties  als vanuit de meeste regeringspartijen is er een aanval in regel ingezet tegen het stakingsrecht en de vakbonden. In essentie gaat het om welke soort stakingsacties nog rechtmatig zijn, om de rechtspersoonlijkheid en de financiering van de vakbond. Door de essentiële pijlers van een democratische samenleving verregaand te bedreigen, is de inzet van het debat veel breder geworden. 

Gelukkig wordt het stakingsrecht vooralsnog niet gedefinieerd door één van de partijen in het conflict – de werkgever – maar vloeit het voort uit internationale verdragen en overeenkomsten

‘Onder staking verstaan we: het recht om het werk neer te leggen om zo de druk op onderhandelingen op te voeren. Ook betogen is een wettelijk wapen van het sociaal overleg. Sociaal hooliganisme begint dan weer daar waar de rechten van de actievoerder indruisen tegen de rechten van al wie niet rechtstreeks betrokken is bij het sociaal conflict.’

Aan het woord is Voka-topman Hans Maertens. Unizo-voorzitter Karel Van Eetvelt meent zelfs te weten dat zij die destijds gestreden hebben voor het stakingsrecht ‘kwaad zouden zijn om te zien waarvoor het nu wordt gebruikt’. Die sociale gehechtheid zou bijna ontroeren mocht ze niet juist het tegenovergestelde beogen, namelijk de regelrechte inperking van de democratie.

Collectief bedelen

Gelukkig wordt het stakingsrecht vooralsnog niet gedefinieerd door één van de partijen in het conflict – de werkgever – maar vloeit het voort uit internationale verdragen en overeenkomsten. Stakingsrecht is het enige effectieve instrument dat werknemers hebben om druk te zetten op de werkgever of de overheid die de (economische of politieke) macht hebben. Doordat er economische schade is, kunnen deze laatste verplicht worden om toegevingen te doen. Wie dat principe onderuithaalt, spreekt niet meer over collectieve actie maar over collectief bedelen: je mag iets vragen aan de werkgever, maar die zal zelf wel beslissen of hij al dan niet iets wil geven. 

Uiteraard is het beter als men werkwilligen kan overtuigen om het werk neer te leggen. Maar aangezien arbeidsverhoudingen machtsverhoudingen zijn, gaat ook de werkgever technieken gebruiken om de staking te breken

Wanneer is er economische schade? Zeer eenvoudig. Als een onderneming de productie of dienstverlening moet stoppen dan wel ze sterk gehinderd wordt. Als de stakende werknemers vervangen worden door andere, is er geen sprake meer van stakingsrecht. De afgelopen dagen zagen we hiervan de perfecte illustratie. Bij Bpost is een staking aan de gang omdat Bpost een zaterdag wil beschouwen als een gewone werkdag en er dus geen extra premie voor wil betalen. Om die staking te ondermijnen en stakers te vervangen, zette Bpost uitzendkrachten in, wat zonder meer onwettelijk is. 

Zolang er geen geweld of intimidatie wordt gebruikt mag een stakingspost wel degelijk de toegang blokkeren. Wat is het alternatief? Achteraf gelijk krijgen voor de rechtbank? Dan is de staking al gebroken en heeft men het (echte) pleit verloren. Het stakingsrecht betekent dus uit zijn aard een beperking van de rechten van de werkgever en soms ook van individuele werkwilligen.

Machtsverhoudingen

Uiteraard is het beter als men werkwilligen kan overtuigen om het werk neer te leggen. Maar aangezien arbeidsverhoudingen machtsverhoudingen zijn, gaat ook de werkgever technieken gebruiken om de staking te breken: werknemers een vast contract of premies aanbieden als ze komen werken tijdens een staking, kaderleden en onderaannemers oproepen,… 

Waar willen Voka en Unizo, met in hun kielzog enkele regeringspartijen, eigenlijk naartoe? Dat werkgevers macht mogen ontwikkelen, maar vakbonden niet? Dat is Thatcher achterna.

In het Verenigd Koninkrijk wordt op 2 november een wet wordt gestemd die van de mensenrechten een vodje papier maakt. Een greep uit de bepalingen: een stakingspiket mag nog maar maximum uit zes personen bestaan en elke mededeling op Facebook of Twitter moet 14 dagen vooraf worden aangekondigd.

De Iron Lady die de vakbonden in de jaren 1980 een slag wist toe te brengen, blijft een voorbeeld voor de Europese rechterzijde. Ze wist als geen ander de vakbonden voor te stellen als bevoorrechte organisaties die alleen opkwamen voor hun eigenbelang. 

Voor de werknemers en de maatschappij is het bilan desastreus. Staken mag alleen nog om strikt professionele belangen en zodra een juridische procedure wordt opgestart, moet de actie worden opgeschort. Eén cijfer maar: van de 80% werknemers die gedekt was door collectieve akkoord, is dit teruggevallen tot 21%, de rest moet individueel zijn boontjes zien te doppen en trachten te onderhandelen met zijn werkgever. Het Verenigd Koninkrijk is onder andere daardoor kampioen geworden van de ongelijkheid. 

En nog is die beperkte aanwezigheid van de vakbonden een doorn in het oog van Cameron, huidig premier en fervent adept van Thatcher. De vakbonden moeten gewoonweg helemaal van de baan.

Vodje papier

En zo komt het dat in het Verenigd Koninkrijk op 2 november een wet wordt gestemd die van de mensenrechten een vodje papier maakt. Een greep uit de bepalingen: een stakingspiket mag nog maar maximum uit zes personen bestaan en elke mededeling op Facebook of Twitter moet 14 dagen vooraf worden aangekondigd. Dat men daar in België nog niet aan gedacht heeft. Dat gevaar is niet volledig uit de lucht gegrepen, maar eerst wil men een voet tussen de deur, namelijk een eerste inperking van het stakingsrecht. Onze schaduwpremier is dan zeker opnieuw welkom in 10 Downing Street.

Bij Bpost is een staking aan de gang omdat Bpost een zaterdag wil beschouwen als een gewone werkdag en er dus geen extra premie voor wil betalen. Om die staking te ondermijnen en stakers te vervangen, zette Bpost uitzendkrachten in, wat zonder meer onwettelijk is

Maar Thatcher was ook een meesteres in tactiek. Zo isoleerde ze de mijnwerkersvakbond van de andere vakbonden. Ook hier te lande tracht men de vakbonden bij de NMBS los te weken van de andere vakbonden, en al zeker van de publieke opinie. Alsof er geen terechte verzuchtingen zijn die iedereen aangaan: een besparing van drie miljard euro die duizenden banen zal kosten, de veiligheid bedreigt, de prijzen van treintickets de hoogte zal injagen en nog meer stations zal sluiten. Voor een minimale dienstverlening bij de NMBS hebben we geen nieuwe wet nodig, ze bestaat al.

Privé-militie

Geheel in die lijn komt aan het N-VA-parlementslid Zuhal Demir de twijfelachtige eer toe om de strafste uitspraak te hebben gedaan van de laatste dagen. Voor haar is de vakbond niets anders dan een ‘geüniformeerde privé-militie met een license to kill’. Als men van politieke zijde een incident misbruikt om de grootste sociale bewegingen van het land te criminaliseren, wordt het ronduit gevaarlijk.

Want de overheid en de bedrijven vinden het niet leuk dat de vakbonden het regeringsbeleid op de korrel nemen. Maar ze vinden het ook niet leuk dat organisaties zoals Greenpeace acties voeren voor hun deur, of de toegang blokkeren met kettingen; dat vluchtelingen hun tenten opslaan in een Brussels park; dat boeren wegen bezetten omdat de melkprijs te laag staat.

Voor Zuhal Demir is de vakbond niets anders dan een ‘geüniformeerde privé-militie met een license to kill’. Als men van politieke zijde een incident misbruikt om de grootste sociale bewegingen van het land te criminaliseren, wordt het ronduit gevaarlijk

En het gaat verder dan niet leuk vinden: tegen Greenpeace werd een onderzoek geopend op basis van de verdenking ‘bende van misdadigers’, bomspotters moeten voor de correctionele rechtbank komen wegens ‘indringen van een militair terrein’. En ga zo maar door. Wordt de vakbond gemuilkorfd, zullen anderen volgen. MR-parlementslid Pierre-Yves Jeholet nam dinsdag de ziekenfondsen al in het vizier. 

Damocles

Soms kunnen acties formeel in strijd zijn met de strafwet, maar zijn ze niet strafbaar omdat ze uiting geven aan fundamentele rechten. Gelukkig komt het daarom ook niet altijd tot een veroordeling, maar het hangt wel als een zwaard van Damocles boven elke organisatie en de actievoerders. Met als doel toekomstige acties zelf te censureren.

‘Iedereen moet zich aan de wet houden’ is ook een dooddoener van formaat. Alsof de overheid of bedrijven zich altijd aan de wet houden

‘Iedereen moet zich aan de wet houden’ is dan ook een dooddoener van formaat. Alsof de overheid of bedrijven zich altijd aan de wet houden. Er zijn vele Volkswagens. En alsof de burger dan op één dag een rechterlijke uitspraak kan bekomen die de overheid en de bedrijven verplicht een einde te maken aan de onwettelijkheid op straffe van een dwangsom, zoals bedrijven dat wel kunnen bij stakingen. Nog te vaak is de wet de wil van de sterkste en wordt bij de toepassing ervan met twee maten en gewichten geoordeeld. Zelfs de meeste rechters geven ronduit toe dat klassenjustitie bestaat, maar als het om sociale conflicten gaat, zou die dimensie plots niet meer bestaan? Gelove wie wil.

Symbolisch

Als een actie enkel nog mogelijk wordt indien ze de goedkeuring wegdraagt van de overheid of bedrijven, zullen er niet veel acties over blijven. Hoogstens kunnen dan nog symbolische of onschuldige acties door de beugel, waaraan  de overheid of bedrijven zelfs graag hun medewerking willen verlenen. Van een actieve en participatieve democratie, die gebouwd is op overleg en actie, schiet dan niet veel meer over.

Actievoeren betekent nu eenmaal het uitoefenen van fundamentele rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en (jawel) recht op collectieve actie

Natuurlijk mag men kritiek hebben op sommige actievormen van de vakbonden. Zoals men die kan hebben op acties van andere organisaties. En is een interne reflectie over deze actiemethoden nodig zodat die een zo groot mogelijk draagvlak hebben bij de bevolking. Maar daaraan koppelen dat bepaalde acties verboden zijn of een vereniging vervolgd kan worden, is het cement van de democratie zelf aantasten.

Dan komt immers centraal te staan of men als organisatie nog wel mag bestaan en of actievoeren nog wel kan. Actievoeren betekent nu eenmaal het uitoefenen van fundamentele rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en (jawel) recht op collectieve actie. Deze rechten aan banden leggen, betekent de facto het creëren van een autoritair regime dat slechts de belangen van de overheid en werkgevers verdedigt.

De inzet is dus groot. En zeker dan is angst een slechte raadgever. De democratie verdient het om offensief te worden verdedigd. Anders zouden zij die gestreden hebben voor het stakingsrecht pas echt kwaad zijn geworden.

Jan Buelens isprofessor arbeidsrecht aan de Universiteit Antwerpen en advocaat bij Progress Lawyers Network.

?Deze opinie verscheen eerder in De Tijd.